Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο

Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Άποψη του Γ' Τάγματος Σκαπανέων 15.06.1948 © Αρχείο ΑΣΚΙ/φωτογραφικό αρχείο Νίκου Μάργαρη
0

Στη Μακρόνησο λειτουργεί για πρώτη φορά στρατόπεδο το 1947, κατά την περίοδο του Εμφυλίου. Βασικός σκοπός είναι η «αναμόρφωση» των κομμουνιστών ώστε να αποκηρύξουν την πολιτική τους ιδεολογία και να φύγουν από εκεί διαλυμένοι ηθικά και ψυχολογικά, και να μην μπορούν να συνεχίσουν τη «δράση» τους.

Μέχρι σήμερα δεν ξέρουμε πόσοι ακριβώς πέρασαν από αυτή την κόλαση. Η πρώτη επίσημη εκτίμηση γίνεται το 1950 με στοιχεία του Παναγιώτη Κανελλόπουλου και του Γεώργιου Παπανδρέου, που κάνουν λόγο για περίπου 40 χιλιάδες κρατούμενους από τα μέσα του 1947 μέχρι τις αρχές του 1950. Εκτιμήσεις που έχουν γίνει και μαρτυρίες ανθρώπων που βρέθηκαν εκεί κάνουν λόγο έως και για 100 χιλιάδες φυλακισμένους, που εξορίστηκαν καθ' όλη την περίοδο λειτουργίας του στρατοπέδου. Δηλαδή από το 1947 μέχρι το 1957.

Το ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο άνοιξε τις «πύλες» του για πρώτη φορά πριν από έξι χρόνια. Οι συλλογές εμπλουτίστηκαν και σήμερα περισσότερες από 1.000 εικόνες μαρτυρούν και τεκμηριώνουν τις συνθήκες επιβίωσης και τον παραλογισμό. 

Οι κρατούμενοι που βρίσκονταν σε απομόνωση περνούσαν την ημέρα με εξαντλητικές αγγαρείες, ενώ το απόγευμα και το βράδυ ήταν υποχρεωμένοι να παραμένουν μέσα στη σκηνή χωρίς φως.

Κατά την «περιήγηση» στο ψηφιακό μουσείο μαθαίνει κανείς όλο το ιστορικό τόσο πριν όσο και μετά τη λειτουργία του στρατοπέδου. Μαθαίνει τι ακριβώς συνέβη με ιστορικά τεκμήρια, κείμενα, πλούσιο και σπάνιο φωτογραφικό υλικό, μαρτυρίες, τοπογραφικά και διάφορα άλλα στοιχεία, όπως τα περιοδικά προπαγάνδας που μοίραζαν στους φυλακισμένους.

Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Xειρόγραφο τοπογραφικό του Νίκου Μάργαρη το 1966.

Γίνεται αναφορά σε έργα που δημιουργήθηκαν στη Μακρόνησο αλλά και για τη Μακρόνησο, καθώς και στην παρακαταθήκη του Νίκου Μάργαρη, στον οποίο οφείλουμε πολλές φωτογραφίες από την περίοδο λειτουργίας (αλλά και μετέπειτα), αφού και ο ίδιος φυλακίστηκε εκεί για περισσότερα από 3 χρόνια και ασχολήθηκε με ερευνητική ματιά με το θέμα και τα χρόνια που ακολούθησαν, συλλέγοντας σημαντικό υλικό και καταγράφοντας σε χειρόγραφα τοπογραφικά τις εγκαταστάσεις.

Υπάρχει επίσης ένας μακρύς κατάλογος με εκατοντάδες ανθρώπους που πέρασαν από τη Μακρόνησο, στους οποίους αντιστοιχούν και σχετικές φωτογραφίες. Εκείνες με τα μεγάλα τους χαμόγελα δίνουν ακόμα πιο δραματικό τόνο στην «περιήγηση»… 

Βλέπουμε για παράδειγμα τον Θανάση Βέγγο σε στιγμιότυπα από τη θεατρική παράσταση «Πειρασμός» του Γρηγόριου Ξενόπουλου (συμμετείχε στην παράσταση κρατουμένων καθώς υπηρετούσε με δυσμενή μετάθεση εκεί ως φύλακας, λόγω του αριστερού παρελθόντος του πατέρα του. Περισσότερα στο podcast της Σεμίνας Διγενή στη LiFO). 

Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Ο Θανάσης Βέγγος, δεύτερος από αριστερά, σε στιγμιότυπο από την παράσταση “Πειρασμός” του Γρηγόριου Ξενόπουλου στο υπαίθριο θέατρο της Μακρονήσου στο Β' Τάγμα Σκαπανέων. Δίπλα του, αριστερά, ο Παναγιώτης Σκουρτέλης. Αρχείο © ΑΣΚΙ / Δωρεά Μάρκου Μπουκετσίδη-Σκουρτέλη

Σε ένα από τα κείμενα για την απομόνωση στη Μακρόνησο μαθαίνουμε: 

«Οι τόποι της απομόνωσης βρίσκονταν έξω από τον κυρίως χώρο των στρατοπέδων και οι κρατούμενοι τους αποκαλούσαν "σύρματα", επειδή συνήθως οι τόποι αυτοί ήταν περιφραγμένοι με συρματοπλέγματα. Στα "σύρματα" διαβιούσαν μικρές ομάδες κρατουμένων σε σκηνές, υπό την άγρυπνη επιτήρηση σκοπών και ανδρών της Αστυνομίας Μονάδας (ΑΜ). Οι κρατούμενοι που βρίσκονταν σε απομόνωση περνούσαν την ημέρα με εξαντλητικές αγγαρείες, ενώ το απόγευμα και το βράδυ ήταν υποχρεωμένοι να παραμένουν μέσα στη σκηνή χωρίς φως.

Για κάθε ομάδα των απομονωμένων υπήρχε μόνο ένας κουβάς με πόσιμο νερό για τις ανάγκες τους, με αποτέλεσμα οι περισσότεροι να είναι για πολλές μέρες άπλυτοι και αξύριστοι. Όσοι βρίσκονταν στην απομόνωση γίνονταν εύκολος στόχος επιθέσεων και βασανιστηρίων. Πολύ συχνά κατά τη διάρκεια της νύχτας δέχονταν αιφνιδιαστικές επιθέσεις από τους στρατιώτες της ΑΜ, οι οποίοι τους γκρέμιζαν τις σκηνές, τους ξυλοκοπούσαν και τους πετούσαν στη θάλασσα με τα ρούχα».

Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Χάρτης των στρατοπέδων της Μακρονήσου.

Όλα αυτά τα παρακολουθεί κανείς σήμερα με σφιγμένο στομάχι, χαϊδεύοντας την οθόνη του κινητού ή το ποντίκι με το δάχτυλο. Κανένα από αυτά τα χάδια όμως δεν μπορεί να πάρει έστω λίγο από τον πόνο και τη φρίκη που έζησαν οι εξόριστοι στη Μακρόνησο. 

Μέσα στο ψηφιακό μουσείο διαβάζουμε ότι από το καλοκαίρι του 1950 ξεκινάει η σταδιακή αποχώρηση των κρατουμένων. Οι χιλιάδες πολιτικοί εξόριστοι μεταφέρθηκαν από τη Μακρόνησο στον Άγιο Ευστράτιο (οι άνδρες) και το Τρίκερι (οι γυναίκες). 

Τα στρατόπεδα όμως συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το 1957, ενώ στη συνέχεια, και μέχρι τον Οκτώβριο του 1960, λειτουργούσαν μόνο οι στρατιωτικές φυλακές.

Τελικά, οι τελευταίοι στρατιώτες που φρουρούσαν τις εγκαταστάσεις έφυγαν μια για πάντα τον Φεβρουάριο του 1961.  

Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Φωτογραφία του Νίκου Μάργαρη. Στο πίσω μέρος αναφέρει "Νεοσύλλεκτοι προερχόμενοι από πολιτική εξορία στο ΚΕΝ με τον επιλοχία Κουρόπουλο. Στην άκρη αριστερά ο Μίκης Θεοδωράκης" © ΑΣΚΙ
Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Άποψη του Γ' Τάγματος Σκαπανέων 30.10.1947 © Αρχείο ΑΣΚΙ/φωτογραφικό αρχείο Νίκου Μάργαρη
Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Σκαρίφημα της Απομόνωσης του Α' Τάγματος Σκαπανέων από τον Νίκο Μάργαρη.
Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Άποψη του Α' Ειδικου Τάγματος Οπλιτών κατά την επίσκεψη του βασιλικού ζεύγους © Αρχείο ΑΣΚΙ/φωτογραφικό αρχείο Νίκου Μάργαρη
Το «ανακαινισμένο» ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο Facebook Twitter
Άποψη του Β' Τάγματος Σκαπανέων 3.9.1948 © Αρχείο ΑΣΚΙ/φωτογραφικό αρχείο Νίκου Μάργαρη

