Ο Κολοκοτρώνης στη Νέα Υόρκη

Ο Κολοκοτρώνης στη Νέα Υόρκη Facebook Twitter
Σχέδιο του George Baxter που απεικονίζει το διάσημο άγαλμα του Αμερικανού γλύπτη Χίραμ Πάουερς, η Ελληνίδα σκλάβα (1848) σε μεγάλη έκθεση στο Λονδίνο το 1851. Πηγή: Βρετανικό Μουσείο
0

Tην εποχή της Ελληνικής Επανάστασης η Αμερική δεν ήταν η μεγάλη δύναμη που γνωρίσαμε μερικές δεκαετίες αργότερα. Η παρουσία της στην Ανατολική Μεσόγειο, το λεγόμενο Λεβάντε, ήταν βέβαια ορατή, αλλά όχι μέσα από διπλωματικές αποστολές ή εμπορικές συνθήκες. Η πρώτη εμπορική συνθήκη των ΗΠΑ με την Οθωμανική Αυτοκρατορία υπογράφηκε το 1832. Η Αμερική ήταν ορατή μέσα από τους εμπόρους της, τους μισιονάριους, δηλαδή τους ιεραπόστολους, αλλά και κάποιους τυχοδιώκτες. Για παράδειγμα, ο έμπορος Ντέιβιντ Οφλι είχε ιδρύσει στη Σμύρνη το 1811 τον πρώτο αμερικανικό εμπορικό οίκο και εμπορευόταν καφέ, ζάχαρη, σύκα και κυρίως όπιο, που ήταν από τα πιο εξαγώγιμα προϊόντα προς τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Τη Σμύρνη θεωρούσαν «καλό ιεραποστολικό σταθμό» οι δύο νεαροί μισιονάριοι Πλίνι Φισκ και Λιβάι Πάρσονς από τη Βοστώνη. Εγκαταστάθηκαν στο Λεβάντε το 1819 για να διαδώσουν τον προτεσταντικό χριστιανισμό, κυρίως την ηθική του, και είχαν ταξιδέψει στη Χίο για να μάθουν ελληνικά. Ένας άλλος θερμόαιμος από τη Βοστώνη, ο Τζον Μπεθούν Ίνγκλις, απόφοιτος του Χάρβαρντ, εγκαταστάθηκε το 1820 στην Αλεξάνδρεια, προσηλυτίστηκε στο Ισλάμ και κατατάχθηκε στον στρατό του Μοχάμετ  Άλι. Λίγο αργότερα επέστρεψε στις ΗΠΑ και μάλλον μπήκε σε κατάλογο μυστικών πρακτόρων που θα δούλευαν στην Υψηλή Πύλη για την προώθηση των ανατολικών συμφερόντων. Όλοι αυτοί βρίσκονταν, λοιπόν, στην Ανατολική Μεσόγειο όταν ξέσπασε η Επανάσταση και προφανώς έστελναν πληροφορίες. Πάντως, η είδηση για την Επανάσταση κυκλοφόρησε έγκαιρα στις ΗΠΑ και η υποστήριξή της εξελίχθηκε σε δημοφιλή υπόθεση. Ο αμερικανικός φιλελληνισμός έπαιρνε σάρκα και οστά.


Η Αμερικανίδα ιστορικός Μορίν Κόνορς Σαντέλι παρουσιάζει τον αμερικανικό φιλελληνισμό στο ομότιτλο βιβλίο της (εκδόσεις Ψυχογιός) που κυκλοφόρησε στην Αμερική μόλις πριν από λίγους μήνες. Στηριγμένη σε μεγάλη βιβλιογραφία και κυρίως στην αποδελτίωση σημαντικότατου αριθμού αμερικανικών εντύπων (εφημερίδων και περιοδικών), η Σαντέλι δίνει μια νέα διάσταση στο κίνημα αυτό. Αποδεικνύει ότι ο αμερικανικός φιλελληνισμός γίνεται αναπόσπαστο κομμάτι της αμερικανικής ιστορίας, καθώς στο τέλος της δεκαετίας του 1820 «ο φιλελληνισμός είχε καταστεί πρακτικό σχολείο πολιτικής δράσης, παίζοντας ρόλο στην άνοδο του κινήματος για την κατάργηση της δουλείας και υποστηρίζοντας την εκπαίδευση των γυναικών και τα δικαιώματά τους». 

Στις αρχές του 1824 το φιλελληνικό κίνημα είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις, έτσι ώστε πολλές αμερικανικές εφημερίδες το χαρακτήρισαν Greek Fire (Ελληνική Φωτιά), κάνοντας προφανώς αναφορά στο greek fire, δηλαδή το υγρόν πυρ των Βυζαντινών. Ήθελαν έτσι να δείξουν ότι το φιλελληνικό κίνημα απλωνόταν σαν φωτιά σε ολόκληρη την Αμερική.


