Τω καιρώ εκείνω: Φόβος και παράνοια στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ»

Τω καιρώ εκείνω: Φόβος και παράνοια στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» Facebook Twitter
'Αντονι Μπέρτζες: "Όσο πιο πολύ δούλευα το σενάριο, τόσο πιο πολύ έτεινα να πειστώ όχι μόνο ότι αυτός ο άνθρωπος είχε υπάρξει τότε στην σκόνη και την κάψα της Παλαιστίνης, αλλά και ότι υπήρχε πράγματι κάτι το θείο εντός του"
12

Οι «ζυμώσεις» για τη δημιουργία της εξάωρης τηλεταινίας που θα κατοχύρωνε για πολλές στη συνείδηση των θεατών του πλανήτη μια συγκεκριμένη εκδοχή της ζωής του Χριστού, βασισμένης στην Καινή Διαθήκη, ξεκίνησαν το 1973, με τις ευλογίες μάλιστα του Πάπα Παύλου ΣΤ'.

Ο Ποντίφικας είχε προσκαλέσει τον Βρετανό παραγωγό Λίου Γκρέιντι για να τον συγχαρεί για την δημιουργία μιας τηλεταινίας με ήρωα τον Μωυσή και πρωταγωνιστή τον Μπαρτ Λάνκαστερ, προτείνοντάς του μάλιστα να ηγηθεί μιας αντίστοιχης βρετανο-ιταλικής συμπαραγωγής με θέμα την (επίγεια) ζωή του Ιησού Χριστού.

Ήταν αυτός επίσης που εισηγήθηκε τον γνωστό του (και δηλωμένο πιστό Ρωμαιοκαθολικό) Φράνκο Τζεφιρέλι για τη σκηνοθεσία του επικού δράματος, τα γυρίσματα του οποίου θα ξεκινούσαν τελικά δύο χρόνια αργότερα με βάση το σενάριο που είχε κληθεί να γράψει ο Άγγλος συγγραφέας Άντονι Μπέρτζες, πιο γνωστός για το βίαιο, δυστοπικό βιβλίο του «Κουρδιστό Πορτοκάλι», που είχε μεταφέρει μερικά χρόνια πριν στη μεγάλη οθόνη ο Κιούμπρικ και η προβολή του είχε απαγορευτεί αρχικά στις βρετανικές αίθουσες.

Τω καιρώ εκείνω: Φόβος και παράνοια στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» Facebook Twitter
Ο Ρόμπερτ Πάουελ με τον Φράνκο Τζεφιρέλι στα γυρίσματα που έγιναν στο Μαρόκο και την Τυνησία

Αφού βρέθηκε ο ιδανικός πρωταγωνιστής στη μορφή του «άγνωστου» Ρόμπερτ Πάουελ (με υπόδειγμα το πασίγνωστο πορτραίτο του Ιησού με τίτλο «Κεφαλή του Χριστού» που είχε φιλοτεχνήσει το 1941 ο Αμερικανός ζωγράφος θρησκευτικών παραστάσεων Γουόρνερ Σάλμαν) η παραγωγή μεταφέρθηκε στη Βόρειο Αφρική.

Τα γυρίσματα έγιναν στο Μαρόκο και στο Μοναστίρ της Τυνησίας, όπου, σε μια σαρκαστική ίσως τροπή της ιστορίας, η τοποθεσία και τα σκηνικά του «Ιησού από τη Ναζαρέτ» θα χρησιμοποιούνταν δύο χρόνια αργότερα για το γύρισμα της διάσημης σάτιρας των Μόντι Πάιθονς, «Ένας προφήτης μα τι προφήτης» (The Life of Brian) – ταινία που θα απαγορευόταν σε «πολιτισμένες» χώρες όπως η Ιρλανδία και η Νορβηγία.

Παραλίγο να έχει παρόμοια τύχη και ο «Ιησούς από τη Ναζαρέτ» στις ΗΠΑ, μετά την έντονη κινητοποίηση του δημοφιλούς στις τάξεις των Ευαγγελιστών της χώρας Μπομπ Τζόουνς τζούνιορ, ο οποίος είχε χαρακτηρίσει τον Πάπα Παύλο ΣΤ' «αρχιερέα του Σατανά» και την ταινία του Τζεφιρέλι «βλάσφημη» (χωρίς να την έχει δει βεβαίως).

