ΑΠΟ ΤΟΝ ΧΡΗΣΤΟ ΠΑΡΙΔΗ
Το 2003 ίδρυσε τον ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικό οργανισμό DOMINO που αποτελεί σήμερα τη μεγαλύτερη πλατφόρμα για τις εναλλακτικές τέχνες στην Κροατία. Αυτό, παράλληλα, οδήγησε στη δημιουργία του Queer Zagreb Festival, με τεράστια διεθνή, καλλιτεχνική κυρίως, απήχηση. Στο πλαίσιο του Transitions1. Balkans της Στέγης Γραμμάτων & Τεχνών φέρνει τη Νύχτα των Περφόρμανς, ένα site-specific καλλιτεχνικό γεγονός που ανέπτυξε στο Φεστιβάλ Perforacije (Perforations), όπου καλλιτέχνες καλούνται να δημιουργήσουν πρότζεκτ που να αντανακλούν το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό τους σύμπαν. Λίγες ώρες πριν, σε ανοιχτή συζήτηση με τη διάσημη Σέρβα καλλιτέχνιδα Μαρίνα Αμπράμοβιτς, θα μιλήσουν για τη μέθοδο και την ίδρυση του ινστιτούτου που θα φέρει το όνομά της.
Θα μπορούσε κάποιος να εικάσει ότι καθώς βρίσκεται πιο κοντά στην Κεντρική Ευρώπη, η Κροατία είναι μια χώρα λιγότερο «βαλκάνια», λιγότερο συντηρητική. Η μεγάλη στροφή που συνέβη πριν από περισσότερο από 20 χρόνια σε τι βαθμό την επηρέασε πολιτισμικά;
Η Κροατία, όπως και η ευρύτερη περιοχή, περνάει πράγματι από βαθιές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές μεταμορφώσεις εδώ και περισσότερο από 20 χρόνια. Μερικές από αυτές τις αλλαγές έγιναν γρηγορότερα από κάποιες άλλες, αλλά έχω την αίσθηση ότι όλες βρίσκονται ακόμα σε εξέλιξη. Πολιτισμικά ήταν μια δυνατή στροφή, ακόμα και ο επαναπροσδιορισμός μας. Ο κόσμος έχει αλλάξει δραστικά τα τελευταία 30 χρόνια, συν οι όποιες αλλαγές στα Βαλκάνια, αν κι εφόσον αυτές οι αλλαγές σχετίζονται με τις γενικότερες. Μία από τις μεγαλύτερες προκλήσεις ήταν η διευθέτηση του παλαιού συστήματος πολιτιστικής διαχείρισης για μία νέα πολιτιστική παραγωγή, πιο πλήρη και πιο απελευθερωμένη από θεσμούς. Μέχρι πρόσφατα, στα πολιτιστικά ιδρύματα της Κροατίας ήταν βαθιά ριζωμένες η αργή διακίνηση ιδεών, το ελάχιστο ενδιαφέρον των νεότερων γενεών και η αδιαφορία για τις νέες καλλιτεχνικές πρακτικές, οπότε υπήρχε η ανάγκη δημιουργίας νέων συστημάτων, ένα παράλληλο σύστημα εργασίας. Ένα δίκτυο μικρών οργανισμών, κτιρίων, πρωτοβουλιών και φεστιβάλ που να υπηρετούν έναν τρόπο ζωής που να προσφέρει χώρο και προβολή στη δημιουργική ενέργεια, η οποία διαφορετικά θα χανόταν. Είτε γιατί θα έμενε ανεκμετάλλευτη είτε γιατί πολύ απλά θα διοχετευόταν σε άλλες χώρες, όπου οι καλλιτέχνες θα έβρισκαν περισσότερες ευκαιρίες να αναπτύξουν τις ιδέες τους. Δεν νομίζω ότι η κροατική κοινωνία είναι προοδευτική. Αντιθέτως, η Κροατία παραμένει –και έχουμε πρόσφατα αποκτήσει αριστερή κυβέρνηση– ίσως η πιο σταθερή χώρα της πρώην Γιουγκοσλαβίας, μαζί με τη Σλοβενία. Πολιτικά παρατηρείται μικρή άνοδος θρησκευτικών οργανώσεων, αλλά θα ήταν έκπληξη αν αποκτούσαν σχετική πολιτική εξουσία. Παρ’ όλα αυτά, το ανησυχητικό δεν είναι η πιθανολογούμενη άνοδος της Δεξιάς ή η στροφή της εξουσίας αλλά η οπισθοδρομική πολιτική συζήτηση που την πλαισιώνει. Αυτό εμένα μου δείχνει ότι δεν αντιμετωπίζουμε τη Δεξιά ως μία νόμιμη πολιτική επιλογή αλλά ως μία ιδεολογία που δεν προσφέρει τίποτα περισσότερο από τον φόβο για οικονομικές δυσλειτουργίες, μετανάστευση και διάφορα άλλα, επάνω στα οποία ελπίζει να χτίσει την εξουσία της. Αυτό είναι που πρέπει να αντιμετωπιστεί και να υπάρξει μία συνεχής εξέλιξη του επιπέδου του πολιτικού διαλόγου.
