ΦΩΤΙΑ

Τα πολλά έψιλον της ελευθερίας

Τα πολλά έψιλον της ελευθερίας Facebook Twitter
Στέκομαι, παρ' όλα αυτά, στις φωτογραφίες που είδα αλλά και σε κάποια από τα λόγια των γυναικών. «Νιώθω ελεύθερη σαν πουλί» είπε μία τους. Απλή κουβέντα, στα όρια της συγκινητικής και γραφικής αφέλειας για κάποιους από εμάς. Φωτο: EPA/CIC HANDOUT HANDOUT EDITORIAL USE ONLY/NO SALES
11

Άρχισα να γράφω κάτι για τις τελευταίες πολιτικές πιρουέτες στη χώρα μας όταν το μάτι μου έπεσε σε κάποιες φωτογραφίες από τις γυναίκες της Σαουδικής Αραβίας που τους επιτράπηκε, επιτέλους, η οδήγηση. Η φρίκη συνήθως τραβάει την προσοχή, όχι η χαρά. Προπαντός όχι η χαρά για κάτι τόσο «ασήμαντο», το οποίο, άλλωστε, εμείς το 'χουμε ξεπεράσει δεκαετίες τώρα ή, μάλλον, δεν το είχαμε ποτέ: ξέρουμε μόνο πως κάποτε οι γυναίκες που οδηγούσαν ήταν λίγες. Καμιά σχέση δεν έχει βεβαίως αυτό με ένα σύμπαν ρητών απαγορεύσεων, με τη βία του θεσμοποιημένου αποκλεισμού.


Στέκομαι, παρ' όλα αυτά, στις φωτογραφίες που είδα αλλά και σε κάποια από τα λόγια των γυναικών. «Νιώθω ελεύθερη σαν πουλί» είπε μία τους. Απλή κουβέντα, στα όρια της συγκινητικής και γραφικής αφέλειας για κάποιους από εμάς. Αναλογίζομαι εδώ και κάμποσους διανοούμενους και κοινωνικούς κριτικούς που μοιάζουν ασυγκίνητοι πια από αυτήν την πεζή ελευθερία στη «χαμηλή κλίμακα». Το πολύ-πολύ να πουν ότι οι γυναίκες αυτές ανήκουν στην ελίτ, οπότε η ελευθερία τους είναι πολυτέλεια και δεν αφορά τους άλλους.

Η ελευθερία που καταλαβαίνουμε καλύτερα είναι είτε σαφής διεκδίκηση είτε κάποιος μεγαλεπήβολος στόχος και ιδεώδες χειραφέτησης. Ξεχνάει τα πιο ανθρώπινα μέτρα και τον τρόπο με τον οποίο, όπως έλεγε ο Πολ Βαλερί, η ελευθερία σχετίζεται πάντα με την αναπνοή, με την ανάσα. Και με την εισπνοή και με την εκπνοή – να συμμετέχεις, εν τέλει, στον κόσμο, έχοντας όμως και ένα μερτικό απόδρασης.


Μια τέτοια σνομπ πρόσληψη των πραγμάτων μού θυμίζει κάτι κείμενα που τα διαβάζεις και δεν σου μένει τίποτα. Δεν έχουν σάρκα ούτε ύφος και τους λείπει και η παραμικρή εσωτερική θερμοκρασία. Θα 'λεγε κανείς ότι είναι κείμενα που δεν έχουν μάτια για τον έξω κόσμο παρά συνομιλούν μεταξύ τους με έναν κώδικα στεγνής ενδοσυνεννόησης. Στον αντίποδα ορισμένων (σπάνιων πια, αλλά πάντα πολύτιμων) ρεπορτάζ.

Παρατηρώ έτσι με ανησυχία και αληθινή ενόχληση πώς αυτή η ελευθερία στα «μικρά πράγματα» κοντεύει να γίνει ένα αόρατο θέμα. Ένα περιφρονημένο αντικείμενο. Είτε γιατί λογαριάζεται αυτονόητη είτε γιατί λέγεται ότι συγκαλύπτει τις άλλες βαρβαρότητες που συνεχίζουν να υπάρχουν. Αυτή όμως η αφ' υψηλού περιφρόνηση έχει ένα κόστος.

