«Η οδός Αθηνάς είναι η καρδιά της Αθήνας. Και η Αθήνα είναι η καρδιά του έθνους. Γι' αυτό και ό,τι υμνεί την Αθηνάς είναι εθνικό κι ελληνικό μαζί. Κι έτσι όπως έχει τ' όνομα Θεάς η οδός αυτή και στην κορυφή της τη βλογάει ο Παρθενώνας, κανείς δεν της αμφισβητεί την εθνική αξία σ' ολόκληρη τη χώρα. Ο δρόμος, η Αθηνάς, έχει πολλά οινομαγειρεία και πιο πολλά πορνεία, κινηματογράφους για κατ' ιδίαν ερωτικήν απόλαυση, ξενοδοχεία σκοτεινά για άμεση ερωτική περίθαλψη –κάτι σαν Πρώτων Βοηθειών, να πούμε, ερωτικών–, χιλιάδες καφενεία για ημερήσια χαύνωση, το Δημαρχείο κι ένα γραφείο κηδειών αλλοτινών καιρών. Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρoποί και χίλιοι δολοφόνοι» είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις στο σημείωμα του δίσκου «Οι μπαλάντες της οδού Αθηνάς».
Αυτό τον κόσμο εξερευνά στο νέο βιβλίο της η φιλόλογος και λαογράφος Ζωή Ρωπαΐτου με τίτλο «Ο κόσμος της Ευριπίδου και των πέριξ. Ευριπίδου, Ψυρρή και Γεράνι: Ένας περίπατος», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας.
Πρόκειται για μια σημαντική και ιστορική έκδοση που καταπιάνεται με πλούσιες αφηγήσεις για έναν κόσμο που χάθηκε στο πέρασμα του χρόνου και ταυτόχρονα εστιάζει σε ό,τι απέμεινε να θυμίζει τον αλλοτινό πυρήνα της εμπορικής Αθήνας. Αναμφίβολα, είναι ένας διαχρονικός περίπατος στον χώρο, στον χρόνο και στους ανθρώπους μιας εμβληματικής συνοικίας.
«Στον δρόμο αυτόν κυκλοφορούν εργατικοί, μικροέμποροι, αλήτες, πόρνες, τραβεστί, δημοσιογράφοι, επαρχιώτες μαστρoποί και χίλιοι δολοφόνοι» είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις
Ιστορίες που υφαίνουν τους πολλαπλούς μετασχηματισμούς της περιοχής ανασύρουν άγνωστες πληροφορίες και αναδεικνύουν τις διαφορετικές πτυχές της ταυτότητας μιας συναρπαστικής γειτονιάς.
Η Ζωή Ε. Ρωπαΐτου γεννήθηκε το 1953 στην Αθήνα, στο Γκάζι, όπως οι γονείς και οι παππούδες της. Εργάστηκε για 34 χρόνια (1977-2011) στο Κέντρο Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών ως ερευνήτρια και έχει συγγράψει πολλά βιβλία που εστιάζουν στις οπτικές της καθημερινότητας της πόλης.
Φυλλομετρώντας το βιβλίο, ο αναγνώστης διαβάζει ένα κοινωνικό χρονικό για την οδό Ευριπίδου, την περιοχή του Ψυρρή, την πλατεία Κουμουνδούρου και το Γεράνι.
Ουσιαστικά, αναζητά τα ίχνη του εμπορικού κέντρου της παλιάς Αθήνας, τις μυρωδιές, τους ήχους, τις συνήθειες, τα σημεία που αγάπησαν και κατοίκησαν άνθρωποι απλοί αλλά και σπουδαίοι συγγραφείς και καλλιτέχνες, όπως ο Παπαδιαμάντης, ο Μητσάκης, ο Πικιώνης, ο Χατζηκυριάκος-Γκίκας, ο Εγγονόπουλος και ο Χατζιδάκις, χρησιμοποιώντας ως μέσο τη φωνή παλιών και σημερινών κατοίκων.
Όπως γράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου η συγγραφέας, «βασικός σκοπός του είναι να παρακινήσει τον αναγνώστη να επισκεφθεί την περιοχή όχι μόνο για την κάλυψη των πρακτικών αναγκών. Να διαβεί τα κατώφλια παλιών παντοπωλείων, εργαστηρίων και παντός είδους καταστημάτων. Να θαυμάσει παλιά κτίρια, εκκλησίες, δρομίσκους και μπαλκόνια αλλοτινών καιρών, να γνωρίσει την Εταιρεία των Φίλων του Λαού και τη Διπλάρειο Σχολή. Έτσι, ακολουθώντας τις διαδρομές αυτού του βιβλίου, ο αναγνώστης θα ακούσει το παρελθόν να συνομιλεί με το παρόν και θα συναντηθεί με ένα κομμάτι σύγχρονου ελληνικού πολιτισμού».