Η πλατφόρμα Domino ξεπήδησε μέσα από τη ΛΟΑΤ κοινότητα ή αποτελούσε ένα γενικότερο αίτημα των νέων καλλιτεχνών και ερμηνευτών που χρειάζονταν μια διέξοδο από μία συντηρητική και αντιδραστική κοινωνία;
Το Domino ξεκίνησε το 2003 ως ένας οργανισμός που επικεντρωνόταν στην queer κουλτούρα, αλλά αμέσως προσδιορίστηκε ως μία νόρμα προκλήσεων, κοινωνικών, πολιτικών ή καλλιτεχνικών, σε αντίθεση με την παραδοσιακή σύνδεση του queer αποκλειστικά με τη ΛΟΑΤ ταυτότητα. Αυτή η μετεξέλιξη απέσπασε καλλιτεχνικό ενδιαφέρον, καθώς προχώρησε πέρα από τη μονοδιάστατη ταύτιση της τέχνης, την οποία δεν βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Μέσα από αυτό, το Domino προχώρησε και άρχισε να οργανώνει φεστιβάλ διεθνούς αναγνώρισης και να συνεργάζεται με αρκετούς καλλιτέχνες από την Κροατία και την περιοχή, προσφέροντάς τους μια πλατφόρμα που συχνά περιλαμβάνει διεθνή προβολή και ευκαιρίες. Αυτήν τη στιγμή υπάρχει στην Κροατία μια πολύ ισχυρή σκηνή αναπαραστατικών τεχνών –νέοι ταλαντούχοι καλλιτέχνες που δημιουργούν– και νιώθω ότι οι πρωτοβουλίες και η ενέργεια που έχει διοχετεύσει το Domino στην τοπική σκηνή τη βοήθησαν να εξελιχθεί. Ήταν σημαντικό να δημιουργηθεί ένα πλαίσιο που να ενώνει και ενδυναμώνει τους ντόπιους καλλιτέχνες και μέσω του φεστιβάλ μας και άλλων πρότζεκτ διεθνών ανταλλαγών καταφέραμε να πετύχουμε ακριβώς αυτό την κατάλληλη στιγμή, όταν όλοι είχαν οδηγηθεί σε κατάθλιψη λόγω των περικοπών των κονδυλίων και της έλλειψης υποστήριξης.