Αναρωτιέμαι στα σοβαρά αν μπορούμε τελικά να καταλάβουμε τον κόσμο μας κλείνοντας τα μάτια στο πώς χαίρονται οι άνθρωποι. Αν αδιαφορούμε για τα πένθη, τις ματαιοδοξίες, τις εμμονές ή τις προκαταλήψεις τους. Ή αν συνεχίσουμε να πιστεύουμε πως η χαρά της Ιρανής που έβγαλε τη μαντίλα στο Μουντιάλ ή το γέλιο της γυναίκας που ξεπόρτισε για μια «αυτοκινητάδα» στο νυχτερινό Ριάντ είναι ανάξιες προσοχής λεπτομέρειες.

Κακά τα ψέματα, ένα σπουδαίο και πάντα υποτιμημένο κεφάλαιο της ελευθερίας αφορά τη χαρά, την ανακούφιση και το αίσθημα απόδρασης. Όλα αυτά που προφανώς τα χειρίζεται εδώ και πολλές δεκαετίες η διαφήμιση και το μάρκετινγκ των τρόπων ζωής.

Για διαφόρους ιστορικούς και πολιτικούς λόγους εμείς έχουμε σταθεί περισσότερο στο άλλο κεφάλαιο της ελευθερίας. Στο κεφάλαιο που μιλάει κυρίως για τη θυσία, τη βία και τον θάνατο. Κάνουμε θέμα την ελευθερία μόνο όταν θέλουμε να πούμε ότι οι εχθροί μας, οι εκάστοτε εχθροί μας, την απειλούν. Ή όταν καλούμε (ο καθένας φυσικά με τον τρόπο του) κάποιους να ελευθερωθούν και να αποτινάξουν τα δεσμά τους.

Η ελευθερία που καταλαβαίνουμε καλύτερα είναι είτε σαφής διεκδίκηση είτε κάποιος μεγαλεπήβολος στόχος και ιδεώδες χειραφέτησης. Ξεχνάει τα πιο ανθρώπινα μέτρα και τον τρόπο με τον οποίο, όπως έλεγε ο Πολ Βαλερί, η ελευθερία σχετίζεται πάντα με την αναπνοή, με την ανάσα. Και με την εισπνοή και με την εκπνοή – να συμμετέχεις, εν τέλει, στον κόσμο, έχοντας όμως και ένα μερτικό απόδρασης.


Έρχεται έτσι μια φωτογραφία ή ένα βίντεο και διορθώνουν το βλέμμα μας. Μας αποκαλύπτουν το πώς μια αφηρημένη αξία έχει πολλά πρόσωπα και ενσαρκώσεις: πτυχές εμπορικές και μη εμπορικές, πεζές και μεγαλειώδεις, αλαφροΐσκιωτες και μεγαλοφυείς, υλικές και άυλες. Το πώς με άλλα λόγια η ελευθερία περνάει από στιγμιαίες χειρονομίες ή πράξεις που θα γίνουν θεσμοί, κατακτώντας τη διάρκεια.


Η ελευθερία, τελικά, γράφεται με πολλά έψιλον και το μόνο που μπορούμε να πούμε είναι ότι κανένα από αυτά δεν έχει δικαίωμα να σβήνει τα υπόλοιπα.