Τω καιρώ εκείνω: Φόβος και παράνοια στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» Facebook Twitter
Υπόδειγμα για το κάστινγκ του πρωταγωνιστή ήταν το πασίγνωστο πορτραίτο με τίτλο «Κεφαλή του Χριστού» που είχε φιλοτεχνήσει το 1941 ο Αμερικανός ζωγράφος Γουόρνερ Σάλμαν

Η ταινία του Τζεφιρέλι προβλήθηκε κανονικά στην αμερικανική τηλεόραση, η φασαρία όμως και οι χιλιάδες επιστολές διαμαρτυρίας που δέχτηκαν διάφορα μεγαλοστελέχη της εταιρείας, προκάλεσαν την ανησυχία και την αποχώρηση της General Motors από την ομάδα των βασικών χορηγών της παραγωγής. Τη θέση της πήρε μια άλλη κολοσσιαία αμερικανική πολυεθνική, η Procter and Gamble, η οποία, εκμεταλλευόμενη τον πανικό της GM (που θυσίασε επένδυση τριών εκατομμυρίων δολαρίων), εξασφάλισε «κοψοχρονιά» τα αμερικανικά δικαιώματα του έργου αντί του ευτελούς σχετικά ποσού του ενός εκατομμυρίου δολαρίων.

Όσον αφορά στο σενάριο του Άντονι Μπέρτζες, δύο είναι οι σημαντικές παρεκκλίσεις από την επικρατούσα εκδοχή των γεγονότων όπως παρουσιάζονται στα Ευαγγέλια. Συνοπτικά, θα μπορούσαμε να πούμε ότι στη δημιουργία του Τζεφιρέλι, ο Πόντιος Πιλάτος παρουσιάζεται «χειρότερος» (εμφανίζεται να καταδικάζει κυνικά και με συνοπτικές διαδικασίες τον Χριστό, ενώ σύμφωνα με τα Ευαγγέλια επιθυμούσε την αθώωσή του αλλά λύγισε υπό την πίεση του όχλου) και ο Ιούδας Ισκαριώτης «καλύτερος» (το σενάριο τον παρουσιάζει ως μια ευγενών προθέσεων, παρεξηγημένη και τραγική εν τέλει μορφή, ενώ στα Ευαγγέλια απορρίπτεται ως ποταπή φιγούρα με μόνο κίνητρο το χρήμα).

Γι' αυτές ακριβώς τις αφηγηματικές «αυθαιρεσίες» αλλά και για την περιπέτεια του κατά την συγγραφή του σεναρίου, είχε γράψει μετά την ολοκλήρωση των γυρισμάτων και λίγο πριν από την πρώτη προβολή της μνημειώδους μίνι σειράς, ο Άντονι Μπέρτζες ένα κείμενο με τίτλο "TeleJesus" (ή "MediaChrist") το οποίο δημοσιεύτηκε κατόπιν στις 3 Απριλίου του 1977 στους Τάιμς της Νέας Υόρκης με την επικεφαλίδα «Το Κατά Άντονι Μπέρτζες Ευαγγέλιο»:

Η φιλόδοξη ιδέα της δημιουργίας μιας εξάωρης τηλεταινίας για τη ζωή του Ιησού Χριστού προτάθηκε από έναν «εξευγενισμένο» Βρετανό Εβραίο [τον Σερ Λίου Γκρέιντ] με τη χρυσή ευλογία μιας μεγάλης αμερικανικής βιομηχανίας αυτοκινήτων - η οποία αργότερα αποσύρθηκε κατόπιν πιέσεων φονταμενταλιστών – αλλά και του ίδιου του ποντίφικα. Σε κάποιους το πρότζεκτ φάνηκε «βλάσφημο», σε άλλους «οικουμενικό».

