Ένα ευρύ φάσμα ψυχολογικών, θρησκευτικών και φιλοσοφικών προσεγγίσεων έχει επιχειρήσει κατά καιρούς να προσδιορίσει το διάχυτο συναίσθημα της ευτυχίας και να εντοπίσει τις πηγές του.
Είναι απλώς η αναζήτηση της ηδονής/απόλαυσης, με ταυτόχρονη αποφυγή των δυσάρεστων καταστάσεων; Ή μήπως κάτι πιο ιντελεκτουέλ, όπως προτείνει η αντιματεριαλιστική διαλεκτική της μετασωκρατικής ευδαιμονίας;
Στη μοντέρνα εποχή, ερευνητικοί κλάδοι, όπως η θετική ψυχολογία, επιστρατεύουν επιστημονικές μεθόδους, στοχεύοντας στην απροκατάληπτη μελέτη της. Από πού πηγάζει; Πώς πραγματώνεται ως βίωμα; Είναι συναισθηματική σταθερά, ανεξάρτητη από την περιρρέουσα κουλτούρα, ή διαμορφώνεται από την εκάστοτε κοινωνική/πολιτισμική νόρμα;
Σημαντικά στοιχεία της πρόκλησης είναι τόσο η ποικιλομορφία της έκφανσης, όσο και ο προσδιορισμός των διαφορετικών συνιστωσών της. Γι' αυτό το λόγο, οι μελετητές αποφεύγουν να την προσεγγίζουν ως ένα μοναδικό και αυστηρά ορίσιμο συναίσθημα, καταφεύγοντας στην ανάλυση μιας ευρύτερης συνάφειας θετικών αποκρίσεων.
Πως είναι δυνατό να μελετηθεί ένα τόσο ρευστό συναίσθημα;
Αν και πολλοί δυσκολεύονται να προσδιορίσουν τι πυροδοτεί μέσα τους πυροτεχνήματα ευτυχίας, το υποκειμενικό βίωμα καθαυτό δεν αμφισβητείται από κανέναν. Μάλιστα, είναι εύκολο να απαντήσουμε στο ερώτημα εάν και κατά πόσον είμαστε ευτυχισμένοι, επιχειρώντας μια χαλαρή εκτίμηση: λίγο, πολύ, μέτρια;
Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη ότι οι περισσότερες έρευνες βασίζονται σε αυτο-αναφορές υποκειμένων, που καλούνται να αξιολογήσουν τα συναισθήματα τους. Ενδεικτικά, παραθέτω τις εξής δημοφιλείς και ευρέως αποδεκτές κλίμακες ευτυχίας:
- Το ερωτηματολόγιο Ευτυχίας της Οξφόρδης - Oxford Happiness Inventory (Argyle and Hill)
- Κλίμακα Υποκειμενικής Ευτυχίας - Subjective Happiness Scale (Lyubomirsky & Lepper)
- Κλίμακα Iκανοποίησης από τη Zωή - Satisfaction with Life Scale (Deiner, Emmons, Larsen and Griffin)
- Κλίμακα Θετικής/Αρνητικής Διάθεσης - PANAS Scale (Watson, Clark, Tellegen)
Ο ερωτώμενος, συνήθως, καλείται να επιλέξει ανάμεσα σε διαβαθμίσεις μεταξύ του συμφωνώ/διαφωνώ για μία σειρά παραλλαγμένων δηλώσεων, όπως οι εξής:
- Νιώθω ότι η ζωή είναι ανταποδοτική
- Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος για το μέλλον
- Η ζωή είναι ωραία
- Γελάω εύκολα
- Ο κόσμος δεν είναι ένα καλό μέρος
- Δεν ελέγχω όσα συμβαίνουν στη ζωή μου
- Συχνά νιώθω χαρά ή ψυχική ανάταση
- Δεν παίρνω εύκολα αποφάσεις
- Δεν βρίσκω κάποιο ιδιαίτερο νόημα ή σκοπό στη ζωή μου
- Έχω ιδιαίτερα χαρούμενες αναμνήσεις από το παρελθόν
Είναι η ευτυχία αποτέλεσμα εξωτερικών συνθηκών ή εσωτερική σταθερά;
Είναι βολικό να θεωρούμε ότι η ευτυχία προκύπτει ως αμάλγαμα συγκυριακών παραγόντων και εξωτερικών συνθηκών, συχνά μη ελέγξιμων, και εν γένει να την αποδίδουμε στην καλή ή κακή μας τύχη. Αντανακλά όμως αυτή η θεώρηση την αλήθεια;
Συχνά τυχαίνει να γνωρίζουμε ανθρώπους επιτυχημένους, ευφυείς, όμορφους με υποστηρικτικό οικογενειακό/κοινωνικό περίγυρο, μα όταν διαπιστώνουμε ότι ρέπουν προς τη μελαγχολία και αντιμετωπίζουν τη ζωή δυσφορικά, ξαφνιαζόμαστε. Αντίστοιχα, συναντούμε άλλους που μετέρχονται σημαντικές προκλήσεις στον καθημερινό τους βίο, παρά ταύτα συνεχίζουν να χαμογελούν, να πορεύονται δυναμικά, και να διατείνονται μια ικανοποίηση και αυτάρκεια, βασιζόμενοι σε όσα έχουν.