Δεύτερες Σκέψεις
11

ΦΩΤΙΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Η συμφωνία, τα πάθη και ο κίνδυνος της πολυδιάσπασης

Στήλες / Η συμφωνία, τα πάθη και ο κίνδυνος της πολυδιάσπασης

H συγκεκριμένη συγκυρία κρύβει πολλά μικρά και μεγάλα τέρατα. Όχι τόσο το τέρας της διαίρεσης σε δύο «στρατόπεδα» αλλά το τέρας της πολυδιάσπασης και των άπειρων παρεξηγήσεων μες στον ίδιο χώρο και στην ίδια παρέα.
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Ο δολοφόνος και το ψέμα: Με αφορμή την περίπτωση Τσέζαρε Μπατίστι

Ν. Σεβαστάκης / Ο δολοφόνος και το ψέμα: Με αφορμή την περίπτωση Τσέζαρε Μπατίστι

Τερατώδη ψέματα έχουν ειπωθεί στο όνομα της ιδεολογίας, με τους διανοούμενους να φέρουν σοβαρότατες ευθύνες για το τείχος προστασίας σε διάφορες πολύ σκοτεινές περιπτώσεις
ΝΙΚΟΛΑΣ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗΣ

σχόλια

5 σχόλια
Σίγουρα πρόκειται για μια μικρή, μόλις διακριτή δια γυμνού οφθαλμού, ρωγμή στα τείχη του γιγάντιου κάστρου του καταπιεστικού καθεστώτος της Σ. Αραβίας. Ομως, αυή η μικρή ρωγμή μπορεί να μεγαλώσει κάτω από την πίεση που ενδεχομένως να ασκήσουν κάποιες ομάδες ή δυναμικές μειοψηφίες ομάδων, ενθαρρυμένες από αυτήν την πρώτη και ιδιαίτερα θεαματική επιτυχία στο πεδίο του τρόπου ζωής. Κι ίσως οι ρωγμές να πολλαπλασιαστούν και να μεγαλώσουν, ίσως κιόλας να έρθει κάποτε η μέρα που μια ομάδα θα κατορθώσει να σφηνώσει σε αυτές ένα φουρνέλο που θα ρίξει τα τείχη της τυραννίας...Μπορούμε πάντα να ονειρευόμαστε. Ετσι κι αλλιώς, οι οι ουτοπίες του προχθές και οι απιθανότητες του χθες αποτελούν σήμερα την προφανή κι αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα του σήμερα (χωρίς να ισχύει όμως αναγκαστικά και το αντίθετο ότι η ουτιπία του σήμερα θα γίνει οπσωσδήποτε πραγματικότητα αύριο).Ας ευχηθούμε στις γυναίκες -αλλά και στους άνδρες- της Σ. Αραβίας να μπορέσουν κάποτε να ζήσουν με μια τουλάχιστον σχετική ελευθερία.
Η έννοια της ελευθερίας αποτελεί ταυτολογία της αυτονομίας, δηλαδή της αυτοκαθοριστικής δυνατότητας που απολαμβάνει το άτομο στον προσωπικό του βίο, στις σχέσεις του και στις επιλογές του στο πλαίσιο του κοινωνικού και πολιτικού γίγνεσθαι. Σήμερα, η θέση της γυναίκας στη Σαουδική Αραβία απέχει παρασάγγας από την έννοια της αυτονομίας και του αυτοπροσδιορισμού της στον προσωπικό βίο.Η δεσποτική κοινωνία στην οποία ζει θέλει το άτομο να ετεροπροσδιορίζεται και αντιμετωπίζει την γυναίκα, δυστυχώς, με όρους ιδιοκτησίας.Το αν πλέον μπορεί (θεσμικά) να οδηγάει είναι θετικό, αλλά δεν αλλάζει και πολλά στον τρόπο μεταχείρισή της.