Η «Δουνκέρκη», το αριστούργημα του Κρίστοφερ Νόλαν, αποδεικνύει πως υπάρχει ανεξάντλητη δεξαμενή από συναρπαστικές ιστορίες που δεν έχουν αποδοθεί στην πραγματική τους διάσταση, για έναν πόλεμο που έληξε δραματικά πριν από 72 χρόνια.
Οι 23 ταινίες που ακολουθούν κυμαίνονται από το ανελέητο δράμα ως την αισθηματική κωμωδία, από τη σκεπτόμενη ψυχαγωγία ως και τη βαριά υπενθύμιση μιας τραγωδίας με πολλές όψεις, από τους ύμνους στον ηρωισμό μέχρι την πικρή συνειδητοποίηση πως μόνο θύματα σύρθηκαν στο φως, διασχίζοντας τα είδη με άξονα τη μνήμη και γνώμονα πολλά προσωπικά βιώματα.
The best years of our lives (1946)
William Wyler
Η επιστροφή των Αμερικανών και η δύσκολη προσαρμογή τους στη ζωή που διακόπηκε απότομα σε μια λεπτή σπουδή του μετατραυματικού τραντάγματος στον ψυχισμό των ηρώων άνευ χαρτοφυλακίου πλέον, από τον σπουδαίο και, παρά τα τρία του Όσκαρ σκηνοθεσίας, σταθερά παραγνωρισμένο Γουίλιαμ Γουάιλερ. Υπέροχος ο Φρέντερικ Μαρτς, ειδικά στη σκηνή που συναντάει τη Μίρνα Λόι αμέσως μετά την επιστροφή του και θέλει να την ξαφνιάσει στο σπίτι τους, και ιδιαίτερα συγκινητικός ο Χάρολντ Ράσελ, ανάπηρος πολέμου στην πραγματικότητα, στην ξεγυμνωτική εξομολόγησή του στην Τερέσα Ράιτ.
Saving Private Ryan (1998)
Steven Spielberg
Η εναρκτήρια σεκάνς με την απόβαση στη Νορμανδία έχει γράψει κινηματογραφική ιστορία για την αυθεντικότητα και την «αποκρουστική» της ευκρίνεια, αλλά η «Διάσωση του Στρατιώτη Ράιαν» διαθέτει πολύ περισσότερα στοιχεία που την κάνουν να ξεχωρίζει. Η αποστολή για τον επαναπατρισμό του αδέσποτου φαντάρου είναι μια σπουδαία παραβολή συντροφικότητας και αυταπάρνησης, με εξίσου συναρπαστικό φινάλε. Η δε σκηνή όπου ειδοποιούν τη μάνα του Ράιαν πως έχει χάσει όλα, πλην ενός, τα αγόρια της στη μάχη κι εκείνη καταρρέει πριν της το πουν, με πλάτη στην κάμερα, ανήκει στην ανθολογία των μεγάλων σπιλμπεργκικών στιγμών.
The Pianist (2002)
Roman Polanski
Ο πιανίστας Σπίλμαν, που φοράει τη χλαίνη ενός Γερμανού (επειδή κρυώνει!) και παραλίγο να τουφεκιστεί από τους συμμάχους, μετά από μια ομηρική απόδραση από τα γκέτο της Βαρσοβίας, είναι το επιστέγασμα της ειρωνείας ενός κλασικού πολανσκικού ήρωα, στην πιο προσωπική του ταινία, που σκηνοθέτησε με οίστρο και αδιάλειπτο τέμπο. Χρυσός Φοίνικας και Όσκαρ σκηνοθεσίας, ερήμην του βεβαίως.
Days of glory (2006)
Ρασίντ Μπουσαρέμπ
Μετά την προβολή της βραβευμένης ταινίας του Ρασίντ Μπουσαρέμπ, η γαλλική κυβέρνηση αποφάσισε να αποζημιώσει τις εναπομείνασες χήρες των Βορειοαφρικανών στρατιωτών που συντάχτηκαν με τους Γάλλους στον πόλεμο. Αυτό λέει πολλά για τον μη εξιστορημένο ρόλο του Μαγκρέμπ στο πλευρό των συμμάχων και την πολιτική επίδραση του καλύτερου φιλμ του Μπουσαρέμπ.