Βρέθηκε λοιπόν ο Λόρδος Γκρέιντ, που τότε ακόμα ήταν απλά Σερ Λίου Γκρέιντ, να προεδρεύει μιας μεγάλης συνέντευξης τύπου στην Αγία Πόλη του Βατικανού (παρεμπιπτόντως, εκεί που σταυρώθηκε ανάποδα ο Άγιος Πέτρος πριν ανακηρυχτεί Πάπας) για να ανακοινώσει την δημιουργία της ταινίας με σκηνοθέτη τον Φράνκο Τζεφιρέλι και σεναριογράφο τον υποφαινόμενο.

Ακολούθως, παρατέθηκε επίσημο δείπνο, στο οποίο παρευρέθηκε ο Επικεφαλής Ραβίνος της Ρώμης καθώς και διάφοροι εκπρόσωποι βρετανικών εκκλησιαστικών κύκλων με αδυναμία στο κρίκετ. Ο Πάπας έγινε αισθητός διά της απουσίας του και όλοι έμοιαζαν να μου πετάνε το μπαλάκι για να ξεκινήσω το γράψιμο.

Ξεκίνησα διαβάζοντας την Καινή Διαθήκη στα ελληνικά για να πάρω μια φρέσκια ή αυθεντική εικόνα της ιστορίας. Υπάρχουν τέσσερις κατοχυρωμένες εκδοχές της ζωής του Χριστού στα ευαγγέλια, και η πιο δημοφιλής – αυτή του Ιωάννη- είναι μάλλον η λιγότερο αξιόπιστη, καθώς γράφτηκε πολύ αργότερα από τα ιστορικά γεγονότα που αφηγείται. Σ' αυτήν, την πιο ρομαντική των εκδοχών, περιέχεται και ο γάμος της Κανά αλλά και η ανάσταση του Λαζάρου.

Οι ιστορίες που περιγράφονται στα κατά Ματθαίον, Μάρκον και Λουκά Ευαγγέλια είναι διαφορετικές από του Ιωάννη, αλλά τόσο παρόμοιες μεταξύ τους που θα μπορούσαν να μελετηθούν ως ένα βιβλίο με τίτλο ίσως «Σύνοψη των Ευαγγελίων». Ως ρομαντικός, ο Τζεφιρέλι προτιμούσε σαφώς την εκδοχή του Ιωάννη, εγώ όμως επέμενα να βασιστούμε στους άλλους ευαγγελιστές. Η δική μου εκδοχή για το σενάριο της ταινίας ήταν τελικά προϊόν συμβιβασμού: πουθενά ο γάμος της Κανά, αλλά μια πολύ εντυπωσιακή ανάσταση του Λαζάρου.

Όσο πιο πολύ πάντως διάβαζα τον Ματθαίο, τον Μάρκο και τον Λουκά, τόσο πιο πολύ έμενα ανικανοποίητος από την αφήγησή τους. Είναι πολύ καλοί προπαγανδιστές αλλά κακοί ιστορικοί και αφηγητές. Με είχε ενοχλήσει ιδιαίτερα η αφαιρετική απεικόνιση του Ιούδα ως κακοποιού, ως κοινού κλέφτη. Ό,τι κι αν ήταν ο Ιούδας, κλέφτης δεν ήταν και αποφάσισα να ανασκευάσω τον χαρακτήρα του από την αρχή.

Τω καιρώ εκείνω: Φόβος και παράνοια στον «Ιησού από τη Ναζαρέτ» Facebook Twitter
Ο Ίαν Μακ Σέιν στο ρόλο του Ιούδα, ο οποίος, αντ'ιθετα από τα Ευαγγέλια, παρουσιάζεται ως μία ευγενών προθέσεων, παρεξηγημένη και τραγική εν τέλει μορφή

 

Στην αρχή τον παρουσίασα ως ένα είδος καλοπροαίρετου κολεγιόπαιδου, καλλιεργημένου και αφοσιωμένου στη μητέρα του, που γοητεύεται από την προσωπικότητα και το μήνυμα του Ιησού και πείθεται για την θεία υπόστασή του, δηλώνοντας αφελώς στους Ζηλωτές που έχουν αποκλειστικά πολιτική ατζέντα: «Αυτός ο άνθρωπος είναι ο Μεσσίας». Ακολουθεί η απώλεια της αθωότητας, η σύγχυση, η προδοσία και η αυτοκτονία όταν τον πλημμυρίζουν οι ενοχές.