Το αν σας ενοχλεί και σας ανησυχεί ότι το γεγονός αυτό είναι ένα αόρατο και περιφρονημένο θέμα, ίσως έχει να κάνει ότι εν πολλοίς οι δυτικές κοινωνίες (με τα χίλια στραβά τους βεβαίως) κοιτάζουν και αναστοχάζονται για το μέλλον και δεν είναι σε θέση να βιώσουν κάτι τόσο μικρό και αυτονόητο, που ποτέ δεν τις απασχόλησε (ούτε και μελλοντικά θα τις απασχολήσει μάλλον).Εν προκειμένω, αυτός ο αναστοχασμός και η υποβολή της πραγματικότητας που ζούμε σε κριτική δοκιμασία, φαίνεται να μην επηρεάζει και να μην απασχολεί τις δεσποτικές κοινωνίες. Δεν είναι κακό ούτε χρειάζεται να ακολουθήσουν το δυτικό μοντέλο ζωής.
Το λες μικρο και αυτονόητο αλλα πρωτων εκ των πραγματων δεν είναι αυτονόητο και δευτερον πως μπορει να είναι μικρο όταν ακομα και αν αφαιρεσουμε την συμβολικη σημασία το μικρο αυτο γεγονος (για τα δυτικα δεδομενα) δημιουργει τα εξης:1. Η μετακινηση δεν εξαρταται απο αντρικα μελη οικογενείας.2. Η μετακινηση πλεον γινεται γρηγορα και με περισσότερη ασφαλεια.Ποσα πραγματα μπορει να κανει ενας ανθρωπος με αυτεξουσια και ασφαλη μετακινηση; μανι μανι σου εβαλα τις δυο θεμελιωδεις εννοιες της ισοτητας των ανθρωπων.Αυτο που ξεχναν πολλοι πλεον στην Δυση είναι ότι ενω η θεωρια απασχολει λιγους, η οδηγηση, η φασινα κτλ είναι που απασχολει την πλειοψηφία. Η πλειοψηφία ζει σε εναν πιο αμεσο και "ρηχο" κοσμο και συμφωνα με αυτην την "ρηχοτητα" ακολουθει η αποριπτει. Αυτος είναι και ο λογος που στις οικονομικες κρισεις η ανισότητα αυξανεται ακομα και αν υπάρχει περισσευμα θεωρίας.
Το λέω μικρό και αυτονόητο στο πλαίσιο της σημερινής δυτικής κοινωνίας, που όπως προείπα μπάζει κι αυτή από χίλιες πλευρές.Έτσι προκύπτει κι η κριτική στη σημερινή δύση, η οποία δεν αφορά μόνο θεωρητικά σχήματα.Για τη Σαουδική Αραβία είναι σίγουρα πρόοδος το θέμα της οδήγησης, αν και θα εξακολουθεί να απαγορεύεται στη γυναίκα να οδηγάει λόγω παράδοσης κι εθίμων (αυτά θεσμικά δεν αλλάζουν). Το θέμα έρχεται μετά τον νόμο αυτόν, εάν και κατά πόσο τελικά στην πράξη οι γυναίκες θα οδηγούν.Μακάρι να είναι πολλές.Αλλά μην τρελαθούμε κιόλας ότι αυτό συνιστά ελευθέρια και ισότητα για τη θέση της γυναίκας στη χώρα αυτή, όταν:* δε μπορούν να συνυπάρχουν άνδρες και γυναίκες σε δημόσιο χώρο, μέσο μεταφοράς, πανεπιστήμιο κτλ.* υπάρχει τιμωρία με δημόσιο μαστίγωμα* δε πάνε οπουδήποτε δίχως τον άντρα συνοδό τους (λες και είναι σκυλιά σε λουρί που βγαίνουν βόλτα)* δε παντρεύονται χωρίς άδεια από την οικογένεια* δε βγαίνουν ακάλυπτες ποτέ και πουθενά και φοράνε σχεδόν πάντα μαύρα* δε κολυμπούν στη θάλασσα * δε έχουν καμία επαφή με δυτικά βιβλία, αξεσουάρ, περιοδικά κτλ* απαγορεύεται να φαίνεται το δέρμα τους * και άλλα πολλά απίθαναΔε γίνεται να κοιτάζουμε πάντα πίσω στα αυτονόητα και να λέμε τι καλά που είμαστε. Έχουμε πολλά προβλήματα κι εμείς να επεξεργαστούμε και να επιλύσουμε (όχι μόνο οικονομικά).
