Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)

Η τυραννία της ευτυχίας

1

Σε αυτό το κείμενο δεν θα επιδιώξω να απαντήσω στο τί είναι ευτυχία -δεν μπορω να το κάνω εξάλλου· θα προσπαθήσω, όμως, να κάνω μια αποδόμηση στο λόγο που μας προστάζει να είμαστε ευτυχισμένοι. Ο λόγος αυτός μας ζητά επιτακτικά να «έχουμε θετική ενέργεια», να αγοράζουμε βιβλία που μας διδάσκουν πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι και μας υποδεικνύει ότι η χαρά μας είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας. Αναφερόμαστε προφανώς στην επιτελεστικότητα της ευτυχίας: δηλαδή είμαστε ή θα γίνουμε ευτυχισμένα υποκείμενα επειδή πρέπει να δρούμε ως τέτοια.


Η ευτυχία γίνεται λοιπόν καθήκον, και δεν αναφέρεται πλέον στη δυνατότητά μας να «είμαστε», αλλά στην ανάγκη να «είμαστε»: Η ευτυχία ως αυτοσκοπός. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι ένας συναισθηματικός λόγος, στερημένος από συναίσθημα, που θέλει να αποκλείσει τον πόνο και ανάγει την ευτυχία σε ορθολογική επιλογή. Παράλληλα, το αίτημα της ευτυχίας φέρει μαζί του καθολικά κριτήρια σχετικά με το πώς να είμαστε ευτυχισμένοι, ένα αίτημα που μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μεταμορφώνεται σε τυραννία.

Η νεωτερική φαντασίωση μαζί με το λόγο της θετικής ενέργειας μάς υπόσχονται ότι μπορούμε να ελέγξουμε την πορεία μας, τη ζωή μας, τη μοίρα μας. Προφανώς, είναι μια υπόσχεση που στερείται λογικού ερείσματος. Ο λόγος αυτός μας ζητά να είμαστε εντός ορίων, να έχουμε αυτοέλεγχο, και να μην παρεκκλίνουμε απο το ορθόν ώστε να ανταμείφθουμε. Αν καταλήξουμε να μην είμαστε ευτυχισμένοι, με τους όρους που νοείται η ευτυχία στην εποχή μας, δηλαδή με όσα καταφέραμε να πετύχουμε -και τα οποία είναι συνήθως μετρήσιμα-, τότε η ευθύνη είναι αποκλειστικά δική μας.

Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι υπολογίσιμη και υπολογισμένη. Κάποιες στιγμές θα είμαστε ευτυχισμένοι, δεν οφείλουμε όμως να είμαστε.


Προφανώς, δεν σκοπεύω να πω πως η ευτυχία δεν είναι σημαντική. Κανείς δεν δέχεται να παραιτηθεί από αυτήν. Αυτό που θέλω να σκεφτώ, μαζί με σας, είναι τι κοινωνίες θα φτιάξουμε αν αποφασίσουμε ομόφωνα πώς πρεπει να είναι κάποιος ώστε να είναι ευτυχισμένος. Ακόμη πιο έντονα, θέλω να αναρωτηθώ αν υπάρχει ακόμα χώρος στο δημόσιο λόγο που μας επιτρέπει να αμφισβητήσουμε την κυρίαρχη γνώμη και να αφήσουμε να μας αφηγηθούν οι ευάλωτοι και οι τραυματισμένοι τι είναι η ευτυχία.


Ήδη ξέρουμε ότι ο χρόνος μας, στη σύγχρονη εποχή, πρέπει πάντα να λειτουργεί υπέρ της προόδου και της κίνησης. Ενώ, λοιπόν, το ζήτημα δεν είναι η πρόοδος per se, είναι ωστόσο ότι η πρόοδος τοποθετείται φαντασιακά μέσα στα πλαίσια της κίνησης και της διαρκούς δραστηριοποίησης και οτιδήποτε αποκλίνει απο αυτά αυτομάτως αποκλείεται και δαιμονοποιείται. Από την άλλη, ο πόνος, η μελαγχολία και η θλίψη στο συλλογικό φαντασιακό είναι κατεξοχήν συναισθήματα που μας κάνουν παθητικούς· άρα διερωτάται κανείς, ποιά θέση έχουν όσοι δεν τα κατάφεραν -οι αδύναμοι, οι ταπεινοί και οι καταφρονεμένοι- στην κοινωνία; Σε αυτόν το λόγο είναι ανάγκη να αντισταθούμε και να αφηγηθούμε ξανά τις ζωές μας ως ζωές ευάλωτες.

Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)


Είμαστε ευάλωτοι ακριβώς επειδή τα σώματά μας είναι εύθραυστα. Ίσως η ανθρωπινότητα του ανθρώπου να έγκειται στην ευάλωτοτητά του. Βλέπουμε τους άλλους στοργικά επειδή γνωρίζουμε το αίσθημα του πόνου. Είμαστε, λοιπόν, υποχρεωμένοι να αναθεωρήσουμε τις σκέψεις μας για τη θλίψη και τη μελαγχολία. Μπορούμε να γράψουμε, σύμφωνα με τον Φρόυντ, ή ενδεχομένως εναντίον του, ότι η μελαγχολία δεν είναι απλώς μια κατάσταση που μας κρατά προσκολλημένους στο παρελθόν και η οποία διαμορφώνει το αντικείμενο που χάσαμε σε αντικείμενο αγάπης. Η μελαγχολία έχει το δικό της νόημα, είναι απολύτως συνυφασμένη με τη ζωή του υποκειμένου και μας επιτρέπει να βρούμε νόημα στον πόνο. Η μελαγχολία μπορεί να παροτρύνει τη δημιουργία. Κι αν η μελαγχολία λογίζεται ως παθητική και ακίνητη, ας την απενοχοποιήσουμε διότι στην ακινησία παρατηρούμε τον κόσμο, τον εαυτό μας, και τους άλλους. Μαθαίνουμε και διδασκόμαστε στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα θέατρα αλλά και στις συζητήσεις ενώ είμαστε ακίνητοι.

 
Δεν προτείνω να είμαστε μελαγχολικοί. Οι ζωές μας όμως κινούνται ανάμεσα στο βέβαιο και στο αβέβαιο. Στο εφικτό και στο ανέφικτο. Στο πιθανό και στο απίθανο. Είτε το θελουμε είτε όχι, η χαρά και η λύπη είναι εγγενή στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης. Χωρίς το ένα δεν μπορείς να έχεις το άλλο. Χρειάζεται να αμφισβητήσουμε όσους μας διατάζουν να είμαστε ευτυχισμένοι και ίσως νιώσουμε παραδόξως όμορφα όταν δεν είμαστε. Χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τις άστοχες δαιμονοποιήσεις και τις εξίσου εξωραϊστικές απλοποιήσεις. Και ίσως έτσι βρούμε τρόπους να φανταστούμε την ευτυχία σε αυτό που θεωρείται παράλογο να τη φανταστεί κανείς.


Ο Ντοστογιέφσκι έχει μια θαυμάσια περιγραφή στους αδελφούς Καραμάζοφ όπου λέει: «ένα δάσος χειμωνιάτικο και μέσα στο δάσος με ένα σκισμένο καφτάνι και σαντάλια απο φλούδες δέντρου, στέκεται κάποιος. Δεν στέκεται, μονάχα κάτι οραματίζεται και σαν υπνωτισμένος μαζεύει φιλάργυρα εντυπώσεις χωρίς να το καταλάβει και μάλιστα χωρίς να το συνειδητοποιεί για ποιόν σκοπό και ποιά αιτία το κάνει, χωρίς να ξέρει καν σε τι θα του χρησιμεύσει». Κάπως έτσι σκέφτομαι την ευτυχία. Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι υπολογίσιμη και υπολογισμένη. Κάποιες στιγμές θα είμαστε ευτυχισμένοι, δεν οφείλουμε όμως να είμαστε.

Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Όταν ο νευρολόγος σού λέει «κάνε βελονισμό» – Τι πρέπει να ξέρεις

Ψυχή & Σώμα / Όταν ο νευρολόγος σού λέει «κάνε βελονισμό» – Τι πρέπει να ξέρεις

Ο βελονισμός έχει συνδεθεί με εναλλακτικές θεραπείες, ευεξία και ανατολική φιλοσοφία. Όμως, όταν ένας νευρολόγος τον προτείνει για την ανακούφιση από ημικρανίες, οσφυαλγίες ή χρόνιο πόνο, δεν μπορείς να τον αγνοήσεις. Τι λέει η επιστήμη γι’ αυτήν τη χιλιάδων ετών πρακτική και ποιοι μπορούν πραγματικά να ωφεληθούν; Ο νευρολόγος Οδυσσέας Παζιώνης απαντά.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
Τα νέα fitness trends που βλέπεις παντού: Ποια αξίζουν και ποια να αγνοήσεις

Ψυχή & Σώμα / Τα νέα fitness trends που βλέπεις παντού: Ποια αξίζουν και ποια να αγνοήσεις

Γυμναστική με κινητό στο χέρι, ρολόγια που σου λένε πότε να αναπνεύσεις, influencers που υπόσχονται κοιλιακούς μέσα σε δέκα λεπτά: πόσα από όλα αυτά λειτουργούν πραγματικά; Για να ξεχωρίσουμε το hype από την ουσία, μιλήσαμε με τον Λάμπρο Μουλίνο, διαιτολόγο, διατροφολόγο και γυμναστή, ο οποίος μας βοηθά να αποκρυπτογραφήσουμε το τοπίο του fitness όπως αυτό διαμορφώνεται στα ελληνικά social media σήμερα.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
Πόσο παγωτό μπορούν να τρώνε τα παιδιά το καλοκαίρι;

Ψυχή & Σώμα / Πόσο παγωτό μπορούν να τρώνε τα παιδιά το καλοκαίρι;

