Πέντε ηθοποιοί, τέσσερις μουσικοί, η γυμνή σκηνή της μικρής Επιδαύρου, ο αψεγάδιαστος λόγος του Γεωργίου Χορτάτση. Ο ηθοποιός-σκηνοθέτης Σίμος Κακάλας που πειραματίστηκε και έδωσε με νέα πνοή την Γκόλφω του Περεσιάδη και τον Απόκοπο του Μπεργαδή, αποτολμά με τους συνεργάτες του να αναμετρηθεί με την αριστουργηματική ερωτική τραγωδία της Κρητικής Αναγέννησης, την Ερωφίλη. Αφού πρώτα ταξίδεψαν και δοκιμάστηκαν στα βουνά της Μεγαλονήσου, και λίγο πριν την παρουσιάσουν στην ορχήστρα της Μικρής Επιδαύρου με μια νέα προσέγγιση, έδωσαν τη νέα τους πρεμιέρα στο Ηράκλειο. Σαν να 'θελαν για μια ακόμα φορά να πάρουν την έγκριση των Κρητικών. Τη δεύτερη βραδιά την παράσταση θα ακολουθήσει ένα μεγάλο γλέντι με χορό, τσικουδιά, φαγητό και τραγούδι, όπου θα ακουστεί ο Ερωτόκριτος, το έργο που εμπνεύστηκε από την Ερωφίλη ο Βιτσέντζος Κορνάρος.
Έχεις πει ότι η σχέση σου με έργα όπως η Γκόλφω ή ο Απόκοπος ήρθε με καθυστέρηση ετών, δείγμα της ελλιπούς παιδείας μας....
Αυτό που είπα ήταν ότι ήρθα σε επαφή, όπως όλοι μας, στο σχολείο κι αργότερα στη δραματική σχολή με έναν τρόπο ελλιπή. Μέσα από μια διαστρέβλωση και το πλαίσιο πατριδολαγνείας και της επίσημης εκδοχής της ελληνικότητας: mousaka, Zorba, Κολωνάκι, Ερεχθείο. Αυτό λοιπόν το πράγμα διέπει όλη την παιδεία μας, γι' αυτό δεν έχουμε, ή δεν μπορούμε να έχουμε, επαφή μαζί τους. Ξαναδιάβασα αυτά τα κείμενα όπως όταν αποφασίζεις να ξαναδιαβάσεις την ιστορία από την αρχή κι όχι όπως στο σχολείο...
Στην περίπτωση της ιστορίας, κατανοώ την εξιδανίκευσή της, στη λογοτεχνία ποιο ήταν το πρόβλημα;
Όταν την αντιμετωπίζεις ως μνημείο, παύει να είναι λογοτεχνία.
Δεν υπάρχουν έργα που θα τα χαρακτηρίζαμε μνημεία;
Εγώ δεν θα χαρακτήριζα ούτε την Ακρόπολη μνημείο. Είναι μια άσχημη λέξη. Αλλά πολλές φορές δεν την αντιλαμβανόμαστε ως αυτό που σημαίνει και κάθε φορά πρέπει να επαναδιαπραγματευόμαστε τη σχέση μας μαζί της. Άλλοι βγάζοντας λεφτά από όλα αυτά, ή για να δείξουμε ότι έχουμε άξιους προγόνους ώστε να μας δεχτούν στα σαλόνια τους οι άλλοι ευγενείς των υπόλοιπων χωρών. Ή, αν θέλουμε να καταλάβουμε κάτι για μας.