Ενας φιλος νιγηριανος απο το Λαγκος μου είχε πει, "ξερεις τι θα φερει στην αφρικη την ισότητα; ενα πλυντηριο ρουχων", εννοουσε, καθαρο νερο, ηλεκτρισμος και οικιακες συσκευες με την λογικη ότι εαν οι "γυναικειες" δουλειες γινουν γρηγορες, συντομες και αβιαστα ως αποτελεσμα θα εχει να εχουν οι γυναικες περισσότερο χρονο να κανουν "αντρικες" δουλειες, οσο οι "γυναικειες" δουλειες χρειαζονται ολοκληρη την μερα για να γινουν πως θα εχουν χρονο και δυναμεις για τα υπολοιπα; δεν είναι τυχαίο ότι πολλες αλλαγες και πολλοι ακτιβιστες κτλ ανοικουν στις ευπορες κοινωνικες ταξεις και όχι στις πλειοψηφικες εργατικες. Το παραπονο του ομως απο τους/τιςλευκους/ες είναι ότι θεωρουσαν το βημα αυτο ως πατριαρχικη καταπιεση και αν δεν ήταν εδω και τωρα πληρη ισοτητα συμφωνη με την θεωριτικη σπουδασμενη ουτοπια τοτε ήταν προδοσια.Τωρα θυμηθηκα τα χερια της γιαγιας μου και της μανας μου, ροζιασμενα και με καλους, τωρα ολα είναι μαλακα,απαλα και ετοιμοπολεμα για σπουδες, τι να 'ναι αυτο που εκανε αυτην την αλλαγη; το καμμενο σουτιεν ή οι εκατον ενα που συνηστουσαν;Υ.Γ Ξερω ότι αυτο που λεω θα φρικαρει πολλες λευκες μεσοαστες πτυχιουχες γυναικες γιατί τοποθετει την χειραφετηση στο πιο πεζο επιπεδο και όχι στο φλυαρο σχεδον αυτοικανοποιητικα συζητησιακο.
Θυμάμαι ήταν 2008 όταν η φίλη μου η Salwa, από Σαουδική Αραβία, μου έλεγε με περηφάνια ότι όπου νάναι οι γυναίκες στη χώρα της θα αποκτήσουν δικαίωμα να οδηγούν. Εγώ βέβαια έμεινα άναυδος διότι απλούστατα θεωρούσα δεδομένα* κάποια πράγματα. Η Salwa είναι μια υπέροχη γυναίκα που θέλει να είναι μουσουλμάνα και θέλει να φοράει μαντίλα. Είναι μαθηματικός και ακαδημαϊκός. Παρ' όλ' αυτά από τα 28 της έφτασε 38 για να της επιτραπεί να χαρεί ένα από τα βασικότερα αγαθά του καπιταλισμού. Το αυτοκίνητο.Αν αυτό είναι νίκη του φεμινισμού είμαι φεμινιστής. Αν είναι νίκη του καπιταλισμού είναι καπιταλιστής. Αν είναι του ανθρωπισμού είμαι ανθρωπιστής. Ας είναι δροσερό το αεράκι που θα φυσάει τη Salwa όσο θα οδηγεί ανάμεσα τους φαρδείς με φοίνικες δρόμους του πανεπιστήμιου της.Η αυτονομία του δυτικού ανθρώπου ήταν ο λόγος που δημιουργήθηκε το αυτοκίνητο ή το αυτοκίνητο εμπέδωσε την αυτονομία του δυτικού ανθρώπου; Ποτέ δεν θα μάθουμε σίγουρα.Το μόνο σίγουρο είναι ότι είναι αναπόσταστο κομμάτι της ανθρώπινης φύσης να καταφέρνει να ξεπερνάει δέκα λύπες με μια χαρά. Έτσι συνεχίζει και ζει ο άνθρωπος με μικρές νίκες και παραδοχές ευτυχίας.---------* Εμβρόντητος είχα μείνει και όταν Κινέζα συμφοιτήτρια στο μεταπτυχιακό είχε πει το κάτωθι:"Πριν να φύγω από την Κίνα πίστευα ότι η κυβέρνηση στη χώρα μου όλα τα έκανε σωστά. Τώρα που ήρθα στην Ευρώπη ξέρω ότι κάνει και πολλά λάθη. Δεν ξέρω όμως πιο είναι πιο σωστό. Διότι πριν πίστευα στην κυβέρνηση και ήμουν πιο παραγωγική για το καλό της χώρας μου. Τώρα που δεν πιστεύω δεν είναι το ίδιο. Δεν θα είμαι το ίδιο παραγωγική για το καλό της χώρας μου."