Η ποικιλία των καταστημάτων, η κοινωνική, πνευματική και θρησκευτική ζωή, οι ιστορίες ανθρώπων, η συμβίωση με τους μετανάστες, ο οικιστικός ιστός, η επιρροή της οικονομικής κρίσης και η απαξίωση του κέντρου είναι μερικά από τα θέματα που πραγματεύεται το βιβλίο.
Επίσης, εμπεριέχει έναν ανεκτίμητο όγκο πληροφοριών για την κεντρική αγορά, τους εκδοτικούς οίκους, τις βιοτεχνίες, τα εργαστήρια, τις ταβέρνες, τα αναψυκτήρια, τα ξενοδοχεία, τον αγοραίο έρωτα, τους ναούς, τις συλλογικές δραστηριότητες, τα παραδοσιακά καφενεία, τα ρεμπετάδικα, τα σχολεία, τα ιδρύματα, τα πρατήρια και τα εστιατόρια.
Η οδός Ευριπίδου, ένας κατεξοχήν εμπορικός κόμβος, βρίσκεται ανάμεσα στου Ψυρρή και στο Γεράνι, δηλαδή στο όριο μεταξύ παλιάς και νέας πόλης. Εκεί, λοιπόν, συγκροτείται ένα μωσαϊκό μαρτυριών που χαρτογραφεί τη ροή και τον παλμό της καθημερινότητας.
«Ο πατέρας μου, Χαράλαμπος Πάτσης, καταγόταν από τη Λαμπεία Ηλείας. Προπολεμικά, από τα δώδεκα χρόνια του, γύριζε στα χωριά γύρω από τη Δίβρη, πουλώντας ψιλικά σε μια βαλίτσα, για να βοηθήσει την οικογένεια, που ήταν πολυμελής» αφηγείται η κ. Δήμητρα Πάτση που διατηρεί αποθήκη ψιλικών και χαρτικών στην οδό Πολυκλείτου 7 και γνωρίζει από παιδί την περιοχή, αφού συνόδευε το πατέρα της στο μαγαζί, που λειτουργεί αδιαλείπτως από το 1948.
Η ίδια, αναφερόμενη στην εγκατάλειψη του κέντρου, επισημαίνει: «Προσπαθούμε να σταθούμε με νύχια και με δόντια. Δεν είναι όπως ήταν κάποτε η οδός Πολυκλείτου. Αθηνάς, Πολυκλείτου, Βύσσης, Ευριπίδου, Αιόλου, ήταν η καρδιά του εμπορίου. Ό,τι έχει σχέση με χονδρική τα έβρισκε κανείς όλα. Δυστυχώς, τώρα έχουν ερημώσει όλα και ό,τι ξενοικιαστεί δεν ξανανοικιάζεται. Έχει πάψει να υπάρχει αυτή η κίνηση που υπήρχε, η εμπορικότητα».
Την ίδια στιγμή, λίγο πιο μακριά η Αλεξάνδρα, «κουλουροπώλις της πλατείας Αγίων Θεοδώρων, είναι ένα πρόσωπο που αντιμετωπίζει με χαμόγελο και στωικότητα τις αναποδιές της ζωής». Από νωρίς το πρωί βρίσκεται στο πόστο της. Κατάγεται από την Πελοπόννησο και μένει πολλά χρόνια στην Αθήνα.
