Μετά το ιστορικό ντοκιμαντέρ και τη φωτογραφική έκθεση η σεναριογράφος, σκηνοθέτις και παραγωγός Μαρία Ηλιού επανέρχεται με ένα νέο βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896».
Σχέδια, γκραβούρες και φωτογραφίες συνθέτουν ένα σπάνιο αρχειακό υλικό. Ουσιαστικά, πρόκειται για μια φωτογραφική εξιστόρηση με τεκμήρια που παρουσιάζουν την ιστορία της Αθήνας τον δέκατο ένατο αιώνα.
Ένα συλλεκτικής αξίας λεύκωμα που αποτελεί μια ιστορική καταγραφή η οποία ξεκινά από την οθωμανική περίοδο, αναφέρεται στα χρόνια του Όθωνα και φτάνει ως την περίοδο της βασιλείας του Γεωργίου Α’.
Αναμφίβολα είναι μια σημαντική και ιστορική έκδοση που διαβάζεται και ως ένας διαχρονικός περίπατος στον χώρο, στον χρόνο και στους ανθρώπους της εποχής. Επίσης, μας βοηθά να περιπλανηθούμε στο παρελθόν της πρωτεύουσας και στις κομβικές στιγμές της κοινωνικοπολιτικής της εξέλιξης.
Πέρα από το γεγονός ότι το βιβλίο αποκαλύπτει άγνωστες εικόνες που ήταν ξεχασμένες σε αρχεία από διάφορες χώρες και διηγείται μια ιστορία σε σχέση με τη μεταμόρφωση της πόλης, το καινούργιο που κομίζει είναι πως καταφέραμε να βρούμε εικόνες της πόλης, όπου δεν κυριαρχούν μόνο τα κτίρια της πόλης και τα μνημεία αλλά και οι Αθηναίοι, άνθρωποι από διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους που κινούνται μέσα στην πόλη.
Η συγγραφέας γράφει στο εισαγωγικό της κείμενο που συνοδεύει την έκδοση: «Η παλιά επιθυμία να μπω στη χρονομηχανή του Μαγιακόφσκι και να δω την Αθήνα σε διαφορετικές στιγμές ήρθε πάλι με ορμή. Η επιθυμία να δω όχι μόνο τα μνημεία αλλά και την καθημερινή ζωή, να δω τις εικόνες σε συνέχεια, πώς άλλαζε η ζωή της πόλης και των κατοίκων της μέσα στον χρόνο, τελικά μια αφηγηματική διήγηση της ιστορίας της πόλης με εικόνες, πήρε μορφή και άρχισε να γίνεται έργο».
Και εξηγεί: «Μόλις είχα συναντήσει σε ένα πάρτι στη Νέα Υόρκη την Άσπα Παπαζαχαρία και τον Ben Pollard και είχα μοιραστεί αυτές τις σκέψεις μαζί τους. Προσφέρθηκαν τότε με ενθουσιασμό να ψηφιοποιήσουν αυτές τις εικόνες για να δούμε τη σχέση τους με μια πρώτη αφήγηση. Είχαμε μάθει από έναν γνωστό μας, που συνεργαζόταν με τον Τζορτζ Λούκας, ότι το αποτέλεσμα θα ήταν καλύτερο αν τυπώναμε τις μικρές φωτογραφίες σε μεγάλες και μετά τις σκανάραμε.
Οι κούτες με τις μεγάλες φωτογραφίες άρχισαν να φτάνουν στη Νέα Υόρκη από τη Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου –τουλάχιστον διακόσιες φωτογραφίες‒ και παραλίγο να καταρρεύσει η φιλία μας. Η Άσπα και ο Ben έμεναν τότε σε ένα μικρό διαμέρισμα, όπου για πολύ καιρό δεν χωρούσαν, και εκείνοι και ένα θηριώδες επαγγελματικό σκάνερ και οι φωτογραφίες!
