Τυφοειδής Μαίρη: Η πιο διάσημη «ασθενής μηδέν» στη σύγχρονη ιστορία, η Ιρλανδή μαγείρισσα που λάτρεψε ο Anthony Bourdain

Τυφοειδής Μαίρη: Η πιο διάσημη «ασθενής μηδέν» στη σύγχρονη ιστορία, η Ιρλανδή μαγείρισσα που λάτρεψε ο Anthony Bourdain Facebook Twitter
H Mary Mallon, γνωστή ως «Τυφοειδής Μαίρη», την περίοδο της απομόνωσής της σε ίδρυμα της νήσου North Brother στη Νέα Υόρκη.
0



ΠΟΛΥ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ «ΑΤΟΜΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ»,
τους «ασθενείς μηδέν» και την «καραντίνα», όρους παλιούς που όμως εισέβαλαν με ολόφρεσκη δυναμική στη ζωή μας, λόγω κορωνοϊού, υπήρξε μία γυναίκα που κατάφερε να γίνει ειδεχθές σύμβολο των πολιτισμένων κοινωνιών, αλλά και να αγαπηθεί για το πείσμα της, έστω και μόνο από έναν άντρα, ταγμένο στις κουζίνες του κόσμου.


Ο λόγος για τη Mary Mallon, μια μαγείρισσα που η ανθρωπότητα ξέχασε το επώνυμό της, αλλά θυμάται εύκολα το παρατσούκλι της –Typhoid Mary (σ.σ: Τυφοειδής Μαίρη)–, εξαιτίας της ανευθυνότητας με την οποία έδρασε στις αρχές του 20ού αιώνα, μια ανευθυνότητα, όμως, που ακριβώς όπως σήμερα, μπλεκόταν παράξενα με την ανάγκη για επιβίωση.

Στο δίλημμα «νεκροί από μια επιδημία ή νεκροί από φτώχεια και πείνα» η Mallon είχε απαντήσει αδίστακτα, κάτι που τελικά της στοίχισε εκτός από την ελευθερία και την υγεία της, τα ίδια της τα λογικά, και τελικά την καταδίκασε στη λήθη, μέχρι που αποφάσισε να ασχοληθεί μαζί της σε ένα υπέροχο, αλλά άγνωστο στην Ελλάδα, βιβλίο του («Typhoid Mary: an Urban Historical»*), ο αυτόχειρας συγγραφέας, σεφ και παραγωγός τηλεοπτικών οδοιπορικών για τη μαγειρική, Antony Bourdain.

Ποια ήταν, λοιπόν, αυτή η γυναίκα και τι έχει να «διδάξει» στις μέρες μας, με την πανδημία να εγκαθιστά καινούριες κανονικότητες σε όλον τον πλανήτη; Γεννημένη στη Βόρεια Ιρλανδία το 1869, από φτωχή οικογένεια, μεγαλώνει με στερήσεις και σίγουρα μακριά από κάθε ιδέα καλής ζωής. Είναι, όμως, ζωηρή, πολυμήχανη, έξυπνη και στα 15 της παίρνει τη μεγάλη απόφαση να αφήσει το νησί και να αναζητήσει μία καλύτερη τύχη στις ΗΠΑ. Είναι η εποχή που οι συμπατριώτες της μεταναστεύουν κατά χιλιάδες στην Αμερική, κυνηγώντας αυτό που ακόμη και σήμερα διαφημίζεται ως «αμερικανικό όνειρο».

Το 1900 εργάζεται στο Mamaroneck της Νέας Υόρκης. Μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες από την εμφάνισή της, τα μέλη της οικογένειας που την προσέλαβαν εμφανίζουν τυφοειδή πυρετό. Μία από τις υπηρέτριες πεθαίνει.

Στην αρχή δουλεύει ως υπηρέτρια και μετά ως γκουβερνάντα. Αλλάζει σχεδόν ένα σπίτι τον χρόνο (μόνο στο διάστημα 1900-1907 θα δουλέψει για οκτώ διαφορετικές οικογένειες) και κατά έναν περίεργο τρόπο, από κάθε οικογένεια που εγκαταλείπει, κάποιο από τα μέλη της ή κάποτε όλα θα αρρωσταίνουν πολύ σοβαρά.