Αυτός ήταν ο πρώτος μου Ιούδας. Η τελική εκδοχή του στην ταινία είναι ένα παλίμψηστο του Ιούδα ως αθώας ψυχής, ως φιλόδοξου Ζηλωτή και ως απογοητευμένου ανθρώπου, ποτέ όμως ως κλασικού, μελοδραματικού «κακού» της ιστορίας.

Παρότι είχα φροντίσει να βρίσκομαι κάπου απομονωμένος - συνήθως στο τροχόσπιτο μου, συντροφιά μόνο με τη γραφομηχανή και το ελληνικό κείμενο της Καινής Διαθήκης – όσο έγραφα το σενάριο, κατάφερναν και με εντόπιζαν οι θρησκευτικοί «σύμβουλοι» της Ιταλικής ραδιοτηλεόρασης (RAI), στέλνοντας μου διαρκώς διάφορες οδηγίες, αιτήματα, τελεσίγραφα. Συχνά αναγκαζόμουν να απαντήσω οργισμένα, «γράφτε το μόνοι σας, για όνομα του Θεού δηλαδή, συγνώμη κιόλας». «Όχι, όχι», μου απαντούσαν. «Εσύ είσαι ο συγγραφέας. Προτείνουμε όμως να γράψεις αυτό που θα σου πούμε...».

Όσο πιο πολύ πάντως δούλευα το σενάριο, τόσο πιο πολύ έτεινα να πειστώ όχι μόνο ότι αυτός ο άνθρωπος είχε υπάρξει τότε στην σκόνη και την κάψα της Παλαιστίνης, της υποβαθμισμένης αποικίας μιας μεγάλης αυτοκρατορίας, αλλά και ότι υπήρχε κάτι το θείο εντός του. Είχα πειστεί επίσης και για την επαναστατική φύση των διακηρύξεών του, πολύ περισσότερο από τότε που με πήγαιναν μικρό στην εκκλησία. Τώρα, το αν αυτός ο τηλε-Ιησούς που δημιουργήσαμε, καταφέρει να διεισδύσει στο μυαλό των Αμερικανών θεατών, μένει να αποδειχτεί. Πιστεύω πάντως ότι ο «εξευγενισμένος» Βρετανός Εβραίος είχε δίκιο τελικά: Η ταινία έπρεπε να γίνει...

Οθόνες
12

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Αναγέννηση του Jurassic World με ανακυκλωμένα υλικά, ανακουφιστικά αναχρονιστική

Οθόνες / Jurassic World: Ανακυκλωμένα υλικά, ανακουφιστικό πισωγύρισμα

Ο Κόλιν Τρεβόροου ξεκίνησε δυνατά τη δεύτερη τριλογία του Jurassic σύμπαντος και την έστειλε στον αγύριστο ή περίπου στη μέση του πουθενά, με τους τροποποιημένους δεινοσαύρους αδέσποτους, οπλισμένους κι επικίνδυνους, σε ένα φινάλε με οικολογικές κορόνες, πανηγυρικά χαοτικό, ψευδεπίγραφα απειλητικό και, εν τέλει, εξαιρετικά ανιαρό.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στο «F1», o Μπραντ Πιτ θυμίζει τους σταρ μιας άλλης εποχής

Οθόνες / Στο «F1», o Μπραντ Πιτ θυμίζει τους σταρ μιας άλλης εποχής

Ο Μπραντ Πιτ, σε έναν μεγαλειώδη αναχρονισμό σε σύγκριση με τους ζορισμένους άνδρες του σύγχρονου κινηματογράφου, παίζει την ψυχούλα που όλοι φανταζόμαστε στο «F1», έναν (καθόλου σκοτεινό) ιππότη της ασφάλτου, ριψοκίνδυνο για το fun της ιστορίας, σε πλήρη έλεγχο της κατάστασης, πιστό στο σχεδόν ερωτικό του ραντεβού με τον φακό.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ
10 κινηματογραφικές προβολές-events που δεν πρέπει να χάσετε φέτος το καλοκαίρι