Το ψηφιακό μουσείο για τη Μακρόνησο βρίσκεται στη διεύθυνση www.makronissos.org

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πλήθος άγνωστες φωτογραφίες από την Μακρόνησο στο διαδίκτυο για όλους

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πλήθος άγνωστες φωτογραφίες από την Μακρόνησο στο διαδίκτυο για όλους

Ένας νέος κόμβος δεδομένων των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας φέρνει στο φως ένα θησαυρό ψηφιοποιημένων ντοκουμέντων από μια εποχή εξοριών και μισαλλοδοξίας
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ιστορία μιας πόλης / Η Αθήνα της Πηνελόπης Δέλτα

Ποια είναι η σημασία του μυθιστορήματος «Οι Ρωμιοπούλες»; Με ποιο τρόπο αποτυπώθηκε η Αθήνα στη ζωή και το έργο της Πηνελόπης Δέλτα; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον ιστορικό Τάσο Σακελλαρόπουλο, υπεύθυνο των Ιστορικών Αρχείων του Μουσείου Μπενάκη, για τη σχέση της συγγραφέως με την πόλη που τη σημάδεψε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μια επίσκεψη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!» / Φρίκη και ανθρώπινα ράκη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Γέλια καμπάνιζαν σαν καγχασμοί του Σατανά!»: Στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932

Τα dirty '30s & late '20s «ακολουθούν» τον δημοσιογράφο Χρήστο Εμ. Αγγελομάτη στο Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης το 1932 και διασώζουν εικόνες αποτροπιασμού που δύσκολα περιγράφονται. Παρά «τις άναρθρες κραυγές» και «τα στριγκά ξεφωνητά» που άκουσε στην είσοδο, ο ρεπόρτερ πέρασε την πύλη. Τι αντίκρισε;
DIRTY '30S & LATE '20S
Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Βιβλίο / Έλλη Σκοπετέα: Tο ανατρεπτικό έργο μιας ιστορικού που έφυγε νωρίς

Δεν υπάρχει μελέτη για τον ελληνικό εθνικισμό που να μην έχει αναφορές στο έργο της. Η επανακυκλοφορία του βιβλίου της «Το “Πρότυπο Βασίλειο” και η Μεγάλη Ιδέα» από τις εκδόσεις Νήσος συνιστά αναμφίβολα εκδοτικό γεγονός.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Ποιον θεωρούσαν «άσχημο» στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Υπήρχαν και «άσχημα» αγαλματίδια στην αρχαία Αθήνα

Μικρά αγαλματίδια ή γλυπτά λατρευτικού ή θρησκευτικού συνήθως χαρακτήρα, που απεικονίζουν ανθρώπινες ή ζωικές μορφές: τα ειδώλια. Είναι όλα oμοιόμορφα ή υπάρχουν και ενδιαφέρουσες, συχνά αναπάντεχες, διαφοροποιήσεις; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Αναστασία Μεϊντάνη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Η ιστορία του κούρου Αριστοδίκου που στάθηκε ορόσημο της ελληνικής τέχνης

Αρχαιολογία / Κούρος Αριστόδικος: Ένα άγαλμα ορόσημο στην αρχαία ελληνική Τέχνη

Το άγαλμα, λίγο μεγαλύτερο του φυσικού μεγέθους, έχει ύψος 1,95 μ., είναι σμιλεμένο σε παριανό μάρμαρο, χρονολογείται από τους μελετητές γύρω στα 510-500 π.Χ., αποτελεί το τελευταίο δείγμα της μεγάλης σειράς των αττικών κούρων και αποκαλύπτει ποιες ήταν οι ταφικές συνήθειες στην Αθήνα εκείνης της εποχής.
THE LIFO TEAM
Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής και πώς λειτουργούσαν;

Ιστορία μιας πόλης / Ποιοι ήταν οι μαυραγορίτες της Κατοχής;

Πώς ήταν η καθημερινότητα στην Αθήνα της γερμανικής Κατοχής; Ποιες στρατηγικές ανέπτυξαν οι Αθηναίοι για να επιβιώσουν; Πώς και πού έβρισκαν τρόφιμα; Πώς επηρέασε η παρουσία των κατακτητών τις μετακινήσεις των κατοίκων της πόλης; H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για την καθημερινή ζωή στην κατοχική Αθήνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι έτρεχε με τους λαγούς στην αρχαία Αθήνα;