«Μέχρι πριν από λίγο καιρό εργαζόμουν σε φούρνο στο Σύνταγμα. Αγαπούσα τη δουλειά μου, μου άρεσε να εξυπηρετώ τους πελάτες και γι' αυτό ήμουνα, νομίζω, μια πετυχημένη πωλήτρια. Όμως, με την κρίση, ο φούρνος όπου δούλευα έκλεισε. Έμεινα άνεργη. Μια φίλη γνώριζε έναν ιδιοκτήτη φούρνου στον Κεραμεικό (...). Μετά τη συνάντησή μας φαίνεται ότι έμεινε ικανοποιημένος από τις απαντήσεις μου, βγήκα στον δρόμο (...). Έχω δύο γιους που είναι και οι δύο άνεργοι. Μάλιστα, ο ένας είναι χημικός. Είμαι εδώ από τις 6:30 π.μ. μέχρι τις 3 μ.μ. Το μεροκάματό μου είναι είκοσι πέντε ευρώ».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η εξιστόρηση του Λάμπρου Γουλιαδίτη, ο οποίος ασχολείται με το εμπόριο τροφίμων, έχοντας μαγαζί στην οδό Ευριπίδου 42. «Παλιά, εδώ έμενε ο Ξενόπουλος. Ανατινάχθηκε το σπίτι του στον Εμφύλιο και αυτό είναι το νέο κτίριο που φτιάχτηκε απ' τον μπάρμπα μου. Μια μέρα πριν από δέκα πέντε χρόνια ήρθε εδώ η μία από τις κόρες του. Με ρώτησε: "Ξέρετε τι ήταν εδώ παλιότερα;". Της απάντησα: "Βεβαίως, ήταν το σπίτι του Ξενόπουλου". Τότε τη γυναίκα την πήραν τα δάκρυα, δεν είπε τίποτε άλλο κι έφυγε. Είπε μόνο πως ήταν κόρη του. Ήθελε να δει αν υπάρχει ακόμα η μνήμη του πατέρα της».
Στην οδό Ευριπίδου και στην Αθηνάς σύχναζαν ιερόδουλες που πήγαιναν τους πελάτες τους στα ξενοδοχεία της περιοχής. Στη Σαρρή 22, στο καφενεδάκι-εστιατόριο του Γιώργου και της Ρίτσας, η συγγραφέας συναντά την Μπέττυ, μια ωραία γυναίκα, ψηλή, με μακριά μαύρα μαλλιά, γύρω στα σαράντα.
«Οι πρώτοι φίλοι στη γειτονιά ήταν η Ρίτσα και η μαμά της, που τις γνώρισα αμέσως γιατί ήρθα να πάρω καφέ. Μετά γνώρισα και τους υπόλοιπους γείτονες. Εδώ είναι το στέκι μας. Οι πελάτες μου είναι από δεκαέξι μέχρι ογδόντα και βάλε, έτοιμοι να πάνε στον τάφο. Οι ηλικιωμένοι είναι πιο συχνοί. Τα βάσανα της ζωής τους κάνουνε. Δεν ξέρω. Τα πρωτάρικα είναι μαζεμένα (...). Την αλλαγή φύλου δεν την είχα άγχος. Εγώ ήξερα πώς αισθανόμουνα (...). Ο χώρος που εργάζομαι είναι ένα παλιό σπιτάκι. Έχει δύο δωμάτια με κόκκινα και μπλε φώτα. Η Καίτη ήρθε το '61 σε αυτό το σπιτάκι, όταν έκλεισε η Τρούμπα. Τότε δοθήκανε άδειες στις γυναίκες που ήταν στην Τρούμπα να κάνουν τη δουλειά τους αλλού. Τη γενική εκκαθάριση στην Τρούμπα την έκανε ο Σκυλίτσης, τέλη '60, αρχές '70».
Το βιβλίο της κυρίας Ζωής Ρωπαΐτου είναι μια σπουδαία ανθρωπογεωγραφία που διαβάζεται ως ένα ιστορικό αφήγημα. Στις σελίδες του φωτίζεται η ατμόσφαιρα της αστικής ζωής της πόλης και με όχημα προσωπικές αναμνήσεις και βιώματα συγκροτείται μια έκδοση που συμβάλλει στη γνώση της ιστορίας της Αθήνας.
Όπως καταλήγει η συγγραφέας: «Πάνω απ' όλα, το βιβλίο γράφτηκε για να φωνάξει: "Αγαπητοί αναγνώστες, επισκεφθείτε την περιοχή, διαβείτε το κατώφλι των παλαιών παντοπωλείων, περπατήστε με το φως της ημέρας στα δρομάκια του Ψυρρή, μπείτε στα εναπομείναντα εργαστήρια, φάτε στα οινομαγειρεία και στις ταβέρνες της περιοχής, σηκώστε τα μάτια στα παλιά κτίρια και τους ναούς, γνωρίστε τη Διπλάρειο Σχολή και την Εταιρεία των Φίλων του Λαού κι ένα κομμάτι ελληνικού πολιτισμού θα αρχίσει να αποκαλύπτεται, σιγά-σιγά, μπροστά σας"».
Info
Το βιβλίο της Ζωής Ε. Ρωπαϊτου «Ο κόσμος της Ευριπίδου και των πέριξ. Ευριπίδου, Ψυρρή και Γεράνι: Ένας περίπατος» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις της Εστίας.