Η υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης στην Αμερική μπορεί να ήταν δημοφιλής ιδέα, αλλά οπωσδήποτε είχε να ξεπεράσει εμπόδια. Πρώτα απ’ όλα, τη στάση ουδετερότητας και τη μη παροχή επίσημης κυβερνητικής στήριξης στους Έλληνες, που είχε διακηρύξει ο Πρόεδρος Τζέιμς Μονρό τον Δεκέμβριο του 1823, προκειμένου να μη θιγούν συμφέροντα των Ηνωμένων Πολιτειών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Ήταν προφανές ότι ο Πρόεδρος ικανοποιούσε ένα αίτημα των εμπόρων που δραστηριοποιούνταν στη Σμύρνη και σε άλλες οθωμανικές πόλεις, όπως ο Ντέιβιντ Οφλι, το οποίο όμως ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τα αιτήματα των μεταρρυθμιστών εντός των ΗΠΑ. Η αντίδραση στο μήνυμα ουδετερότητας του Μονρό ήταν άμεση και τεράστια. Χοροί, έρανοι, ειδικές λειτουργίες στις εκκλησίες, θεατρικές παραστάσεις, άλλες δημόσιες εκδηλώσεις και λογοτεχνικά έργα, όπως το περίφημο ποίημα του ποιητή Τζέιμς Γκέιτς Πέρσιβαλ (1795-1856) «The vision of liberty». Ο πυρετός για την Ελληνική Επανάσταση ήταν τέτοιος, που η Νέα Υόρκη, στις παραμονές των Χριστουγέννων του 1823, ζούσε σαν σε ατμόσφαιρα καρναβαλιού, όπως γράφει η Σαντέλι. 

Στις αρχές του 1824 το φιλελληνικό κίνημα είχε πάρει μεγάλες διαστάσεις, έτσι ώστε πολλές αμερικανικές εφημερίδες το χαρακτήρισαν Greek Fire (Ελληνική Φωτιά), κάνοντας προφανώς αναφορά στο greek fire, δηλαδή το υγρόν πυρ των Βυζαντινών. Ήθελαν έτσι να δείξουν ότι το φιλελληνικό κίνημα απλωνόταν σαν φωτιά σε ολόκληρη την Αμερική. Για τους περισσότερους Αμερικανούς, Οθωμανός και οθωμανική διακυβέρνηση σήμαινε δεσποτισμός, καταπίεση, ανελευθερία. Για την πρόσληψη του φιλελληνικού κινήματος έχει ενδιαφέρον το ότι οι Έλληνες εθεωρούντο από τους Αμερικανούς λευκοί. Ήταν λευκοί σκλάβοι που ξεσηκώνονταν κατά της υποδούλωσής τους.

Ως λευκούς σκλάβους, λοιπόν, τους υποστήριζαν και οι μεγάλοι γαιοκτήμονες του αμερικανικού Νότου, που, από την άλλη, ήταν φανατικοί υπέρμαχοι της διατήρησης της δουλείας στις ΗΠΑ. Έτσι, η λευκότητα των Ελλήνων και ο θαυμασμός για την κλασική Ελλάδα ένωσαν, για κάποιο διάστημα, τον αμερικανικό Βορρά και τον αμερικανικό Νότο γύρω από την ελληνική υπόθεση. Αλλά, καθώς οι μεταρρυθμιστές συνέδεσαν τον φιλελληνισμό με όρους πολιτικής αλλαγής εντός των ΗΠΑ, όπως η κατάργηση της δουλείας, αυτή η συναίνεση γρήγορα διαλύθηκε. Οι μεταρρυθμιστές κατηγορούσαν ως υποκριτές αυτούς που υποστήριζαν την κατάργηση της δουλείας στο εξωτερικό, δηλαδή την απελευθέρωση των λευκών Ελλήνων που ήταν θύματα καταπίεσης μη λευκών, αλλά ήταν υπέρ της διατήρησης της δουλείας στο εσωτερικό της δικής τους χώρας.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι μεταρρυθμιστές κατάλαβαν πολύ νωρίς ότι η φιλελληνική γλώσσα θα μπορούσε να φανεί χρήσιμη στο να προκαλέσει το ενδιαφέρον για το δικό τους εσωτερικό μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα. Άλλωστε, όπως έγραψε πολύ αργότερα ο μεταρρυθμιστής και συγγραφέας Φράνκλιν Μπέντζαμιν Σάνμπορν (1831-1917), η κατάργηση της δουλείας στις ΗΠΑ ξεκίνησε στην Ελλάδα και κορυφώθηκε στον Αμερικανικό Εμφύλιο. Η Σαντέλι γράφει ότι η αμερικανική υποστήριξη της Ελληνική Επανάσταση δεν ήταν ούτε νοσταλγικό όνειρο ούτε ρομαντική πολυτέλεια. «Ο Πόλεμος της Ελληνικής Ανεξαρτησίας», γράφει η Σαντέλι, «βοήθησε τους Αμερικανούς να αυτοπροσδιοριστούν ως λαός και να ερμηνεύσουν την κληρονομιά της Αμερικανικής Επανάστασης σε μια διεθνή σκηνή».  

ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟΣ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ
KANTE ΚΛΙΚ ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΤΟ ΑΓΟΡΑΣΕΤΕ: Μaureen Connors Santelli, Ο αμερικανικός φιλελληνισμός, Μτφρ.: Δημήτριος Β. Σταυρόπουλος, Εκδόσεις Ψυχογιός, Σελίδες 340

Ο φιλελληνισμός ήταν ζωντανός στις ΗΠΑ σχεδόν σε όλο τον δέκατο ένατο αιώνα. Τη φιλελληνική ρητορική τη βλέπουμε για παράδειγμα σε κείμενα Αμερικανών συγγραφέων και δημοσιογράφων που ήρθαν να καλύψουν τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Επηρέασε βαθύτατα και την αμερικανική τέχνη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το διάσημο γλυπτό «Η Ελληνίδα σκλάβα» (The Greek Slave) του γλύπτη Χάιραμ Πάουερς (1805-1873).

Το έργο είχε προκαλέσει τεράστιο ενθουσιασμό. Και όταν παρουσιάστηκε το 1847 στη Νέα Υόρκη έσπευσαν να το δουν 100.000 άνθρωποι. Η γυμνή, σύγχρονη Ελληνίδα, στο πρότυπο της κλασικής γλυπτικής, παρουσιάζεται αλυσοδεμένη. Παρόλο που είχαν περάσει  είκοσι χρόνια από το τέλος της Ελληνικής Επανάστασης, το έργο του Χάιραμ υπενθύμιζε ότι στις ΗΠΑ οι γυναίκες, όχι μόνο οι μαύρες αλλά και οι λευκές, καταπιέζονταν συστηματικά. Το γυμνό έγινε, πάντως, αποδεκτό από την πουριτανική Αμερική επειδή έδειχνε μια Ελληνίδα και χριστιανή με όρους κλασικού κάλλους. Η Ελληνική Επανάσταση είχε γίνει τελικά αμερικανική υπόθεση.

ΑΛΛΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο φιλελληνισμός, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, εξελίχθηκε σε πολιτικό κίνημα που συνέβαλε στη διατύπωση και στη διεκδίκηση «εσωτερικών» αιτημάτων αλλά και στη μεταφορά ιδεών και προτύπων από χώρα σε χώρα, αυτό που ονομάζουμε cultural transfer.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

Το νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ντον Ντελίλο: «Άνθρωπος σε πτώση»

Το πίσω ράφι / «Άνθρωπος σε πτώση»: Το ρεαλιστικό έργο ενός από τους σπουδαιότερους εξερευνητές της μοντέρνας εποχής

Ο πολυβραβευμένος Ντον Ντελίλο γράφει για την ανάγκη των ανθρώπων να ανήκουν κάπου και να επικοινωνήσουν, όταν εισπράττουν από την Ιστορία οδύνη, απώλειες και χιλιάδες ερωτηματικά.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
Αντώνης Καραμπατζός: Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση

The Book Lovers / Αντώνης Καραμπατζός: «Με έλκει ο μυθιστορηματικός κόσμος του Καραγάτση»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον καθηγητή Αστικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνη Καραμπατζό για το πώς το έργο του Τζότζεφ Κόνραντ, του Φίλιπ Ρόθ ή η ποίηση του Κ.Π. Καβάφη ανοίγουν δρόμους στο συναίσθημα, στις ανθρώπινες σχέσεις και στην ιστορία.
THE LIFO TEAM
Ο θάνατος τής πήγαινε πολύ

Βιβλίο / Κάντι Ντάρλινγκ: Η συγκινητική ιστορία του τρανς ειδώλου και μούσας του Άντι Γουόρχολ

Η Κάντι Ντάρλινγκ προκαλούσε ανέκαθεν συμπάθεια και θαυμασμό, όχι τόσο για τα επιτεύγματά της στη σκηνή και τη μεγάλη οθόνη, όσο για την ομορφιά και την εύθραυστη αύρα της.
THE LIFO TEAM
Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