Η Ερωφίλη δεν είναι ένα μνημείο λόγου;
Είναι ο Σοφοκλής; Είναι λόγος, είναι θέατρο. Την Ερωφίλη τη βλέπω με θαυμασμό γιατί είναι ένα αριστούργημα, κι όχι γιατί γράφτηκε μια άλλη εποχή. Υπάρχουν και άλλα κείμενα της ίδιας εποχής που είναι χάλια. Προφανώς, τα χειρότερα δεν σώθηκαν κι από τα καλύτερα μόλις κάποια. Από εκεί και πέρα, υπάρχει όλη η βάση για να σου δημιουργήσει ένα δέος, αυτό που «πρέπει» να σου δημιουργεί κατά τους Έλληνες. Έναν πατρογονικό θαυμασμό, ένα ιερό ρίγος. Όλα αυτά μπορούν να σου τα προκαλέσουν και ο Βασιλιάς Ληρ ή ένα παραμύθι από την Αφρική. Η Ερωφίλη είναι ένα καταπληκτικό κείμενο, από τα ελάχιστα πιστεύω στο παγκόσμιο θέατρο τόσο πλήρη και τόσο αψεγάδιαστα, κι επιπλέον σημαίνει για μένα ελληνική γλώσσα. Το εκπληκτικό φαινόμενο της γλώσσας αυτής που από τα ελληνιστικά χρόνια μέχρι σήμερα πέρασε τόσες περιπέτειες και τόσους πολιτισμούς για να φτάσει μέχρι εδώ που έφτασε. Οπότε για μένα είναι μια ανάγκη να το δούμε και να το ξαναδούμε, κι ο καθένας να το δει διαφορετικά. Να πάμε παραπέρα, γνωρίζοντας σε βάθος τα κείμενα αυτά.
Πέρα από πατριδοκαπηλίες, με έναν τρόπο πιο ουσιαστικό;
Δεν ξέρω αν θα είναι ουσιαστικός, αλλά σαφέστατα δεν με ενδιαφέρει μια σχέση που διατυμπανίζει και χρησιμοποιεί αυτό τον τρόπο που έχουμε συνηθίσει μέχρι σήμερα στα σχολεία και που, γενικότερα, το μόνο που κατάφερε είναι να μας απομακρύνει σιγά σιγά από τον ίδιο μας τον εαυτό.
Κι από το «σήμερα» μήπως;
Σήμερα δεν μπορείς να ζήσεις, αν δεν μπορείς να διαβάσεις Βιζυηνό. Υποτίθεται ότι θαυμάζουμε το παρελθόν, αλλά δεν έχουμε ιδέα γι' αυτό. Ούτε το σεβόμαστε. Γενικότερα, υπάρχει μια αδιαφορία στην ελληνική κοινωνία για το παρελθόν, αλλά και για το αύριο.
Θα σε ενδιέφερε ένα εξαιρετικό ανέβασμα της Ερωφίλης πιο ακαδημαϊκό, ίσως και κάπως «μουσειακό»;
Τίποτα δεν είναι «μουσειακό», αν λειτουργεί και έχει επαφή με τον θεατή. Για να ανέβει η Ερωφίλη, θέλει πάρα πολύ ψηλό budget. Είναι έργο τερατωδών διαστάσεων και είθισται να κόβεται. Θα έπρεπε να έχουμε έναν θίασο 15 ηθοποιών και θα διαρκούσε ώρες ατελείωτες, αν παιζόταν ολόκληρη. Από καρδιάς, θα ήθελα να ακούγεται ολόκληρο το κείμενο. Κάποια στιγμή θα το επιθυμούσα, αλλά θα ήταν μια εκδοχή κατά προσέγγιση...
Στις μέχρι τώρα δουλειές σου χρησιμοποίησες με τους συνεργάτες σου κάθε μέσο και αισθητική που οδηγούσε σε μεταμοντέρνες προσεγγίσεις.
Αν μεταμοντερνισμός είναι η ανάμειξη ετερόκλητων στοιχείων, κάτι που κάνουμε για να ανταποκριθούμε και στις δικές μας ανάγκες, είναι γιατί γύρω μας όλος ο κόσμος είναι έτσι. Ανήκω σε μια γενιά που πρέπει να εκφραστεί κι εγώ δεν βλέπω να υπάρχει κάτι άλλο εκτός από τον μοντερνισμό του '80 που ακόμα κυριαρχεί στο θέατρό μας. Η γενιά μου ξεκίνησε λατρεύοντας και μυθοποιώντας ενίοτε την τεχνολογία ως μια πανάκεια, αλλά έχω αρχίσει να τη βλέπω με άλλο μάτι πια. Είμαι σε μια φάση που δεν θα ήθελα να χρησιμοποιήσω ούτε καν φώτα, αν ήταν δυνατό!