Η Νύχτα των Περφόρμανς παντρεύει τα εικαστικά με το θέατρο και τον χορό. Η συλλογική μνήμη συγκρούεται ή συμπληρώνει αυτές τις περφόρμανς;
Η ομορφιά της Νύχτας των Περφόρμανς βρίσκεται στη σχεδόν αφύσικη μείξη καλλιτεχνικών εμπειριών που δημιουργείται κάθε φορά, καθώς προσκαλούμε σκηνοθέτες, χορογράφους, μουσικούς, βιντεο-άρτιστ και καλλιτέχνες περφόρμανς να δημιουργήσουν κάτι συγκεκριμένο για την περίσταση. Αυτού του τύπου πειραματισμοί αποδείχθηκε ότι εμπνέουν τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν, αποτελώντας μια σημαντική εμπειρία για το κοινό που παρακολουθεί μια σειρά πρότζεκτ στη διάρκεια μιας νύχτας, τοποθετημένα μέσα σε χώρους που πιθανόν να γνωρίζουν, αλλά που τους βλέπουν να ζωντανεύουν με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι συνήθως. Ανάλογα με τον καλλιτέχνη και την περφόρμανς που παρουσιάζεται υπάρχει και το στοιχείο του αυτοσχεδιασμού, ιδιαίτερα στη δουλειά των Bruno Isaković, Bojana Radulović, Alen και Nenad Sinkauz, που παράλληλα αναπτύσσουν μια σχέση με το κοινό. Άλλη αντίστοιχη περίπτωση είναι αυτή του Igor Josifov, που τοποθετεί τον εαυτό του σε συγκεκριμένο πλαίσιο. Πιστεύω ότι οι προσωπικές και καλλιτεχνικές ιστορίες και προοπτικές αλληλοσυμπληρώνονται σε αυτού τους είδους το περιβάλλον και αποκαλύπτουν τόσο στους καλλιτέχνες όσο και στο κοινό μια νέου είδους εμπειρία, επικοινωνία και σύνδεση.
Ποια είναι η εμπειρία που έχετε αποκομίσει διεθνώς; Οι θεατές σε άλλες χώρες ταυτίζονται με τους Κροάτες καλλιτέχνες, αναγνωρίζουν τις αναφορές τους ή αντιδρούν με απρόβλεπτο τρόπο;
Η οργάνωση παραγωγών φεστιβάλ και περφόρμανς σε διαφορετικές χώρες και το να εργάζομαι υπό διαφορετικές συνθήκες και με διαφορετικό κάθε φορά κοινό είναι από τα μεγαλύτερα προνόμια αυτής της δουλειάς και μ’ έχει βοηθήσει να βελτιώσω τη δουλειά μου και μέσα στην Κροατία. Το να κατανοείς ή, τουλάχιστον, να προσπαθείς να μάθεις από τις αντιδράσεις του κοινού ανά τον κόσμο σε κάνει συχνά να αναλογίζεσαι τι πραγματικά σημαίνει να παρουσιάζεις μια δουλειά διεθνώς, ποια είναι τα δεδομένα που μπορούν να μεταφερθούν και ποια στοιχεία είναι αδύνατον να μετακινήσεις. Αυτές οι σκέψεις σε κάνουν να βλέπεις την τέχνη διαφορετικά, όπως και να αναρωτιέσαι πολύ για τα πράγματα, προκαλώντας τον εαυτό σου, τους καλλιτέχνες και το κοινό. Οπωσδήποτε, οι αναφορές είναι συχνά αναγνωρίσιμες –καμιά φορά όχι–, αλλά αυτό είναι αναμενόμενο και είναι πάντα μέρος του καλλιτεχνικού γίγνεσθαι. Ποτέ δεν ξέρεις το κοινό σου, ποιες είναι οι δικές του εμπειρίες, το background και πολλά άλλα, κι αυτό από ένα σημείο και μετά είναι υπέροχο γιατί μπορεί να σε βοηθήσει να μην έχεις το κοινό στο μυαλό σου όταν δημιουργείς κάτι. Και, φυσικά, αφήνεις τον εαυτό σου να εκπλαγεί από το κοινό, τις αναγωγές που έκανε απ’ όσα άκουσε και είδε. Και τότε, ποιος ξέρει, αυτές οι αποκαλύψεις μπορεί να σου ανοίξουν νέες προοπτικές και να σε οδηγήσουν σε «περιοχές» που δεν φανταζόσουν. Πάντως, είναι σημαντικό να είσαι προετοιμασμένος γι’ αυτό, να προσπαθείς και να μαθαίνεις να βλέπεις νέα πράγματα χωρίς να τα απορρίπτεις αμέσως, αν δεν απηχούν τις εμπειρίες που είχες μέχρι τώρα.