Μήπως, λοιπόν, η ευτυχία απορρέει από ενδογενείς τάσεις και εσωτερικές ποιότητες του ατόμου; Κι αν ναι, υπάρχουν άτομα που ευνοούνται από τη γενετική τους κληρονομιά και το αντίστροφο;
Η αλήθεια είναι πως τα νευροβιολογικά κυκλώματα που καλωδιώνουν το υπαρξιακό μας γίγνεσθαι, υποτάσσονται εν μέρει στις προσταγές του γενετικού υλικού, ιδίως κατά τη φάση της ανάπτυξης. Πρόσφατη έρευνα γονιδιωματικής ανάλυσης μεγάλου δείγματος πληθυσμού κατέδειξε 17 γονίδια, μεταλλαγές των οποίων τείνουν να συσχετίζονται με την εμφάνιση κατάθλιψης. Αν φέρεις κάποια από αυτές είναι βέβαιο ότι αυξάνονται και οι πιθανότητες σου να λάβεις κλινική διάγνωση, κάποια στιγμή στη ζωή σου.
Εντούτοις, θα ήταν εξωφρενική υπερ-απλούστευση η επιπεδωμένη ερμηνεία της γενετικής ποικιλομορφίας. Τα γονίδια ενορχηστρώνουν ένα χαοτικό, μα λεπτά οργανωμένο, δίκτυο βιομοριακών αλληλεπιδράσεων, και σε συνάρτηση με τα περιβαλλοντικά ερεθίσματα, ο αναδυόμενος φαινότυπος άλλοτε εκφαίνεται με τον Α τρόπο και άλλοτε με το Β. Επί παραδείγματι, όσοι τείνουν προς τη μανιοκατάθλιψη ή τη σχιζοφρένεια, έχουν και αυξημένες πιθανότητες να είναι δημιουργικοί. Μόνο στα πλαίσια κάποιας αρρωστημένης ευγονικής ονείρωξης θα επεδίωκε κάποιος να αφαιρέσει μεταλλαγές πολύτροπης σημασίας από τη γονιδιακή δεξαμενή της ανθρωπότητας.
Μήπως, τελικά, η ευτυχία είναι επιλογή;
Στον αντίποδα της γενετικής μοιρολατρίας, η ίδια η επιστήμη αποδεικνύει ότι ο εγκέφαλος διαθέτει αξιοθαύμαστη ικανότητα να αναπροσαρμόζεται σε νέα ερεθίσματα. Γονιδιακά εντυπώματα και ρυθμοί μεταγραφής, μετα-μεταφραστικές τροποποιήσεις και εναλλακτικά δίκτυα πρωτεϊνικών αλληλεπιδράσεων, στόχευση κατά τόπους και συναπτική πλαστικότητα, επαγωγή διαφορικής συνδεσιμότητας μεταξύ των νευρικών κυκλωμάτων, και επί της ουσίας νέα μονοπάτια ροής/επεξεργασίας της πληροφορίας αναδεικνύουν νέες σκέψεις και έξεις. Η συστηματική έκθεση σε ένα διαφορετικό πρότυπο ερεθισμάτων/σκέψεων, δύναται -και με το παραπάνω- να εκκινήσει ένα κύκλο θετικής ανατροφοδότησης.
Οι εξειδικευμένοι μελετητές της ευτυχίας συμφωνούν ότι, πράγματι, δυνάμεθα να ενισχύσουμε την ικανότητα μας να νιώθουμε ευτυχία, ενσωματώνοντας πολύ απλές σκέψεις/συνήθειες/δραστηριότητες στη ζωή μας, όπως οι εξής (κάντε κλικ στους συνδέσμους για την αντίστοιχη επιστημονική αναφορά):
- Να βγαίνουμε έξω συχνότερα
- Να γυμναζόμαστε
- Να κοιμόμαστε περισσότερο
- Να ακούμε χαρούμενη μουσική
- Να συμμετέχουμε σε ομαδικές δραστηριότητες
- Να νιώθουμε συχνότερα ευγνωμοσύνη
- Να μοιραζόμαστε τη χαρά μας
- Να επενδύουμε στις φιλίες μας
- Να μην αφήνουμε τη σκέψη να περιπλανάται άσκοπα σε δυσάρεστες αναμνήσεις
- Να ακολουθούμε ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή
Συμπερασματικά, η ευτυχία είναι επιλογή, ακόμη και σε δυσμενείς συνθήκες. Ανεξάρτητα από τη γενετική μας κληρονομιά και τις μη ελέγξιμες συγκυρίες, είμαστε σε θέση να βελτιώσουμε την ψυχική μας διάθεση. Αρκεί να το πάρουμε απόφαση, να απεγκλωβιστούμε από τη μοιρολατρία, την αδράνεια αναθεώρησης των ειωθότων μοτίβων σκέψης, και, επιτέλους, να αναλάβουμε δράση.
Follow me on Facebook
σχόλια