Οθόνες / 10 θρυλικές ταινίες που θα δούμε φέτος στα θερινά

Πέρα από τις ταινίες της διανομής, το καλοκαίρι διεξάγονται events, φεστιβάλ κaι αφιερώματα που (επανα)συστήνουν θησαυρούς από το κινηματογραφικό παρελθόν. Επιλέγουμε μια προβολή από δέκα τέτοιες δράσεις, στις οποίες κάθε σινεφίλ αξίζει να χτυπήσει κάρτα. 
ΓΙΑΝΝΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Κατερίνα Γιουλάκη (1938-2025): «Η θεία όλων μας»

Απώλειες / Κατερίνα Γιουλάκη (1938-2025): «Η θεία όλων μας»

Η αγαπημένη ηθοποιός, που έφυγε πλήρης ημερών πριν από λίγες ημέρες, υπήρξε η επιτομή της Ελληνίδας θείας, τόσο στην τηλεόραση όσο και στον κινηματογράφο. Ο ανιψιός της, Φώτης Σεργουλόπουλος, θυμάται στιγμές μαζί της.
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
Γιατί να δει κανείς το «Φοινικικό σχέδιο» αν δεν είναι φαν του Γουές Άντερσον;

The Review / Γιατί να δει κανείς το «Φοινικικό σχέδιο» αν δεν είναι φαν του Γουές Άντερσον;

O Χρήστος Παρίδης συζητά με τη Βένα Γεωργακοπούλου για την τελευταία ταινία του Τεξανού δημιουργού. Πρόκειται, τελικά, για μια αντικαπιταλιστική αλληγορία της εποχής μας;
ΧΡΗΣΤΟΣ ΠΑΡΙΔΗΣ
«Army of Lovers», όπως «Στρατός Εραστών»

Οθόνες / «Army of Lovers»: Μια ταινία για τα ζευγάρια εραστών του Ιερού Λόχου

Ο σκηνοθέτης Λευτέρης Χαρίτος εξηγεί πώς αποφάσισε να θίξει ένα θέμα που για αιώνες θεωρείται ταμπού: τις ερωτικές σχέσεις μεταξύ αντρών στην Αρχαία Ελλάδα, ακόμη και στο πεδίο της μάχης.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Tsoula Festival

Μουσική / Tsoula Festival: Το πιο φρέσκο νησιώτικο φεστιβάλ στήνεται στην Αστυπάλαια

Με όνομα εμπνευσμένο από το παραδοσιακό φυλαχτό του νησιού, το φεστιβάλ που οραματίστηκαν τρεις δημοσιογράφοι στρέφει τα βλέμματα στην «πεταλούδα του Αιγαίου» – και έχουμε αποκλειστικά το πλήρες πρόγραμμά του.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Τζόυς Ευείδη

Οι Αθηναίοι / Τζόυς Ευείδη: «Φαίνομαι πολύ κουλ; Μπα, ρόλος είναι»

Αν της είχαν κάνει στο θέατρο όσες επαγγελματικές προτάσεις είχε ως σερβιτόρα, θα ήταν η Βουγιουκλάκη – όπως λέει. Κι αν και συχνά αυτολογοκρίνεται, δεν κρύβεται πίσω από τις λέξεις. Είναι μια αγαπητή κωμική ηθοποιός, που κάποτε ήθελε να παίξει δραματικούς ρόλους. Και είναι η Αθηναία της εβδομάδας.
ΖΩΗ ΠΑΡΑΣΙΔΗ
Sonny boy: Ο Αλ Πατσίνο με τα δικά του λόγια

Pulp Fiction / Sonny boy: Ο Αλ Πατσίνο με τα δικά του λόγια

Mε αφορμή την βιογραφία του που μόλις κυκλοφόρησε στα Ελληνικά, ανατρέχουμε στη ζωή και την καριέρα του κορυφαίου σταρ, που προσπάθησε πολύ να αποφύγει τη διασημότητα, αλλά, ευτυχώς για εμάς, απέτυχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