Θα κάνετε μια ανοιχτή συζήτηση με τη Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Ποια είναι η σχέση των καλλιτεχνών των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας που κάνουν περφόρμανς με τον απόηχο της μεγάλης της πορείας; «Στοιχειώνει» τους νεότερους ή τους ασκεί τεράστια επιρροή;
Είναι μεγάλο προνόμιο να συνεργάζεσαι με μια καλλιτέχνιδα της φήμης και του διαμετρήματος της Μαρίνα Αμπράμοβιτς. Δεν νομίζω ότι υπάρχει λόγος οι καλλιτέχνες της πρώην Γιουγκοσλαβίας να «στοιχειώνονται» από την καριέρα και την επιτυχία της. Όπως και να ’χει, η αποδοχή της είναι παγκόσμια, οπότε, υπ’ αυτή την έννοια, στα Βαλκάνια έχουμε προχωρήσει πολύ. Η αποστολή της τώρα είναι να ολοκληρώσει το «Ινστιτούτο Μαρίνα Αμπράμοβιτς» και θαυμάζω την αφοσίωσή της σε αυτό. Πάντως, όταν προβάλλεσαι τόσο πολύ και η παρουσία σου είναι τόσο έντονη, σχεδόν είναι σαν να καλείς τους ανθρώπους να σε κριτικάρουν και νομίζω ότι έχει γίνει συνήθεια να απορρίπτουν την πρόσφατη δουλειά της ως σκέτη δημοσιότητα ή ως το αγαπημένο θέμα των media. Πραγματικά, είναι πολύ θετικό το γεγονός πως η περφόρμανς έχει μια τόσο γνωστή προσωπικότητα όσο εκείνη. Όπως είναι καλό για την τέχνη γενικότερα να γίνεται οποιουδήποτε είδους συζήτηση περί αυτής, καθώς είναι ένας χώρος που «κλέβουμε» από τις συνήθεις ειδήσεις που μας ρίχνουν τα ΜΜΕ και μας κάνουν να ξεχνάμε ότι είμαστε άνθρωποι ικανοί για αλλαγές, που μπορούμε να επηρεάσουμε τα πράγματα και που πρωτίστως οφείλουμε να σκεφτόμαστε. Η ιστορία της πρώην Γιουγκοσλαβίας θα συνεχίσει να είναι παρούσα ως αναφορά για πολλά ακόμα χρόνια. Και μπορείς να αισθανθείς κάποιου είδους εξιδανίκευσης του παρελθόντος, αλλά αυτό είναι κάπως επικίνδυνο, καθώς η αισιοδοξία της ανάμνησης μπορεί να μας παίξει παιχνίδια και να έχουμε την τάση να ξεχνάμε τα κακά και να θυμόμαστε μόνο τα καλά. Αυτό φυσικά έχει να κάνει με τους παλιότερους που θυμούνται και τα καλά και τα κακά. Για τη νεότερη γενιά δεν νομίζω ότι ισχύει αυτό. Και γιατί, άλλωστε, να ισχύει, όταν ο κόσμος είναι τεράστιος και τα πράγματα αλλάζουν με απίστευτο ρυθμό; Είναι υπέροχο να είσαι μέρος του, να μπορείς να πειραματιστείς και να δοκιμάσεις τις δικές σου προοπτικές και να αλλάξεις τις προσωπικές σου παραδοχές, γιατί μέσα από αυτό ενηλικιώνεσαι.