Είναι η εποχή που κάποιος από τους εργοδότες της Mary διαπιστώνει ότι η νεαρή τα καταφέρνει πολύ καλά με τη μαγειρική, οπότε παίρνει προαγωγή, μεταφέρεται στις κουζίνες και παρασκευάζει όλα τα γεύματα των οικογενειών με μεγάλο ταλέντο και κριτικές που την κάνουν γνωστή στην υψηλή κοινωνία της Νέας Υόρκης τότε.

Επίσης είναι γρήγορη, ευρηματική, αυταρχική και αθυρόστομη, αλλά πολύ εργατική και φερέγγυα σε ό,τι έχει να κάνει με τις συμφωνίες της. Παρ' όλα αυτά, μέχρι το 1907, οπότε και αρχίζει να γίνεται σαφές ότι κάτι τρέχει με τη συγκεκριμένη Mary, όλοι οι εργοδότες της και οι οικογένειές τους αρρωσταίνουν σοβαρά. Και κάποιοι πεθαίνουν. Τα δύσκολα μόλις έχουν αρχίσει και κυρίως γιατί η Mary κινείται σε συνοικίες πλουσίων.

Ο τυφοειδής πυρετός την εποχή εκείνη θεωρείται αρρώστια των φτωχών και αυτό καθιστά τη μαγείρισσα λίγο πιο ευάλωτη στις έρευνες, ασχέτως που η ώρα της δεν έχει έρθει ακόμη. Παρ' όλα αυτά, οι διαδρομές (η σημερινή «ιχνηλάτηση»), οι χρονολογίες και τα κρούσματα «φλυαρούν» για την περίπτωσή της.

Τυφοειδής Μαίρη: Η πιο διάσημη «ασθενής μηδέν» στη σύγχρονη ιστορία, η Ιρλανδή μαγείρισσα που λάτρεψε ο Anthony Bourdain Facebook Twitter
Εικονογράφηση της εποχής (περ. 1909) που παρουσιάζει τη Mary να σπάει κρανία, αντί για αυγά, μέσα σε ένα τηγάνι.

Το 1900 εργάζεται στο Mamaroneck της Νέας Υόρκης. Μέσα σε λιγότερο από δύο εβδομάδες από την εμφάνισή της, τα μέλη της οικογένειας που την προσέλαβαν εμφανίζουν τυφοειδή πυρετό. Μία από τις υπηρέτριες πεθαίνει. Η Mary φεύγει και εργάζεται σε διάφορα σπίτια, μέχρι που το 1904 προσλαμβάνεται από τον εύπορο δικηγόρο, Henry Gilsey.

Πάλι τα ίδια: μία εβδομάδα μετά, οκτώ υπηρέτες αρρωσταίνουν, όχι, όμως και η οικογένεια του δικηγόρου, αφού το υπηρετικό προσωπικό ζει σε ξεχωριστές κατοικίες.

Στο μεταξύ, σε Νέα Υόρκη και Μανχάταν μικρές εστίες τυφοειδούς πυρετού αναστατώνουν τις τοπικές κοινωνίες. Η πανδημία είναι προ των πυλών, όμως, η Mallon μετακομίζει για ακόμη μία φορά, στο Tuxedo Park πλέον και στη δούλεψη του George Kessler. Μαντέψατε σωστά: δύο εβδομάδες μετά, μέλη της οικογένειας και του υπηρετικού του προσωπικού μεταφέρονται στο Περιφερειακό Ιατρικό Κέντρο του Αγίου Ιωσήφ και τα κρούσματα τυφοειδούς πυρετού στην περιφέρεια προκαλούν πανικό.

Η Mary, όμως, έχει ήδη ετοιμάσει βαλίτσες.

Αυτήν τη φορά μετακομίζει στο Oyster Bay του Long Island και είναι επισήμως η μαγείρισσα της οικογένειας του μεγαλοτραπεζίτη της Νέας Υόρκης, Charles Henry Warren. Είναι Αύγουστος του 1906. Μέχρι τον Σεπτέμβριο 6 από τα 11 μέλη της οικογένειας είναι σοβαρά άρρωστα.

Όμως, ο τραπεζίτης δεν έχει σκοπό να αφήσει τους οικείους του να πεθάνουν, αμαχητί. Προσλαμβάνει τους καλύτερους επιστημονικούς ερευνητές της εποχής για να ψάξουν παντού την εστία της μόλυνσης: από τις σωληνώσεις ύδρευσης μέχρι το αποχετευτικό σύστημα της έπαυλής του, παντού αναζητά την αρχή του Κακού...