Phoenix (2014)
Christian Petzold
Σε μια αντίστροφη αλληγορία, ο Κρίστιαν Πέτζολντ χρησιμοποιεί το χειρουργικά τροποποιημένο, αγνώριστο πρόσωπο μιας τραγουδίστριας που ψάχνει τον εραστή που την πρόδωσε ως συνεκδοχή της βαθιάς αλλαγής στον ψυχισμό και τη συμπεριφορά, στην ακραία κατάσταση ζωής και θανάτου που επιφέρει ο πόλεμος.
Letters from Iwo Jima (2006)
Clint Eastwood
Ο απροσδόκητα πλέον Ασιάτης από τους Αμερικανούς σκηνοθέτες, ο Κλιντ Ίστγουντ, διείσδυσε μοναδικά στην ψυχολογία των Ιαπώνων στρατιωτών στην Ίβο Τζίμα, μιλώντας ξένη γλώσσα και αποτυπώνοντας καφκικά το αδιέξοδο της άδοξης μάχης τους και την ουτοπία μιας πιθανής επιστροφής, στο μακράν καλύτερο από τα δύο συναπτά πολεμικά του δράματα, μετά τις «Σημαίες των προγόνων μας». Ο σκληρός καουμπόι φόρεσε αριστοτεχνικά το κοστούμι του japanese master.
Hell in the Pacific (1968)
John Boorman
Σε αυτή την ξεχασμένη, εξαιρετικά ενδιαφέρουσα μονομαχία για δύο ρόλους, ο σκηνοθέτης του «Όταν ξέσπασε η βία», Τζον Μπούρμαν, φέρνει αντιμέτωπους έναν Αμερικανό πιλότο και έναν Ιάπωνα στρατιώτη σε ένα ειδυλλιακό νησί, σε μια συμβολική συνέργεια που περνάει από σαράντα κύματα. Με τον σκληρό Λι Μάρβιν και τον ακόμη σκληρότερο Τοσίρο Μιφούνε.
The Great Escape (1963)
John Sturges
Μια καθαρά ψυχαγωγική περιπέτεια που μοιάζει με παλιά χολιγουντιανή παραγωγή και σφίγγει από τον έμπειρο Τζον Στέρτζες και τον άκρως παρακολουθήσιμο Στιβ Μακουίν και ένα έξυπνα επιλεγμένο καστ συμπρωταγωνιστών.
Son of Saul (2015)
László Nemes
Η ψευδαίσθηση ενός στοιχειωτικού μονοπλάνου, η τελευταία πράξη της ποταπής ζωής ενός συλλέκτη πτωμάτων, η ντελιριακή, απέλπιδα προσπάθειά του για νόημα μέσα στο χάος και τον θάνατο με φόντο τα κολαστήρια των χαμένων ψυχών στο αξέχαστο ντεμπούτο του Ούγγρου Λάζλο Νέμες, που απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο στις Κάννες και το Όσκαρ ξενόγλωσσου φιλμ. Δυσβάσταχτο, συγκλονιστικό, ένα βωβό ουρλιαχτό.
Downfall (2004)
Oliver Hirschbiegel
Η πρώτη φορά που οι Γερμανοί μάζεψαν τα κουράγια και την ντροπή τους και έδειξαν το πρόσωπο του Χίτλερ στις τελευταίες, παρατεταμένες (και τόσο τεταμένες) στιγμές του στο Bunker. Το ψυχογράφημα του διαταραγμένου αρχηγού και μια ειλικρινής απόπειρα να γίνει ανθρώπινα κατανοητό το πιο διάσημο τέρας της Ιστορίας.
Ivan’s Childhood (1962)
Andrei Tarkovsky
Η «Παιδική ηλικία του Ιβάν» αποτελεί το ντεμπούτο του Αντρέι Ταρκόφσκι στο σινεμά και, αντίθετα με τα επερχόμενα φιλμ του, παραμένει συγκεντρωμένη σε μια τρυφερή αφήγηση, το χρονικό ενός παιδιού που παριστάνει τον κατάσκοπο και γίνεται μάρτυρας του πολέμου ως ανορθόδοξου και σημαντικού κομματιού της ανατροφής του.