Και το Queer Zagreb Festival;
Το Queer Zagreb λειτούργησε ως φεστιβάλ για δέκα χρόνια, από το 2003 μέχρι το 2012, και όταν γιγαντώθηκε, εξελίχθηκε σε εποχικό με περισσότερα από εκατό δημόσια events τον χρόνο. Πάντα θεωρούνταν μια ευρύτερη, ανοιχτή, καλλιτεχνική πλατφόρμα και ποτέ δεν επικεντρώθηκε αποκλειστικά σε ΛΟΑΤ περιεχόμενο κι αυτό ακριβώς είναι που το έκανε τόσο επιτυχημένο και δυναμικό. Δυστυχώς, η τέχνη ως μέσο δεν χρησιμοποιείται αρκετά για να κριτικάρει νόρμες και να προκαλεί την παράδοση που δεν συνάδει πλέον με τη σύγχρονη ζωή των ανθρώπων. Αυτό το λέω γιατί μόνο όταν κάναμε την παρουσία του Queer Zagreb αισθητή στη mainstream κουλτούρα και στα ΜΜΕ, καταφέραμε να καλυτερέψουμε τη ζωή των μελών της ΛΟΑΤ κοινότητας. Γιατί, ξαφνικά, έπαψε να συζητιέται η ομοφυλοφιλία δημόσια μόνο μέσα από το πρίσμα της αμαρτίας, του εγκλήματος ή της αρρώστιας. Αυτός ήταν ο πρώτος στόχος και το πρώτο σκαλί που έπρεπε να ανέβουμε ώστε να είμαστε ικανοί να εκπαιδεύσουμε το μεγάλο κοινό όσον αφορά την αναγκαιότητα της διαφορετικότητας και να ενδυναμώσουμε τη ΛΟΑΤ κοινότητα ώστε να βιώσει την ταυτότητά τους χωρίς φόβο.
Βλέπετε την απειλή του απολυταρχισμού στην Ευρώπη;
Συμβαίνουν μερικά ανησυχητικά πράγματα στον κόσμο σήμερα και ίσως πρόκειται για μια γενικότερη στροφή προς μία απολυταρχική κοινωνία. Όταν υπάρχουν όλες αυτές τις ιστορίες κατασκοπείας που ήταν αδύνατο να συμβούν στο παρελθόν σε τόσο ευρύ φάσμα, ίσως να ζούμε ήδη μία μικρή εκδοχή απολυταρχισμού, αν και όχι όπως φανταζόμαστε αυτού του είδους τις κοινωνίες. Υπάρχει σαφώς μια στροφή στην Ευρώπη προς τα δεξιά μαζί με όλα όσα φέρνει αυτό, κάτι που μπορεί να υπονομεύσει την ιδέα της Ευρώπης. Αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να σκεφτόμαστε δημιουργικά. Εξάλλου, είναι ο καλύτερος τρόπος να σκέφτεσαι και ο λόγος που είναι σημαντικό οι τέχνες να ξεφύγουν από τη συνεχή προσπάθεια δικαίωσης της ύπαρξής τους. Αυτό είναι το πρώτο πράγμα που όλοι οι καλλιτέχνες πρέπει να κάνουν, να σταματήσουν να ζητούν συγγνώμη που είναι καλλιτέχνες.
Transitions 1.Balkans: Φεστιβάλ της σύγχρονης ανεξάρτητης βαλκανικής σκηνής 7/3, Night of Performances:
Igor Josifov (ΠΓΔΜ), 2-Dimensional, (κεντρική είσοδος), 18:15-19:00 & 20:30-21:15.
Bruno Isaković (Κροατία) - Make One's Way, (φουαγέ 1ου-5ου ορόφου), 21:00-21:40.
Bojana Radulović (Μαυροβούνιο) - Air Doll #2 (φουαγέ 4ου ορόφου), 21:30-23:00.
Petra Kovačić (Κροατία) - Act(ing),(εργαστήριο εφηβικού θεάτρου - 5ος όροφος), 22:00-22:20 & 23:00-23:20.
Bruno Isaković (Κροατία) – Denuded (φουαγέ 3ου ορόφου), 22:30-23:10.
Tsvetelina Stoyanova (Βουλγαρία) - White Plague (κεντρική σκηνή), 23:30-24:00.
Alen Sinkauz / Nenad Sinkauz / I.M. Klif (Κροατία) - 66th Day of the Year (μικρή σκηνή), 24.00-00.30.
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, Λεωφόρος Συγγρού 107-109, 210 900 5 800, 7/3, www.sgt.gr
σχόλια