The Happy Reader / Η Gen Z αγαπάει τη γιαγιά που πλέκει στο πανηγύρι του χωριού

Η Γενιά Ζ γράφει και διαβάζει, καταρρίπτοντας τα στερεότυπα. Βιογραφίες, ταξιδιωτικοί οδηγοί και υγεία οδηγούν τους Ευρωπαίους στα βιβλιοπωλεία. Οι γιοι του Μάρκες, Ροδρίγκο και Γκονζάλες, απολογούνται για το δικαίωμά τους στο έργο του πατέρα τους. Εκδοτικό γεγονός, η μετάφραση του πρώτου μυθιστορήματος του Τζέιμς Μπόλντουιν.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
«Teatro Grottesco»: Η γοτθική σκηνή της ζοφερής απελπισίας

Βιβλίο / «Teatro Grottesco»: Mια συλλογή σκοτεινών διηγημάτων από έναν μετρ του τρόμου

Κάποιοι ίσως τον γνωρίζουν από την πρώτη (και καλύτερη) σεζόν του «True Detective». Η βουτιά στις πλέον σκοτεινές πτυχές της υπαρξιακής φιλοσοφίας, η άκρως ζοφερή ατμόσφαιρα, η εικονοποιία που φλερτάρει με τη γοτθική αισθητική είναι χαρακτηριστικά του έργου του Τόμας Λιγκότι, η απουσία του οποίου από την ελληνική αγορά είναι τρανταχτή.
ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΤΣΑΠΡΑΪ́ΛΗΣ
Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις ποτέ τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

The Book Lovers / Ακύλλας Καραζήσης: «Μου αρέσει η λογοτεχνία του Θανάση Βαλτινού γιατί δεν ξέρεις τι είναι αλήθεια και τι ψέμα»

Ο Νίκος Μπακουνάκης συζητάει με τον ηθοποιό και σκηνοθέτη Ακύλλα Καραζήση για την αναγνωστική διαδρομή του, που ξεκινάει από τον «Τομ Σόγερ» και τη Θεσσαλονίκη, περνάει από τον ρομαντικό κόσμο της Χαϊδελβέργης και φτάνει στην Αθήνα του θεάτρου και των κειμένων.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Βιβλίο / Ιωάννα Τσιβάκου: «Δεν έχει χρόνο ο σημερινός άνθρωπος να γνωρίσει τον άλλον κι εδώ βρίσκεται η δυστυχία του»

Η συγγραφέας και ομότιμη καθηγήτρια Κοινωνιολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου μιλά για την εποχή μας, τον χώρο της εκπαίδευσης και την ταυτότητα του νεοέλληνα.   
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Βιβλίο / «Η άνοδος της δεξιάς συνδέεται με τις αποτυχίες της αριστεράς»

Ο Ντόναλντ Σασούν, ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Queen Mary του Λονδίνου και άλλοτε στενός φίλος, συνεργάτης και επιμελητής των βιβλίων του Έρικ Χoμπσμπάουμ, μιλά στη LiFO.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Βιβλίο / Η Κάλλας δεν ήταν τραγική φιγούρα και δεν εγκατέλειψε την καριέρα της για τον Ωνάση

Η συγγραφέας του βιβλίου “Diva”, Ντέζι Γκούντγουιν, τονίζει με άρθρο της στον Guardian ότι το να χαρακτηρίζει κανείς τη ζωή της κορυφαίας τραγουδίστριας τραγική, σημαίνει ότι την αδικεί κατάφωρα.
THE LIFO TEAM
Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Βιβλίο / Η Θήβα που δεν ξέρουμε

Ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ αποκαθιστά την ιστορική πόλη της αρχαιότητας που αντιμετώπιζαν υπεροπτικά οι Αθηναίοι. Δείχνει πώς τα θηβαϊκά θέματα επιβιώνουν στη σύγχρονη τέχνη, γράφει για τον Επαμεινώνδα που είχε έναν μόνο τραχύ μανδύα, παρουσιάζει την κοινωνία που δημιουργεί τον Ιερό Λόχο, ένα στρατιωτικό σώμα που αποτελείται αποκλειστικά από εραστές και ερώμενους.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΑΚΟΥΝΑΚΗΣ
Συζητώντας για ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας, τους δωσίλογους της Κατοχής

Βιβλίο / Oι δωσίλογοι, ένα θέμα ταμπού της ελληνικής κοινωνίας

Μέσα από την έρευνά του σε αρχεία που μέχρι σήμερα παραμένουν κλειστά ο ιστορικός Μενέλαος Χαραλαμπίδης εξετάζει τα γεγονότα και τα πρόσωπα που συνεργάστηκαν με τους Γερμανούς κατακτητές σε μια πολύπαθη και αιματηρή για την Αθήνα περίοδο.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