Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)

Η τυραννία της ευτυχίας

1

Σε αυτό το κείμενο δεν θα επιδιώξω να απαντήσω στο τί είναι ευτυχία -δεν μπορω να το κάνω εξάλλου· θα προσπαθήσω, όμως, να κάνω μια αποδόμηση στο λόγο που μας προστάζει να είμαστε ευτυχισμένοι. Ο λόγος αυτός μας ζητά επιτακτικά να «έχουμε θετική ενέργεια», να αγοράζουμε βιβλία που μας διδάσκουν πώς να γίνουμε ευτυχισμένοι και μας υποδεικνύει ότι η χαρά μας είναι αποτέλεσμα των σκέψεών μας. Αναφερόμαστε προφανώς στην επιτελεστικότητα της ευτυχίας: δηλαδή είμαστε ή θα γίνουμε ευτυχισμένα υποκείμενα επειδή πρέπει να δρούμε ως τέτοια.


Η ευτυχία γίνεται λοιπόν καθήκον, και δεν αναφέρεται πλέον στη δυνατότητά μας να «είμαστε», αλλά στην ανάγκη να «είμαστε»: Η ευτυχία ως αυτοσκοπός. Μπορούμε να ισχυριστούμε ότι είναι ένας συναισθηματικός λόγος, στερημένος από συναίσθημα, που θέλει να αποκλείσει τον πόνο και ανάγει την ευτυχία σε ορθολογική επιλογή. Παράλληλα, το αίτημα της ευτυχίας φέρει μαζί του καθολικά κριτήρια σχετικά με το πώς να είμαστε ευτυχισμένοι, ένα αίτημα που μπορούμε να ισχυριστούμε ότι μεταμορφώνεται σε τυραννία.

Η νεωτερική φαντασίωση μαζί με το λόγο της θετικής ενέργειας μάς υπόσχονται ότι μπορούμε να ελέγξουμε την πορεία μας, τη ζωή μας, τη μοίρα μας. Προφανώς, είναι μια υπόσχεση που στερείται λογικού ερείσματος. Ο λόγος αυτός μας ζητά να είμαστε εντός ορίων, να έχουμε αυτοέλεγχο, και να μην παρεκκλίνουμε απο το ορθόν ώστε να ανταμείφθουμε. Αν καταλήξουμε να μην είμαστε ευτυχισμένοι, με τους όρους που νοείται η ευτυχία στην εποχή μας, δηλαδή με όσα καταφέραμε να πετύχουμε -και τα οποία είναι συνήθως μετρήσιμα-, τότε η ευθύνη είναι αποκλειστικά δική μας.

Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι υπολογίσιμη και υπολογισμένη. Κάποιες στιγμές θα είμαστε ευτυχισμένοι, δεν οφείλουμε όμως να είμαστε.


Προφανώς, δεν σκοπεύω να πω πως η ευτυχία δεν είναι σημαντική. Κανείς δεν δέχεται να παραιτηθεί από αυτήν. Αυτό που θέλω να σκεφτώ, μαζί με σας, είναι τι κοινωνίες θα φτιάξουμε αν αποφασίσουμε ομόφωνα πώς πρεπει να είναι κάποιος ώστε να είναι ευτυχισμένος. Ακόμη πιο έντονα, θέλω να αναρωτηθώ αν υπάρχει ακόμα χώρος στο δημόσιο λόγο που μας επιτρέπει να αμφισβητήσουμε την κυρίαρχη γνώμη και να αφήσουμε να μας αφηγηθούν οι ευάλωτοι και οι τραυματισμένοι τι είναι η ευτυχία.


Ήδη ξέρουμε ότι ο χρόνος μας, στη σύγχρονη εποχή, πρέπει πάντα να λειτουργεί υπέρ της προόδου και της κίνησης. Ενώ, λοιπόν, το ζήτημα δεν είναι η πρόοδος per se, είναι ωστόσο ότι η πρόοδος τοποθετείται φαντασιακά μέσα στα πλαίσια της κίνησης και της διαρκούς δραστηριοποίησης και οτιδήποτε αποκλίνει απο αυτά αυτομάτως αποκλείεται και δαιμονοποιείται. Από την άλλη, ο πόνος, η μελαγχολία και η θλίψη στο συλλογικό φαντασιακό είναι κατεξοχήν συναισθήματα που μας κάνουν παθητικούς· άρα διερωτάται κανείς, ποιά θέση έχουν όσοι δεν τα κατάφεραν -οι αδύναμοι, οι ταπεινοί και οι καταφρονεμένοι- στην κοινωνία; Σε αυτόν το λόγο είναι ανάγκη να αντισταθούμε και να αφηγηθούμε ξανά τις ζωές μας ως ζωές ευάλωτες.

Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)


Είμαστε ευάλωτοι ακριβώς επειδή τα σώματά μας είναι εύθραυστα. Ίσως η ανθρωπινότητα του ανθρώπου να έγκειται στην ευάλωτοτητά του. Βλέπουμε τους άλλους στοργικά επειδή γνωρίζουμε το αίσθημα του πόνου. Είμαστε, λοιπόν, υποχρεωμένοι να αναθεωρήσουμε τις σκέψεις μας για τη θλίψη και τη μελαγχολία. Μπορούμε να γράψουμε, σύμφωνα με τον Φρόυντ, ή ενδεχομένως εναντίον του, ότι η μελαγχολία δεν είναι απλώς μια κατάσταση που μας κρατά προσκολλημένους στο παρελθόν και η οποία διαμορφώνει το αντικείμενο που χάσαμε σε αντικείμενο αγάπης. Η μελαγχολία έχει το δικό της νόημα, είναι απολύτως συνυφασμένη με τη ζωή του υποκειμένου και μας επιτρέπει να βρούμε νόημα στον πόνο. Η μελαγχολία μπορεί να παροτρύνει τη δημιουργία. Κι αν η μελαγχολία λογίζεται ως παθητική και ακίνητη, ας την απενοχοποιήσουμε διότι στην ακινησία παρατηρούμε τον κόσμο, τον εαυτό μας, και τους άλλους. Μαθαίνουμε και διδασκόμαστε στα σχολεία, στα πανεπιστήμια, στα θέατρα αλλά και στις συζητήσεις ενώ είμαστε ακίνητοι.

 
Δεν προτείνω να είμαστε μελαγχολικοί. Οι ζωές μας όμως κινούνται ανάμεσα στο βέβαιο και στο αβέβαιο. Στο εφικτό και στο ανέφικτο. Στο πιθανό και στο απίθανο. Είτε το θελουμε είτε όχι, η χαρά και η λύπη είναι εγγενή στοιχεία της ανθρώπινης ύπαρξης. Χωρίς το ένα δεν μπορείς να έχεις το άλλο. Χρειάζεται να αμφισβητήσουμε όσους μας διατάζουν να είμαστε ευτυχισμένοι και ίσως νιώσουμε παραδόξως όμορφα όταν δεν είμαστε. Χρειάζεται να αμφισβητήσουμε τις άστοχες δαιμονοποιήσεις και τις εξίσου εξωραϊστικές απλοποιήσεις. Και ίσως έτσι βρούμε τρόπους να φανταστούμε την ευτυχία σε αυτό που θεωρείται παράλογο να τη φανταστεί κανείς.


Ο Ντοστογιέφσκι έχει μια θαυμάσια περιγραφή στους αδελφούς Καραμάζοφ όπου λέει: «ένα δάσος χειμωνιάτικο και μέσα στο δάσος με ένα σκισμένο καφτάνι και σαντάλια απο φλούδες δέντρου, στέκεται κάποιος. Δεν στέκεται, μονάχα κάτι οραματίζεται και σαν υπνωτισμένος μαζεύει φιλάργυρα εντυπώσεις χωρίς να το καταλάβει και μάλιστα χωρίς να το συνειδητοποιεί για ποιόν σκοπό και ποιά αιτία το κάνει, χωρίς να ξέρει καν σε τι θα του χρησιμεύσει». Κάπως έτσι σκέφτομαι την ευτυχία. Η ευτυχία δεν μπορεί να είναι υπολογίσιμη και υπολογισμένη. Κάποιες στιγμές θα είμαστε ευτυχισμένοι, δεν οφείλουμε όμως να είμαστε.

