Kommunisten, η τελευταία ταινία του Jean-Marie Straub
Προβάλλεται από σήμερα στις γαλλικές αίθουσες
Η απαγγελία της ζωής δεν θα έχει ποτέ τέλος, από την Marie Gueden
[κριτική της ταινίας στο σάιτ critikat.com]
(...) Το νέο αυτό έργο διάρκειας 70 λεπτών παρουσιάζεται σαν ένα ετερογενές και αναχρονιστικό μοντάζ 6 ταινιών μικρού μήκους : πέντε εξ' αυτών είναι αποσπάσματα από παλαιότερες ταινίες (αντίστοιχα, με τη σειρά που εμφανίζονται : Operai, Contadini (Εργάτες, Αγρότες), 2001, Trop tôt, trop tard (Πολύ νωρίς, πολύ αργά), 1981, Fortini/Cani (Φορτίνι/Σκυλιά), 1976, Der Tod des Empedokles (Ο θάνατος του Εμπεδοκλή), 1986, Schwarze Sünde (Μαύρες αμαρτίες), 1988, στα οποία προστίθεται στο άνοιγμα κι ένα ανέκδοτο φιλμ που βασίζεται στο μυθιστόρημα Ο καιρός της περιφρόνησης του Μαλρώ, έναν πολιτικό λίβελλο που περιγράφει τη χιτλερική Γερμανία. Από το πρώτο ως το τελευταίο απόσπασμα, ωστόσο, αντιλαμβάνεται κανείς έναν προσωπικό και συναισθηματικό τόνο μεταξύ της εκτός πεδίου φωνής του Ζαν-Μαρί Στρομπ και του προσώπου και της φωνής της Ντανιέλ Ουγιέ, η οποία πέθανε το 2006. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να παίρνει το Kommunisten, που μπορεί φαινομενικά να μοιάζει με οκνηρή ταινία, τον χαρακτήρα ένος προσωπικού, όσο και πολιτικού, καλλιτεχνικού μανιφέστου.
Ο Μαλρώ, μετά την παραμονή του στη Μόσχα το 1934, όπου είχε προσκληθεί από τον Γκόρκι για να αντιπροσωπεύσει τη Γαλλία στο Πρώτο Συνέδριο των Σοβιετικών Συγγραφέων, λόγω της συμμετοχής του στον αντιφασιστικό αγώνα, πείθεται για την επείγουσα αναγκαιότητα της πολιτικής και κοινωνικής πάλης, και αρχίζει να γράφει για τις εμπειρίες ενός Γερμανού κομμουνιστή ηγέτη, του Κάσνερ, ο οποίος φυλακίστηκε από τους Ναζί. Ο Μαλρώ οδηγείται σε μια πιο αποφασιστική στράτευση, καταγγέλοντας με μεγάλη δριμύτητα τον φασιστικό κίνδυνο που ήταν τότε στην Ευρώπη παντού σε άνοδο. Εδώ βρίσκεται όλο το ενδιαφέρον και το ζητούμενο που αναζητά ο Ζαν-Μαρί Στρομπ στο λογοτεχνικό έργο του Malraux, το οποίο είναι επίσης ένα ιστορικό και βιογραφικό ντοκουμέντο.
Ωστόσο, το ίδιο το κινηματογραφικό πρόγραμμα του Kommunisten φωτίζεται έτσι με τη σειρά του, και ειδικά μέσα από την απόφαση της μεταφοράς, μετά από μερικά λεπτά, του κειμένου του Μαλρώ από το κελί της φυλακής, όπου οι άντρες στέκονται όρθιοι και απεναντί μας ("αντιστέκομαι" σημαίνει ετυμολογικά "σταματάω" και "στέκομαι απέναντι"), στην μαύρη οθόνη, σ' αυτό το θάλαμο αντίστασης και αντήχησης μιας καθαρής απαγγελίας. Επειδή ακριβώς είναι ανάγκη να συνδεθεί σ' αυτό το χώρο η αντίσταση με την απαγγελία. 'Εχουμε εδώ μία μορφή αντίστασης που είναι πολιτική και καλλιτεχνική. Ο Στρομπ αναφέρει, ακολουθώντας τον Μπακούνιν, την ιστορία ενός κρατουμένου που σώθηκε από τη μουσική, μια ιστορία που διηγήθηκαν στον Μαλρώ κατά την παραμονή του στη Μόσχα κι από την οποία εμπνεύστηκε ένα σημαντικό κεφάλαιο. Πρόκειται για ένα παράδειγμα αντίστασης μέσω της φαντασίας, γιατί "το όλο πρόβλημα της αιχμαλωσίας ήταν να σταματήσουν να είναι παθητικοί" : έτσι, "ένα ιλιγγιώδες κυνήγι ωθούσε το μυαλό του προς τις εικόνες που τον κρατούσαν στη ζωή. 'Επρεπε αυτό το κυνήγι να οργανωθεί, να μετατραπεί σε θέληση. " (...)