"Δεν ξέρω όμως πιο είναι πιο σωστό. Διότι πριν πίστευα στην κυβέρνηση και ήμουν πιο παραγωγική για το καλό της χώρας μου. Τώρα που δεν πιστεύω δεν είναι το ίδιο. Δεν θα είμαι το ίδιο παραγωγική για το καλό της χώρας μου."Νομίζω ότι μια χώρα στην οποία η κυβέρνηση είναι εντελώς ανεξέλεγκτη χωρίς το παραμικρό (άτυπο ή θεσμικό) αντίβαρο, είναι καταδικασμένη να οδηγηθεί στην καταστροφή, παρασύροντας και το λαό της που της έδειξε εμπιστοσύνη.Αρα, τα κέρδη από την μεγαλύτερη παραγωγικότητα που εξασφάλισε η τυφλή εμπιστοσύνη που βασιζόταν στην άγνοια θα χαθούν και αυτά, μαζί με όλα τα άλλα. Πόσο μάλλον που, ανέκαθεν, όταν άκουγα τη φράση "αύξηση της παραγωγικότητας" τη συνόδευα πάντα με την ερώτηση "Για ποιόν;"
Αυτό που λες ισχύει πολύ συχνά (οπότε σε αυτήν περίπτωση τίθεται απλά το ερώτημα "αξίζουν οι θυσίες και οι παραπάνω κόποι που θα κάνω το μερίδιο από την πίτα που θα πάρω;", οπότε, κατά περίπτωση, υπάρχουν οι εξής απαντήσεις: σίγουρα ναι, ναι, μάλλον ναι, χμ..., μάλλον όχι, όχι, σίγουρα όχι). Ομως, από τα ταξίδια μου σε χώρες του Τρίτου Κόσμου έχω δει και περιπτώσεις όπου, παρόλη τη θεαματική αύξηση των ρυθμών "ανάπτυξης", το επίπεδο ζωής των κατώτερων στρωμάτων του πληθυσμού, όχι μόνον δεν βελτιωνεται, αλλά και επιδεινώνεται σημαντικά (Αυτό ίσχυε ιδιαίτερα για την Καμπότζη και για τις αγροτικές περιοχές της Σουμάτρας στην Ινδονησία)
Τα ταξίδια σου σε χώρες του Τρίτου Κόσμου με τι λεφτά τα έκανες; Γιατί πριν από 50-60 χρόνια μόνο ο Καζαντζάκης και οι ναυτικοί κάναν τέτοια ταξίδια. Και κάτι μετανάστες αλλά one wayΜήπως η-για-ποιον-παραγωγικότητα όντως ανεβάζει το βιοτικό επίπεδο; Μήπως πλέον στην Καμπότζη και στη Σουμάτρα αν αρρωστήσουν μπορούν να έχουν ένα αντιβιοτικό και να μην πεθάνουν από γρίπη;Το πρόβλημα της-για-ποιον-παραγωγικότητας είναι ότι παράγει γάλα όχι για το παιδί που πεινάει αλλά για το παιδί οι γονείς του οποίου έχουν να το αγοράσουν. Το καλό της-για-ποιον-παραγωγικότητας είναι ότι τα τελευταία 60 περίπου χρόνια όλο και περισσότεροι μπορούν να αγοράσουν ένα μπουκάλι γάλα.Δεν μίλησε κανείς για τελειότητα/ιδανικότητα. Αλλά για το καλύτερο από τα εφαρμοσθέντα συστήματα. Ένα σύστημα που λόγω του δημοκρατικού πολιτεύματος από το οποίο (συνήθως) συνοδεύεται είναι ανοιχτό σε προτάσεις βελτίωσης. Λογικές και εφαρμόσιμες προτάσεις βελτίωσης.