Τι γίνεται με τα συσκευασμένα που βρίσκουμε στα ψυγεία; Είναι ασφαλή; Τα παγωτά που δεν έχουν ζάχαρη να τα προτιμάμε; Είναι ασφαλές να δίνουμε υποκατάστατα ζάχαρης στα παιδιά; Ποια είναι τα καλά του σπιτικού παγωτού; Και πώς μπορούμε να το φτιάχνουμε;
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Η σημασία της ηθικής ομορφιάς

Υγεία & Σώμα / Η ομορφιά του να δείχνεις καλοσύνη χωρίς να περιμένεις αντάλλαγμα

Οι πράξεις γενναιοδωρίας και αυτοθυσίας προκαλούν αισθήματα ψυχικής ευφορίας και συγκίνησης, που οδηγούν στην επιθυμία να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι, αλλά και να βοηθήσουμε τους άλλους
THE LIFO TEAM
Υπάρχουν πράγματι τροφές που «καίνε» λίπος;

Ψυχή & Σώμα / Υπάρχουν πράγματι τροφές που «καίνε» λίπος;

Βοηθούν όντως κάποιες τροφές στις καύσεις ή είναι απλώς ένας διατροφικός μύθος; Στο σημερινό επεισόδιο συζητάμε με τον διαιτολόγο Χρήστο Δερδεμέζη για το πώς μπορούμε να υποστηρίξουμε με απλούς τρόπους τον μεταβολισμό μας.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
Είναι αλήθεια ότι στην εμμηνόπαυση παχαίνουμε χωρίς να τρώμε;

Ψυχή & Σώμα / Είναι αλήθεια ότι στην εμμηνόπαυση παχαίνουμε χωρίς να τρώμε;

Τι σημαίνει «σωστή» διατροφή στην εμμηνόπαυση; Υπάρχουν τροφές που βοηθούν στην ανακούφιση των συμπτωμάτων; Πόσοι από τους διατροφικούς «κανόνες» που ακούμε είναι μύθοι; Η Μερόπη Κοκκίνη συζητά με τον νοσοκομειακό διαιτολόγο Χρήστο Παπαβαγγέλη.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
«Γονείς, ψυχραιμία! Υπάρχει τρόπος για ήρεμη γονεϊκότητα;»

Ζωή στα καλύτερά της / «Γονείς, ψυχραιμία! Υπάρχει τρόπος για ήρεμη γονεϊκότητα;»

Μια συζήτηση με την παιδοψυχολόγο και οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια Ηλέκτρα Κτενά για το γονεϊκό άγχος και το τι μπορούν να κάνουν οι γονείς για να χτίσουν ουσιαστικές σχέσεις εμπιστοσύνης με τα παιδιά τους, στο πλαίσιο της σειράς podcast «Ζωή στα καλύτερά της», με την υποστήριξη των συμπληρωμάτων διατροφής EVIOL.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ

σχόλια

1 σχόλια
Μου άρεσε πολύ που διάβασα ένα τέτοιο άρθρο. Ο σημερινός άνθρωπος είναι γεμάτος νευρώσεις, μεγάλο ποσοστό των οποίων υπάρχει,γιατί νιώθει μια διαρκή πίεση να είναι επιτυχημένος και κατ' επέκταση ευτυχισμένος. Να προσθέσω ότι οι άνθρωποι πολλές φορές βγάζουμε τα μάτια μας με τα ίδια μας τα χέρια συγκρινόμενοι συνεχώς με τους άλλους. Ωστόσο αποτυγχάνουμε να καταλάβουμε ότι η σύγκριση γίνεται αποσπασματικά, συνήθως με την εικόνα που αφήνει να φανεί ο άλλος και κυρίως μέσα από τα social media όπου ό,τι δηλώσεις, είσαι. Ποτέ πριν η σύγκριση δεν ήταν τόσο εύκολη αλλά και τόσο καταστροφική. Πέφτουμε σε κατάθλιψη θεωρώντας π.χ. ότι μέχρι τα 30, 40, 50 και βάλε πρέπει να έχουμε κάνει συγκεκριμένα πράγματα στη ζωή. Θα το έχετε δει όλοι σας, πόσα άρθρα υπάρχουν εκεί έξω που μας λένε τι πρέπει να κάνει, να νιώθει και να λέει ένας άνθρωπος που είναι επιτυχημένος. Πόσο μεγάλη αποτυχία είσαι, αν π.χ. στα 40 σου δεν έχεις οικογένεια ή δεν έχεις μια σταθερή δουλειά. Δεν είναι δύσκολο να επηρεαστείς. Ας είμαστε οι άνθρωποι λιγότερο αυστηροί με τον εαυτό μας κι ας καταλάβουμε ότι είμαστε άξιοι από μόνοι μας χωρίς περγαμηνές. Η ευτυχία του ανθρώπου είναι να νιώθει ότι μπορεί να δώσει αγάπη και να κάνει κάτι καλό και χρήσιμο για τον εαυτό του και τους άλλους. Όλα τα υπόλοιπα είναι προαιρετικά.