Μοιράσαμε, τελικά, τις φωτογραφίες στα σπίτια μας, έτσι η φιλία μας σώθηκε και είναι ακόμα σήμερα γερή, αφού έχουμε συνεργαστεί σε πολλές ταινίες. H πρώτη φωτογραφία που ψηφιοποιήσαμε τότε είναι από τις τελευταίες σε αυτό το βιβλίο: οι Αθηναίοι που στέκουν περήφανοι μπροστά στο μνημείο του Λυσικράτη. Όταν τέλειωσε το σκανάρισμα και η διόρθωση των φωτογραφιών, συνεργαστήκαμε για την κίνηση των εικόνων και φτιάξαμε μαζί το πρώτο τρέιλερ, για να το δείξουμε σε χορηγούς που θα χρηματοδοτούσαν ένα Archive Preservation Project με τίτλο “Athens Rising”, έτσι ώστε να αρχίσει η συστηματική έρευνα και διάσωση οπτικού υλικού που θα βρίσκαμε σε διάφορες χώρες ‒ αργότερα θα γινόντουσαν και τα ντοκιμαντέρ.
Σκέφτηκα τότε πως ο χορηγός δεν θα μπορούσε παρά να βρεθεί στην Ελλάδα, μια που το θέμα ήταν η Αθήνα, και σε ένα ταξίδι μου στην Αθήνα έκανα δώδεκα αιτήσεις. Τότε, το 2005, δεν βρέθηκε κανείς χορηγός για την έρευνα και τη συντήρηση του υλικού. Όμως σε εκείνο το ταξίδι συνάντησα την ιστορικό Κατερίνα Γαρδίκα που μου έδωσε σπάνια βιβλία για την Αθήνα του δέκατου αιώνα, τα οποία διάβαζα ξανά και ξανά τα επόμενα χρόνια.
To 2007, με ιστορικό σύμβουλο της ταινίας τον Αλέξανδρο Κιτροέφ, παρουσιάσαμε το “Ταξίδι: Το ελληνικό όνειρο στην Αμερική” στην Ελληνοαμερικανική Ένωση και στο Μουσείο Μπενάκη. Στην πρεμιέρα, στο κτίριο της οδού Πειραιώς, ο κόσμος χειροκρότησε με ενθουσιασμό. Στο κρασί που πρόσφερε το μουσείο εκείνο το βράδυ, ο Άγγελος Δεληβορριάς μου ζήτησε να καθίσουμε σε ένα τραπέζι με την Ειρήνη Γερουλάνου και να κουβεντιάσουμε οι τρεις μας ποιο θα ήταν το επόμενο έργο. “Σμύρνη ή Αθήνα;” ρώτησα. “Πρώτα Σμύρνη και μετά Αθήνα” ήταν η απάντηση του Άγγελου».
Όσον αφορά τη συλλογή του υλικού αυτού του βιβλίου η Μαρία Ηλιού εξηγεί: «Το βιβλίο αυτό διηγείται μέσα από σχέδια, γκραβούρες και φωτογραφίες, πώς η Αθήνα, μια μικρή οθωμανική πόλη των αρχών του δέκατου ένατου αιώνα, μεταμορφώθηκε στη νεοκλασική Αθήνα που φιλοξένησε τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες το 1896 με μεγάλη επιτυχία.
Το υλικό του βιβλίου, που σε μεγάλο μέρος είναι άγνωστο και ανέκδοτο, προέρχεται από τρεις ηπείρους, την Ευρώπη, την Αμερική και την Αυστραλία, και η έρευνα και η συντήρηση του υλικού έγινε με τις χορηγίες αμερικανικών οργανισμών, της Jaharis Foundation, που έχει χρηματοδοτήσει την αρχαία ελληνική πτέρυγα του Metropolitan Museum of Art, της Pindaros Foundation Diana & Roy Vagelos, του προέδρου της Regeneron καθώς και της Daphne & George Hatsopoulos (Thermo Electron) αλλά και ενός Αθηναίου ευπατρίδη χορηγού που ήθελε να κρατήσει την ανωνυμία του. Η έρευνα έγινε για τη δημιουργία του ομότιτλου ντοκιμαντέρ “Η Αθήνα από την Ανατολή στη Δύση, 1821-1896”, που πρωτοπαρουσιάστηκε τον Φεβρουάριο και Μάρτιο του 2020 στο Μουσείο Μπενάκη στην Κουμπάρη, παράλληλα με μια φωτογραφική έκθεση».