From here to eternity (1953)
Fred Zinnemann
Σε σχέση με τη «Λεπτή κόκκινη γραμμή», παρουσιάζει ενδιαφέρον η διαφορά στη μεταφορά ενός ακόμη μυθιστορήματος του Τζέιμς Τζόουνς: Το «Όσο υπάρχουν άνθρωποι» περιέχει αξιομνημόνευτες σκηνές, όπως η επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και η σκηνή του φιλιού στην άμμο ανάμεσα στον Μπερτ Λάνκαστερ και την Ντέμπορα Καρ, αλλά κυρίως ψυχογραφεί ψύχραιμα και ενήλικα την ανθρώπινη στάση των χαρακτήρων που εμπλέκονται από την εξωτική απόσταση της Χαβάης.
Night and Fog (1956)
Alain Resnais
Ελεγειακό και πένθιμο, το ημίωρο ντοκιμαντέρ του Αλέν Ρενέ δεν χρειάζεται να προσθέσει τίποτε παραπάνω στη σωστή, αποτελεσματική διάταξη του αρχειακού υλικού για το Ολοκαύτωμα.
La vita e bella (1997)
Roberto Benini
Ο Ρομπέρτο Μπενίνι δεν ήταν ο πρώτος που «βεβήλωσε» τον σοβαρό πόλεμο με χιούμορ. Ο Έρνστ Λιούμπιτς και ο Μελ Μπρουκς είχαν προηγηθεί με το φαρσικό σπαρταριστό «Να ζει κανείς ή να μη ζει». Κι εκεί όπου ο Εβραίος Τζέρι Λιούις είχε φάει τα μούτρα του με το «The day the clown cried» το 1972 και απέσυρε ατάκτως την κωμωδία του για το Ολοκαύτωμα (δεν προβλήθηκε ποτέ στις αίθουσες και φυλάσσεται στο Κογκρέσο, με άγνωστα πλάνα εξόδου), ο Ιταλός πάστωσε με μπόλικο συναισθηματισμό ένα ομολογουμένως ωραίο θέμα, την απέλπιδα προσπάθεια ενός κρατούμενου σε γκέτο να αποκρύψει τη φρίκη από τον επίσης κρατούμενο μικρό του γιo. Παρά το μελό και τους τραβηγμένους μπενινισμούς, η ταινία είναι θαρραλέα, εξαιρετικά καλοφτιαγμένη (Ντονάτι, Πιοβάνι, Ντέλι Κόλι είναι μερικοί από τους συντελεστές) και εντυπωσιακά αποτελεσματική ταυτόχρονα. Εμπορικός θρίαμβος και λουσμένη με βραβεία στα Όσκαρ και τις Κάννες, παραμένει μοναδικό υβρίδιο αθωότητας και πονηριάς.
Rome, Open City (1945)
Roberto Rossellini
Καθρεφτίζοντας τη ρημαγμένη Ιταλία και την παντελή απουσία της εθνικής κινηματογραφίας, ο Ρομπερτο Ροσελίνι έστησε τη «Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη» σαν σοσιαλιστικό ντοκιμαντέρ, ενώ στην ουσία επρόκειτο για ένα σκληρό φιξιόν με τον Άλντο Φαμπρίτσι και την Άννα Μανιάνι, και έδωσε το σύνθημα για τον νεορεαλισμό μέσα από τα σπαράγματα της ηττημένης κοινωνίας.
Kanal (1956)
Andrzej Wajda
Ήδη από τη δεύτερη ταινία του, το «Κανάλ», ο Αντρέι Βάιντα έδειξε πόσο δυνατός ήταν στη σκιαγράφηση χαρακτήρων και στην ανάπτυξη της δράσης. Η ταινία για την πολωνική αντίσταση του 1944 είναι συναρπαστική, με μετρημένες δόσεις συναισθήματος και έντασης.
Schindler’s List (1993)
Steven Spielberg
Όταν ωρίμασε η διάσταση του Ολοκαυτώματος στο μυαλό του μέχρι τούδε κοινωνικοπολιτικά αμέτοχου Στίβεν Σπίλμπεργκ, σηκώθηκε στο ύψος των περιστάσεων, όπως είχε σημειώσει τότε η κριτικός των «New York Times», Τζάνετ Μάσλιν, παραμέρισε τα παιδικά παιχνίδια, τους καρχαρίες και τα διαστημόπλοια και σκηνοθέτησε με στυλ και συγκίνηση την ιστορία του Γερμανού που έσωσε όσους Εβραίους μπόρεσε και τιμήθηκε για τις πράξεις του. «Πύργος» της ταινίας ο Λίαμ Νίσον, ψυχή της ο Μπεν Κίνγκσλεϊ και αξέχαστο το θέμα του Τζον Γουίλιαμς με το βιολί του Γιτζάκ Πέρλμαν.