Η τυραννία της ευτυχίας Facebook Twitter
Εικονογράφηση της Stella Dreis από το βιβλίο “Happiness is a Watermelon on Your Head” (Callis Editora, 2009)
1

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ozempic και Mounjaro: Ιατρική επανάσταση ή παγίδα;

Ψυχή & Σώμα / Ozempic και Mounjaro: Επανάσταση στην απώλεια βάρους ή παγίδα;

Η Μερόπη Κοκκίνη συζητά με τη διαιτολόγο Μελίνα Καριπίδου και τον ενδοκρινολόγο Μανώλη Σουβατζόγλου, οι οποίοι εξηγούν πώς λειτουργούν τα φάρμακα GLP-1, ποιοι μπορούν να τα πάρουν, τι ρόλο παίζει η διατροφή κατά τη χρήση τους – και τι συμβαίνει όταν διακοπούν.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
Ο λάθος και ο σωστός τρόπος να δώσουμε κίνητρα σ’ ένα παιδί

Υγεία & Σώμα / Ο λάθος και ο σωστός τρόπος να δώσουμε κίνητρα σε ένα παιδί

Το κλειδί για την ανατροφή ικανών νέων ανθρώπων δεν είναι να εστιάζουμε στις δυσκολίες και τα ελλείμματά τους, αλλά να αναγνωρίσουμε και να καλλιεργήσουμε τα προτερήματά τους – να εντοπίσουμε αυτό που οι ειδικοί στην ανάπτυξη του παιδιού αποκαλούν «νησίδες ικανότητας».
THE LIFO TEAM
Κοιλιοκάκη, η σιωπηλή νόσος της γλουτένης

Υγεία & Σώμα / Κοιλιοκάκη: Η σιωπηλή νόσος της γλουτένης

Οι διατροφικές δυσανεξίες μπορούν να κάνουν την καθημερινότητα βάσανο. Η πιο συχνή διαταραχή, που μπορεί να εκδηλωθεί σε οποιαδήποτε ηλικία, είναι η κοιλιοκάκη. Τι συμπτώματα έχει και πώς γίνεται η διάγνωση;
ΑΛΕΞΙΑ ΣΒΩΛΟΥ
Τι είναι οι υπέρ-επεξεργασμένες τροφές;

Ψυχή & Σώμα / Τι είναι οι υπέρ-επεξεργασμένες τροφές;

Ποιες τροφές μάς κάνουν πραγματικά καλό; Πόσο junk food επιτρέπεται να καταναλώνουν τα παιδιά και πόση ζάχαρη; Και πώς ενισχύουμε το μικροβίωμα του οργανισμού; Η Τζούλη Αγοράκη συζητά με την κλινική διατροφολόγο Κωνσταντίνα Κεραμύδα για το ποιες τροφές, ενώ μοιάζουν αθώες, είναι άκρως επικίνδυνες.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
DIET

Υγεία & Σώμα / «Είναι τεράστιο θέμα το bullying για το φαγητό στη δουλειά»

Η Εμμανουέλα Λεουνάκη είναι διαιτολόγος-διατροφολόγος αλλά έχει μια διαφορετική προσέγγιση απ’ τη συνηθισμένη: δεν εστιάζει στη ζυγαριά αλλά στη συναισθηματική σχέση μας με το φαγητό και στην κοινωνική πίεση που οδηγεί σε μειωμένη αυτοεκτίμηση.
ΛΑΣΚΑΡΙΝΑ ΛΙΑΚΑΚΟΥ
Nερό με λεμόνι: Θα χάσουμε κιλά αν το πίνουμε κάθε μέρα;

Ψυχή & Σώμα / Nερό με λεμόνι: Ισχύει ότι βοηθά στην απώλεια κιλών;

Το πρωινό ρόφημα με χλιαρό νερό και λεμόνι έχει γίνει viral στο TikTok, καθώς πολλοί είναι αυτοί που ορκίζονται στα οφέλη του: από καλύτερη πέψη και αποτοξίνωση, μέχρι λαμπερό δέρμα και ενίσχυση του ανοσοποιητικού. Αλλά τι από όλα αυτά μπορεί να αποδειχθεί επιστημονικά; Πρόκειται για ακόμα έναν διατροφικό μύθο; Η Μερόπη Κοκκίνη συζητά με τον διαιτολόγο Χρήστο Δερδεμέζη.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
Η ευτυχία ενός πιο ήσυχου Εγώ 

Υγεία & Σώμα / Το «ήσυχο Εγώ» είναι η λύση στον ναρκισσισμό των social media

Πρόκειται για έναν όρο που επινοήθηκε από τους ψυχολόγους, ως αντίδραση στη διαρκή αυτοπροβολή της εποχής μας, προτείνοντας μια ισορροπημένη ταυτότητα που συνδυάζει την αυτογνωσία με το ενδιαφέρον για τους άλλους.
THE LIFO TEAM
Εγκυμοσύνη: η καλύτερη περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας ή μια δοκιμασία;