Στην αρχαία Αθήνα, ο λαγός δεν ήταν μόνο θήραμα, αλλά και σύμβολο ερωτικής επιθυμίας και γονιμότητας, ενώ χρησιμοποιούνταν επίσης ως προσφορά στους θεούς. Ο Ξενοφών έγραψε για το κυνήγι του, ενώ εμφανίζεται συχνά στην τέχνη - στα αγγεία, στις παραστάσεις συμποσίων, ακόμη και σε ταφικά μνημεία. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την Κάτια Μαργαρίτη ρίχνοντας φως στο παρελθόν ενός ζώου που είχε πολύ μεγαλύτερη σημασία απ’ ό,τι ίσως φανταζόμαστε.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Γεννήθηκε σαν σήμερα  / Μιμάρ Σινάν: Ο αρχιτέκτονας που έχτισε τα πιο σημαντικά κτίρια της οθωμανικής αυτοκρατορίας

Στις 15 Απριλίου 1489 γεννήθηκε ο αρχιτέκτονας που έφτιαξε από τριακόσια τριάντα έργα. Ανάμεσα σε αυτά, το Τέμενος του Σουλεϊμάν του Μεγαλοπρεπούς (1550 -1557) και το Κουρσούμ Τζαμί ή Τζαμί του Οσμάν Σαχ στα Τρίκαλα, το μοναδικό του έργο που σώζεται στην Ελλάδα.
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
«Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / «Η ερωμένη της»: Το πιο τολμηρό αθηναϊκό ρομάντζο του Μεσοπολέμου

Πόσο μπορεί να συμβάλει ένα βιβλίο στη σεξουαλική χειραφέτηση των Ελληνίδων; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Παναγιώτα Βογιατζή για την Ντόρα Ρωζέττη και τη γυναικεία ομοφυλοφιλία στην Αθήνα των αρχών του 20ού αώνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Αρχαιολογία & Ιστορία / Close up: Η ψηφιακά αποκατεστημένη τοιχογραφία στον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές

Το σημαντικότερο σωζόμενο έργο της κλασικής ξαναζωντανεύει 23 αιώνες μετά με τη βοήθεια της αρχαιομετρίας, της τεχνητή νοημοσύνη και της καλλιτεχνικής δημιουργίας σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασή του που ανοίγει νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
THE LIFO TEAM
Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς η τεχνολογία αποκαθιστά το σημαντικότερο έργο της κλασικής ζωγραφικής 23 αιώνες μετά;

Η αρχαιομετρία, η τεχνητή νοημοσύνη και η καλλιτεχνική δημιουργία συνεργάστηκαν σε μια καινοτόμο μελέτη αποκατάστασης της τοιχογραφίας με το κυνήγι από τον τάφο του Φιλίππου στις Αιγές, ανοίγοντας νέους ορίζοντες στην αναβίωση της αρχαίας τέχνης.
M. HULOT
Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Ιστορία μιας πόλης / Δωσίλογοι: Ποιοι και γιατί συνεργάστηκαν με τους κατακτητές;

Πώς επιχειρήθηκε η αναθεώρηση της εικόνας των δωσιλόγων τις δεκαετίες που ακολούθησαν μετά την Κατοχή και τα Δεκεμβριανά, και ποια ήταν η επίδραση αυτής της αναθεώρησης στη δημόσια ιστορική μνήμη; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Μενέλαο Χαραλαμπίδη για ένα θέμα ταμπού που ακόμα απασχολεί τους ιστορικούς αλλά και την κοινωνία.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ιστορία μιας πόλης / Από τι πέθαναν δεκάδες χιλιάδες Αθηναίοι το 430 π.Χ.;

Ο Θουκυδίδης ισχυρίζεται ότι ήταν μια ασθένεια εισαγόμενη, η οποία ξεκίνησε από την Αιθιοπία και προτού φθάσει στην Αθήνα, εξαπλώθηκε στην Αίγυπτο και την Περσική αυτοκρατορία. H Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Στέφανο Παρασκευαΐδη για τον λοιμό των Αθηνών με την πρωτοφανή θνησιμότητα, καθώς υπολογίζεται ότι χάθηκε το 1/3 του πληθυσμού της πόλης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