Όταν πεθαίνει η κόρη του, και η Mary περιέργως έχει ήδη βρει δουλειά στο σπίτι του Walter Bowen, ο επιστημονικός ερευνητής George Soper έχει ήδη αρχίσει να καταγράφει με υπομονή τα βήματα της Mary από την αρχή της καριέρας της στις ΗΠΑ.

Ο Soper έχει ήδη μια θεωρία για τον κοινό παράγοντα σε όλες τις οικογένειες που ασθένησαν από τυφοειδή πυρετό και είναι η μαγείρισσά τους. Την εντοπίζει, της εξηγεί ευγενικά τι συμβαίνει και της ζητά δείγμα ούρων και κοπράνων. Η Mary δηλώνει υγιής –και φαινομενικά είναι!– και του επιτίθεται με μία πιρούνα για να γλιτώσει την προσαγωγή και την εξέταση.

Έλεγε αλήθεια;

  

Κατά τον Bourdain, αλλά και ιστορικούς κύκλους, η Mary μέχρι εδώ είναι αθώα. Εικάζεται ότι τον ιό της τον μετέδωσε η μητέρα της, ωστόσο η ίδια μέχρι τότε δεν είχε αρρωστήσει ποτέ. Λογικά, είναι η πρώτη «ασθενής μηδέν» των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, μία ασυμπτωματική φορέας που ευθύνεται για το πρωτοφανές ξέσπασμα τυφοειδούς πυρετού στις ΗΠΑ του 20ού αιώνα.

Η κοπέλα συλλαμβάνεται και υποβάλλεται στον εργαστηριακό έλεγχο της εποχής που επιβεβαιώνει τη θεωρία του Soper. Η Mallon είναι φορέας και τίθεται άμεσα σε αυστηρή καραντίνα στη νήσο North Brother του Μανχάταν. Στο μεταξύ, στις ΗΠΑ περισσότερα από 3.000 άτομα εκδηλώνουν τη νόσο και κάποια πεθαίνουν...

Η Mallon μένει σε καραντίνα για τρία ολόκληρα χρόνια. Φυλακισμένη, στην απομόνωση του νοσοκομείου, δεν πτοείται και δεν σταματά να υποβάλλει ενστάσεις στην Επιτροπή Υγείας των ΗΠΑ, για να «αποφυλακιστεί». Μία από αυτές θα γίνει δεκτή το 1910. Της επιτρέπουν να εξέλθει της καραντίνας, της απαγορεύουν ωστόσο να εργαστεί ξανά ως μαγείρισσα.

Στην αρχή, η Mallon δείχνει να συνετίζεται και αναζητά δουλειά στα πλυσταριά μεσοαστικών οικογενειών για πενιχρότατα ημερομίσθια. Όμως, έχει ήδη μάθει στις υψηλές αμοιβές και στα όμορφα πολυτελή σπίτια και στις πλούσιες κουζίνες. Και ήδη ξέρει ότι το πάθος της είναι η μαγειρική, το μόνο πράγμα που γνωρίζει να κάνει καλά, και θα το κάνει. Με όποιο κόστος.

Αλλάζει το όνομα της σε Mary Breshof ή Mary Brown. Και ξεκινά να εργάζεται ξανά ως μαγείρισσα. Μόνο που αυτήν τη φορά δεν είναι αθώα. Γνωρίζει ότι είναι φορέας μολυσματικής ασθένειας και εξακολουθεί να τη μεταδίδει. Στην αρχή από τα μαγειρεία όπου εργάζεται και μετά και πάλι ως μαγείρισσα πλούσιων εργοδοτών. Και πάλι κρύβεται και πάλι αλλάζει δουλειές, μέχρι να εντοπιστεί ξανά, 5 χρόνια μετά, στην κουζίνα ενός νοσοκομείου. Συλλαμβάνεται ξανά και με συνοπτικές διαδικασίες οδηγείται και πάλι στη νήσο North Brother, σε μια καραντίνα από την οποία δεν θα βγει ζωντανή.

Μέσα από τη δική της φυλακή θα δίνει συνεντεύξεις και ρεπορτάζ για τις ημέρες της στην απομόνωση και θα επιμένει ότι δεν είναι άρρωστη και ότι η μόνη ασθένεια που είχε να αντιμετωπίσει ήταν ο ρατσισμός των Αμερικανών απέναντι στους μετανάστες. Θα διώξει μάλιστα τον Soper, ο οποίος την επισκέφθηκε προτείνοντάς της να γράψουν μαζί βιβλίο για την ιδιαίτερη περίπτωσή της στα υγειονομικά χρονικά των ΗΠΑ.