Ψυχή & Σώμα / Εγκυμοσύνη: Η καλύτερη περίοδος στη ζωή μιας γυναίκας ή μια δοκιμασία;

Η Τζούλη Αγοράκη συνομιλεί με την οκτώ μηνών έγκυο Παυλίνα Βουλγαράκη για τα αντιφατικά συναισθήματα μιας περιόδου που, αν και διαρκεί μόνο εννέα μήνες, ίσως τελικά δεν είναι τόσο ειδυλλιακή όσο την παρουσιάζουν.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
«Άλλαξα πολλούς ψυχολόγους μέχρι να βρω τον σωστό για μένα»

Υγεία & Σώμα / «Άλλαξα πολλούς ψυχολόγους μέχρι να βρω τον σωστό για μένα»

Για να πετύχει η διαδικασία της ψυχοθεραπείας, ο θεραπευτής, πέρα από την επιστημονική του επάρκεια, πρέπει να είναι και μια προσωπικότητα που μας ταιριάζει. Πώς θα διακρίνουμε αν υπάρχει «σύνδεση» μεταξύ μας;
ΤΑΤΙΑΝΑ ΤΖΙΝΙΩΛΗ
Πότε έγινε το botox η νέα «ρουτίνα» των εικοσάρηδων;

Ψυχή & Σώμα / Πότε έγινε το botox η νέα «ρουτίνα» των εικοσάρηδων;

Τα τελευταία χρόνια, οι ελάχιστα επεμβατικές θεραπείες σημειώνουν εντυπωσιακή άνοδο. Ωστόσο, οι ειδικοί κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: όσο αθώα κι αν φαίνεται αυτή η πορεία, κρύβει και παγίδες. Η συνεχής αναζήτηση της τελειότητας μπορεί να οδηγήσει σε εμμονές, σε μια διαρκή αίσθηση ανικανοποίητου και, τελικά, σε μια παραμορφωμένη αντίληψη του εαυτού μας. Η δερματολόγος Μαρίτα Κοσμαδάκη μιλά στη Μερόπη Κοκκίνη.
ΜΕΡΟΠΗ ΚΟΚΚΙΝΗ
«Μια αποβολή δεν τελειώνει όταν σταματούν τα σωματικά συμπτώματα»: Πώς βιώνει πραγματικά μια γυναίκα την αποβολή  

Υγεία & Σώμα / «Όλοι σου λένε πως δεν φταις εσύ για την αποβολή, όμως εγώ πήρα πάνω μου όλη την ενοχή»  

Η Ανδριάννα, μια γυναίκα λίγο μετά τα 30, ήταν πεπεισμένη πως δεν ήθελε παιδιά. Πώς αντιμετώπισε όμως το γεγονός της αποβολής της; Και πόσο τραυματική εμπειρία είναι; Αν δεν το ζήσεις, δεν μπορείς καν να προσποιηθείς πως το καταλαβαίνεις.  
ΤΑΤΙΑΝΑ ΤΖΙΝΙΩΛΗ
Τα μυστήρια του χανγκόβερ: Γιατί κάποιοι έχουν ανοσία στα συμπτώματά του και άλλοι υποφέρουν για μέρες;

Υγεία & Σώμα / Τα μυστήρια του χανγκόβερ: Γιατί κάποιοι έχουν ανοσία και άλλοι υποφέρουν για μέρες;

Υπάρχουν άνθρωποι που δεν αντιμετωπίζουν ποτέ χανγκόβερ, ενώ άλλοι δεν είναι καθόλου ανθεκτικοί στο αλκοόλ, ακόμη και μετά από μέτρια κατανάλωση. Οι ερευνητές έχουν αρκετές και συχνά αντικρουόμενες θεωρίες για το φαινόμενο.
THE LIFO TEAM
Kατάψυξη ωαρίων: Τάση ή αναγκαία επιλογή;

Ψυχή & Σώμα / Kατάψυξη ωαρίων: Τάση ή αναγκαία επιλογή;

Γιατί αυξάνεται ο αριθμός των γυναικών που επιλέγουν την κατάψυξη ωαρίων; Η Τζούλη Αγοράκη συζητά με τον γυναικολόγο Γιώργο Μακρή, διευθυντή της Γυναικολογικής Κλινικής του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, ο οποίος αναλύει τους πιθανούς κινδύνους της κρυοσυντήρησης ωαρίων, τις ηλικίες στις οποίες η διαδικασία δεν είναι ενδεδειγμένη, καθώς και τον λόγο που αυτή η μέθοδος έχει εξελιχθεί σε μια διαδεδομένη «μόδα» τα τελευταία χρόνια.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Μητρότητα και αλκοόλ: Αναγκαίο «διάλειμμα» ή εξάρτηση;