Όσον αφορά το πιο σημαντικό για εκείνη κατά τη διάρκεια της έρευνά της, λέει: «Στο βιβλίο είχα τη δυνατότητα να ενσωματώσω υλικό που δεν είχε χρησιμοποιηθεί στο ντοκιμαντέρ και στην έκθεση. Ιστορικός σύμβουλος είναι ο Αλέξανδρος Κιτροέφ και το βιβλίο προλογίζουν η Ειρήνη Γερουλάνου και ο Μανόλης Κορρές.
Πέρα από το γεγονός ότι το βιβλίο αποκαλύπτει άγνωστες εικόνες που ήταν ξεχασμένες σε αρχεία από διάφορες χώρες και διηγείται μια ιστορία σε σχέση με τη μεταμόρφωση της πόλης, το καινούργιο που κομίζει είναι πως καταφέραμε να βρούμε εικόνες της πόλης, όπου δεν κυριαρχούν μόνο τα κτίρια της πόλης και τα μνημεία αλλά και οι Αθηναίοι, άνθρωποι από διαφορετικούς κοινωνικούς χώρους που κινούνται μέσα στην πόλη. Αυτό κρατώ, πάνω απ’ όλα, από την περιπέτεια της αναζήτησης αυτού του σπάνιου υλικού. Αυτό ήταν το πιο δύσκολο, το πιο σημαντικό στην έρευνά μας και αυτό δημιουργεί αυτήν τη ζωντάνια στο βιβλίο.
Ο αναγνώστης θα δει την πλατεία Συντάγματος χωρίς γκάζι και στην επόμενη σελίδα την πλατεία με γκάζι, αλλά θα δει και τους Αθηναίους και τα ιππήλατα τραμ που κινούνται στον χώρο. Θα δει τον φουστανελά που συνομιλεί με έναν κύριο ντυμένο με δυτικά ρούχα μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Θα δει τον πωλητή που πουλάει ζωντανές πάπιες και δίπλα του να περπατούν δυο νεαροί αστοί με τα βιβλία στο χέρι, πηγαίνοντας στο σχολείο. Θα δει τον αρχιτέκτονα της Ακαδημίας Αθηνών μπροστά από το κτίριο και στις σκαλωσιές τους εργάτες. Θα δει τους Αθηναίους να μπαίνουν στο ιππήλατο τραμ στην Πανεπιστημίου και να βγαίνουν απ’ το τραμ στο Φάληρο μια καλοκαιρινή μέρα και τόσες άλλες σκηνές της καθημερινότητας».
Τέλος, η συγγραφέας επισημαίνει: «Εδώ και πάρα πολλά χρόνια συνεργάζομαι με τους ίδιους συνεργάτες τόσο για τα ντοκιμαντέρ μας όσο και για τα βιβλία μας. Χαίρομαι πάρα πολύ που για μία ακόμη φορά, με τη συνεργασία της Άννας Κατσουλάκη, που έκανε τον σχεδιασμό του βιβλίου, της Βενετίας Καίσαρη και του Μιχάλη Αγγελόπουλου, καθώς και του εκδότη μας Γιάννη Κωνστανταρόπουλου των εκδόσεων Μίνωας, το βιβλίο βγήκε πολύ όμορφο, με υπέροχες τετραχρωμίες και ασπρόμαυρα duotone. Οι εικόνες είναι τόσο ζωντανές και καλοτυπωμένες, που ο αναγνώστης μπορεί, ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, να κάνει έναν περίπατο στην Αθήνα του δέκατου ένατου αιώνα».
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση των φωτογραφιών χωρίς την άδεια της συγγραφέως Μαρίας Ηλιού.
σχόλια