Εκείνο που θα την εξοργίσει περισσότερο είναι ο προσδιορισμός «Typhoid» (σ.σ.: τυφοειδής), καθώς θεωρεί ότι και ο Soper είναι αναμεμειγμένος στις θεωρίες συνωμοσίας που την καθιστούν «ως την πιο επικίνδυνη γυναίκα στην ιστορία των ΗΠΑ».

Θα πεθάνει το 1938 σε ηλικία 69 ετών και ενώ τα τελευταία χρόνια της ζωής της ήταν καθηλωμένη στο κρεβάτι, εξαιτίας ενός εγκεφαλικού. Τεκμηριωμένα της αποδίδονται τρεις θάνατοι, αλλά ελλείψει σοβαρού αρχειακού υλικού, εικασίες τη θέλουν να εμπλέκεται απευθείας σε 50 περιπτώσεις ανθρώπων που ασθένησαν και κατέληξαν από τυφοειδή πυρετό.

Το ηθικό και νομικό σκέλος της υπόθεσης της είναι ακόμη υπό συζήτηση στην επιστημονική κοινότητα, όμως, ο Bourdain, κόντρα στο ρεύμα, δεν έκρυψε ποτέ τη συμπάθειά του γι' αυτή την επίμονη Ιρλανδή που κυνηγούσε με πάθος αυτό που αγαπούσε: τη μαγειρική και μια κάποια πολυτέλεια, που το χρήμα μπορούσε να εξασφαλίσει σε έναν σπουδαίο μάγειρα.

Μάλιστα, όταν είχε πρωτοκυκλοφορήσει το βιβλίο του, είχε γράψει χαρακτηριστικά, το πόσο οικεία ένιωθε μ' αυτό το αναρχικό κορίτσι του, τόσο που δεν δίστασε να της κάνει ένα post mortem δώρο.


«Επισκέφθηκα τον τάφο της στο νεκροταφείο του Μπρονξ και όταν σιγουρεύτηκα ότι δεν με βλέπει κανείς, έσκυψα, έσκαψα λίγο το γρασίδι μπροστά στην ταφόπλακά της και άφησα ως ελάχιστο δώρο ένα μαγειρικό μαχαίρι. Ήταν το λιγότερο που θα μπορούσα να κάνω για εκείνη...».

*Typhoid Mary: An Urban Historical, Antony Bourdain, 2001, Bloomsbury

 

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Αυτή είναι η «Aσθενής Mηδέν» του κορωνοϊού στον κόσμο της μόδας

Μόδα & Στυλ / Αυτή είναι η «Aσθενής Mηδέν» του κορωνοϊού στον κόσμο της μόδας

Ένα «προνομιούχο πλουσιοκόριτσο» από το Βιετνάμ διαγνώστηκε με τον ιό μετά την παρουσία της στις επιδείξεις του Gucci στο Μιλάνο και του Saint Laurent στο Παρίσι, και τις τελευταίες μέρες έχει βρεθεί στο μάτι του κυκλώνα.
Τα πρώτα θύματα του AIDS στην Ελλάδα

Lgbtqi+ / Τα πρώτα θύματα του AIDS στην Ελλάδα

Η ελληνική ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα βρέθηκε στα ’80s αντιμέτωπη με την «αρρώστια που μίσησε τον έρωτα», απειλώντας τόσο τις εύθραυστες ελευθερίες που είχε μόλις αρχίσει να απολαμβάνει όσο και την υπόστασή της καθαυτή. Σήμερα, η HIV/AIDS λοίμωξη, εφόσον διαγνωστεί έγκαιρα, αντιμετωπίζεται σαν μία ακόμα χρόνια νόσος, ο ρατσισμός και ο ηθικός πανικός έχουν υποχωρήσει αισθητά, καμία σχέση με τα σκοτεινά εκείνα χρόνια, κι ας έχουμε ακόμα δρόμο να διανύσουμε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Πώς κατανοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ψυχική ασθένεια; Ήταν θεϊκή τιμωρία, παθολογία του σώματος ή ένα υπαρξιακό βάρος που αποτυπωνόταν στη λογοτεχνία και στο θέατρο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για τον τρόπο με τον οποίο η αρχαιοελληνική κοινωνία εξηγούσε, απεικόνιζε και αντιμετώπιζε τις ψυχικές διαταραχές.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