Ψυχή & Σώμα / Μητρότητα και αλκοόλ: Αναγκαίο «διάλειμμα» ή εξάρτηση;

Γιατί υπάρχει αυτή η εικόνα της εξουθενωμένης μητέρας που βάζει τα παιδιά της για ύπνο και με το που εκείνα κοιμούνται τρέχει και βάζει ένα μεγάλο ποτήρι κρασί και το πίνει όλο, σχεδόν μονορούφι, στην υγειά των αντοχών της; Η Τζούλη Αγοράκη μιλά με την συγγραφέα Γιούλη Ψαρράκη για τη μητρότητα και την κατανάλωση αλκοόλ.
ΤΖΟΥΛΗ ΑΓΟΡΑΚΗ
Ακμή στην εφηβεία: Αιτίες, μύθοι και λύσεις

Ψυχή & Σώμα / Ακμή στην εφηβεία: Αιτίες, μύθοι και λύσεις

Τι σημαίνει η ακμή για έναν έφηβο; Γιατί εμφανίζεται; Είναι κληρονομική; Υπάρχουν πια δραστικές θεραπείες; Η Τζούλη Αγοράκη συζητά με τη δερματολόγο Μάργκη Καπελλάρη για τις σύγχρονες μεθόδους καταπολέμησης της ακμής, η οποία δεν ταλαιπωρεί μόνο τους εφήβους, αλλά μπορεί να εκδηλωθεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες.
THE LIFO TEAM
Οι ψυχεδελικές θεραπείες ξανά στο προσκήνιο

Explainer / Ψυχεδελικές θεραπείες: Τι ξέρουμε τώρα

Μπορούν οι ψυχεδελικές ουσίες να προσφέρουν αποτελεσματική θεραπεία για ψυχικές παθήσεις όπως η κατάθλιψη και το PTSD; Τι γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για τις ιαματικές τους ιδιότητες; Ποια είναι τα νομικά εμπόδια που πρέπει να ξεπεραστούν για την ευρεία χρήση τους στην ιατρική;
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

1 σχόλια
Μου άρεσε πολύ που διάβασα ένα τέτοιο άρθρο. Ο σημερινός άνθρωπος είναι γεμάτος νευρώσεις, μεγάλο ποσοστό των οποίων υπάρχει,γιατί νιώθει μια διαρκή πίεση να είναι επιτυχημένος και κατ' επέκταση ευτυχισμένος. Να προσθέσω ότι οι άνθρωποι πολλές φορές βγάζουμε τα μάτια μας με τα ίδια μας τα χέρια συγκρινόμενοι συνεχώς με τους άλλους. Ωστόσο αποτυγχάνουμε να καταλάβουμε ότι η σύγκριση γίνεται αποσπασματικά, συνήθως με την εικόνα που αφήνει να φανεί ο άλλος και κυρίως μέσα από τα social media όπου ό,τι δηλώσεις, είσαι. Ποτέ πριν η σύγκριση δεν ήταν τόσο εύκολη αλλά και τόσο καταστροφική. Πέφτουμε σε κατάθλιψη θεωρώντας π.χ. ότι μέχρι τα 30, 40, 50 και βάλε πρέπει να έχουμε κάνει συγκεκριμένα πράγματα στη ζωή. Θα το έχετε δει όλοι σας, πόσα άρθρα υπάρχουν εκεί έξω που μας λένε τι πρέπει να κάνει, να νιώθει και να λέει ένας άνθρωπος που είναι επιτυχημένος. Πόσο μεγάλη αποτυχία είσαι, αν π.χ. στα 40 σου δεν έχεις οικογένεια ή δεν έχεις μια σταθερή δουλειά. Δεν είναι δύσκολο να επηρεαστείς. Ας είμαστε οι άνθρωποι λιγότερο αυστηροί με τον εαυτό μας κι ας καταλάβουμε ότι είμαστε άξιοι από μόνοι μας χωρίς περγαμηνές. Η ευτυχία του ανθρώπου είναι να νιώθει ότι μπορεί να δώσει αγάπη και να κάνει κάτι καλό και χρήσιμο για τον εαυτό του και τους άλλους. Όλα τα υπόλοιπα είναι προαιρετικά.