Όταν περνούν οι Γερανοί (1957)
Mikhail Kalatozov
Ένα ποιητικό, λυρικό δράμα για δύο εραστές που παρασύρονται από το κύμα του πολέμου, φτιαγμένο με μαστοριά από τον Μιχαήλ Καλατόζοφ, που δεν μοιάζει καθόλου με τον φορμαλισμό και την προπαγάνδα του σοβιετικού σινεμά της περιόδου ‒ έγινε βέβαια αμέσως μετά τον θάνατο του Στάλιν.
A matter of life and death (1946)
Powell/Pressburger
Κάτι που δεν ξεκίνησε ως μεταπολεμική «παραγγελιά» για τους βρετανο-αμερικανικούς δεσμούς μετουσιώθηκε σε μία από τις επικότερες φαντασίες στο μυαλό και τα χέρια του απαράμιλλου διδύμου των Πάουελ και Πρέσμπεργερ, που ενώνει τα ουράνια και τα επίγεια, τον έρωτα με τον πόλεμο, την κόλαση με τη λύτρωση. Με τον Ντέιβιντ Νίβεν. Η πιο ασυνήθιστη ταινία για τον πόλεμο, και μάλιστα με έτος κυκλοφορίας το 1946!
Shoah (1985)
Claude Lanzmann
Δεσμοφύλακες και επιζώντες του Άουσβιτς, της Τρεμπλίνκα και του Τσέλμνο μιλούν στην κάμερα του Κλοντ Λανζμάν σε ένα ανατριχιαστικό ντοκιμαντέρ που διαρκεί 9 ώρες και αποποιείται πλήρως το έτοιμο, υπάρχον υλικό αρχείου. Μια τιτάνια προσπάθεια που δεν έχει ξεπεραστεί, η πεμπτουσία της μνήμης.
Casablanca (1942)
Michael Curtiz
Ένα κλασικό μελόδραμα βγαλμένο από τα σπλάχνα των αμερικανικών στούντιο, η εξόχως χολιγουντιανή «Καζαμπλάνκα» λειτούργησε καλύτερα απ’ όλα τα προπαγανδιστικά δράματα και ντοκιμαντέρ της εποχής χάρη στην κρουστή γοητεία της και στην ερωτική εκκρεμότητα που εξέπεμπαν οι Μπέργκμαν-Μπόγκαρτ. Προσέξτε τον Κλοντ Ρέινς, ο οποίος εκπροσωπεί τους πονηρούς δωσίλογους της Γαλλίας.
Come and See (1985)
Elem Klimov
Το αισιόδοξο πνεύμα του Λευκορώσου στρατιώτη Φλιόρα και η μεταστροφή του στο μέτωπο αποτελεί την κινητήρια δύναμη στην πολεμική οδύσσεια «Come and See» του Έλεμ Κλίμοφ, μια μαύρη, έντονη κατάθεση για το ανθρώπινο κόστος σε μια εφιαλτική κατάσταση, απ’ όπου απουσιάζουν εντελώς οι έννοιες της θυσίας και του ηρωισμού, γεγονός που μάλλον εξηγεί γιατί η συγκεκριμένη ταινία σταδιακά απέκτησε σεβασμό, αλλά δεν έγινε αγαπητή, όπως άλλες.
The thin red line (1998)
Terrence Malick
Ένα ρευστό, υπαρξιακό κρεσέντο σαν εσωτερική έκρηξη που δεν ακούγεται ποτέ, η «Λεπτή κόκκινη γραμμή» μετατρέπει τη μόνιμη αναζήτηση του Τέρενς Μάλικ σε ένα μωσαϊκό ψυχών με αναλώσιμα πρόσωπα, άχρονα, έτσι όπως σαλεύουν δειλά στην παραδείσια φύση του Γκουανταλκανάλ ή κοντοστέκονται στη μέση του πολέμου σαν τρομαγμένα παιδιά που ξεγελάστηκαν. Ο Μίκι Ρουρκ, ο Μάρτιν Σιν, ο Γκάρι Όλντμαν και ο Μπίλι Μπομπ Θόρντον περίσσεψαν στο τελικό μοντάζ…