Αυτό που ενώνει όλα αυτά τα μέρη είναι η απαγγελία : το κείμενο του Μαλρώ στο πρώτο απόσπασμα με φωνή in και off, αυτή του 'Ελιο Βιτορίνι στο Οperai, Contadini με φωνή in, του κειμένου με φωνή off του ιστορικού Μαχμούτ Χουσεΐν για την ταξική πάλη στην Αίγυπτο από το 1945 ως το 1968 στο Trop tôt, trop tard, του Φράνκο Φορτίνι που διαβάζει με φωνή in αποσπάσματα από το βιβλίο του Τα σκυλιά στο Σινά στο Fortini / Κάνι, η απαγγελία με φωνή off αποσπασμάτων από τον Θάνατο του Εμπεδοκλή του Χαίλντερλιν στο Der Tod des Empedokles, και με φωνή in στο Schwarze Sünde. Σ' αυτές τις απαγγελίες ανήκουν και οι σιωπές και οι ήχοι της φύσης στο Operai, contadini ή στο Fortini/Cani, καθώς και οι ήχοι της αστικής ζωής στο Τrop tôt, trop tard, ενώ η μουσική του Μπετόβεν αντηχεί στο Schwarze Sünde. (...)
Το ποίημα του Χαίλντερλιν, που υπήρχε αρχικά στο Der Tod des Empedokles, μπορεί να διαχωριστεί. Σε αντιπαραβολή με τα αποσπάσματα του Kommunisten χρωματίζεται ιδιαίτερα, εκφράζοντας μία κοινότητα αντίστασης : "απλώστε τα χέρια σας", "δώστε το λόγο", και "μοιραστείτε το καλό". Όπως όταν ξεκινάμε την αντίσταση, αντιλαμβανόμαστε εδώ ότι το ζήτημα είναι να πάρουμε την απόφαση, πράγμα που διαφαίνεται με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σε κάθε απόσπασμα :
"Διακινδυνεύστε το ! Αυτό που κληρονομήσατε, αυτό που αποκτήσατε, αυτό που το στόμα των πατεράδων σας σας διηγήθηκε, σας έμαθε, τους νόμους και τα ήθη, τα ονόματα των παλιών θεών, ξεχάστε το με θάρρος, και υψώστε, σα νεογέννητα, τα μάτια προς την θεϊκή Φύση, (...) μία γλυκιά πνοή ζωής θα ξεδιψάσει τα στήθη σας όπως την πρώτη φορά."
Και τότε, η "ζωή του κόσμου", "το θεϊκό νανούρισμα" μας συνεπαίρνει. Είναι ο "νέος κόσμος" που προαναγγέλεται στο τελευταίο μέρος με τη φωνή της Ντανιέλ Ουγιέ, κι έπειτα με τη μουσική του Μπετόβεν. Το απόσπασμα από το Quatuor op. 135 ονομάζεται εξ' άλλου "Η απόφαση που πάρθηκε δύσκολα" ("Der schwer gefaβte Entschluβ"). 'Ολα συμβαίνουν σαν να ήταν η μη αδιάφορη φύση που συμβάλει στην απόφαση, η ίδια αυτή φύση που ο Χαίλντερλιν καθιστά σαν ένα είδος προτύπου : "οι ευγενείς δυνάμεις" (βουνά, θάλασσα, σύννεφα και άστρα) "είναι ισότιμες με τους συντροφικούς ήρωες".
Η ισότητα αυτή είναι η ίδια που ο Ζακ Ρανσιέρ εντοπίζει στον κινηματογράφο του Βερτόφ, όταν μιλάει για ισότιμες κινηματογραφικές κινήσεις που συνθέτουν την "ίδια ευρυθμία της ζωής" : τη συμφωνία όλων εκείνων των κινήσεων όπου η ζωή δεν δηλώνει τίποτ' άλλο εκτός από την ίση εντασή της", και που ο φιλόσοφος ονομάζει "έναν κομμουνισμό οικουμενικής ανταλλαγής των κινήσεων".
Έτσι, η νέα ανάγνωση της Ιστορίας, η νέα ανάγνωση όπως και η νέα προβολή και ανακατάταξη της φιλμογραφίας, η απαγγελία της ζωής και η επ' αόριστον αναφορά, δοκιμάζονται σύμφωνα με τη φόρμουλα που διατύπωσε ο Μαλρώ στον πρόλογο του Καιρού της περιφρόνησης : "να προσπαθείς να κάνεις τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν το εσωτερικό τους μεγαλείο που αγνοούν." Αυτή η αφύπνιση των συνειδήσεων είναι η προϋπόθεση της αφύπνισης εν όψει μιας αντίστασης, ή, αλλιώς, ο δρόμος που οδηγεί στο νέο άνθρωπο : «Είναι δύσκολο να είσαι άνθρωπος. Αλλά δεν είναι δυσκολότερο να γίνεις άνθρωπος εμβαθύνοντας την κοινωνικότητα από το να καλλιεργείς τη διαφορά σου- και η πρώτη τρέφει τουλάχιστον με την ίδια δύναμη όσο και η δεύτερη αυτό που κάνει τον άνθρωπο άνθρωπο, που τον κάνει να υπερβαίνει τον εαυτό του, να δημιουργεί, να εφευρίσκει ή να αυτοπροσδιορίζεται". Οι φράσεις αυτές του Malraux φαίνεται να αντηχούν ιδιαίτερα, μέσω της απουσία τους, στο Kommunisten. Αναφέρονται σε μια κοινότητα αντιστασιακής σκέψης , όπως και σε μια σκέψη που δημιουργεί εικόνες και που τώρα είναι ζωντανή...
σχόλια