Τι να περιμένουμε στην περίπτωση της Ερωφίλης;
Στην Ερωφίλη ακολουθώ ως κυρίαρχο άξονα τον λόγο. Είναι μια προσπάθεια κατανόησης και ερμηνείας του έμμετρου λόγου, του δεκαπεντασύλλαβου που ξεκίνησε από την Γκόλφω, αν και το έργο του Περεσιάδη έχει αρκετά ελαττώματα, ίσως και γι' αυτό δεν θεωρείται πολύ σοβαρό, αλλά το χαρακτηρίζει μια απίστευτη λαϊκότητα και μέσω της ιστορίας αγάπης ακουμπάει μια χορδή του κόσμου. Η Ερωφίλη είναι ένα έργο απόλυτα καθάριο, δεν μπορείς ούτε να επέμβεις ούτε να χρησιμοποιήσεις μεταμοντέρνα στοιχεία. Εδώ πρέπει να βρεις τη λύση. Και ψάχνεις μια απλή λύση, κι αυτό είναι το πιο δύσκολο πράγμα απ' όλα.
Σε τι μορφή την πλησιάσατε;
Είθισται να ντύνουμε τις παραστάσεις κάπως. Αλλά το θέατρο λόγου μπορεί να λειτουργήσει ανεξάρτητα απ' οτιδήποτε, γιατί τα εμπεριέχει όλα ο λόγος. Δεν θέλω να παρεμβάλλεται τίποτα ανάμεσα στον θεατή και τον λόγο. Ούτε καν η εποχή. Γιατί ακόμα και την εποχή την εμπεριέχει ο λόγος: οι χαρακτήρες, η πλοκή, η δράση, οι ανάσες, ο τρόπος που αναπνέουν, που θυμώνουν, που αγαπιούνται, οι συγκρούσεις, οι μαντινάδες. Όλα αυτά μαζί είναι τα κοστούμια, τα σκηνικά, οι περιγραφές.
Ξέρουμε ότι το δουλέψατε στην Κρήτη.
Στην περιοδεία με την Γκόλφω και τον Απόκοπο κάποια στιγμή κάναμε πρεμιέρα στα Ζωνιανά την Ερωφίλη Σχεδίασμα 1. Μια πάρα πολύ παραδοσιακή παράσταση με τρεις ηθοποιούς που κρατούσαν τεράστιες φιγούρες Θεάτρου Σκιών χωρίς μπερντέ που δανείζαν το λόγο, δεκαπεντασύλλαβο με τον τρόπο που εκφέρεται στην Κρήτη. Υπήρχε χορός, μηλοποταμίτικος συρτός, πεντοζάλη, είχαμε μουσικούς που έπαιζαν λαούτο και λύρα, παραδοσιακούς σκοπούς. Το παίξαμε σε έξι χωριά και το αγκάλιασαν όλοι σαν κάτι παραδοσιακό. Τώρα περάσαμε στην Άσκηση 2 και προσπαθήσαμε να φύγουμε από την αυστηρή φόρμα. Να ακούσουμε το θέατρο, να δούμε παύσεις, σιωπές.
Τόσο στην Γκόλφω όσο και στην Ερωφίλη έχουμε τον ιδανικό έρωτα. Εξακολουθεί να έχει την ίδια δύναμη ο έρωτας σήμερα;
Πάντα!
Με την ίδια ιερότητα και αυτοθυσία;
Οι ποιητές ήταν άνθρωποι ευαίσθητοι, οι οποίοι συνελάμβαναν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από εμάς, και αποτύπωναν, κάποια πράγματα. Υπάρχουν και σήμερα τέτοιοι άνθρωποι που γράφουν και αισθάνονται έτσι για τον έρωτα. Τα προβλήματα των σχέσεων πάντα θα υπάρχουν, αλλά είμαστε σε έναν δρόμο που προσπαθούμε να λύσουμε τα προβλήματα αυτά. Αν όχι όλοι, κάποιοι. Δεν μπορείς να περιμένεις συνείδηση και αυτογνωσία, όλα αυτά τα υπέροχα πράγματα που ακούγονται χιλιάδες χρόνια. Αλλά κάπου μπορούμε να πάμε, κι αυτό το κάπου εμένα μ' αρέσει. Καταστρέψαμε πολλά πράγματα για να έρθουμε εδώ, αλλά ήρθαμε.
Ποιο είναι το επόμενο σχέδιό σου;
Ο Ορέστης του Ευριπίδη σε μετάφραση Γιάννη Τσαρούχη.
σχόλια