Ο ιός ως κοινωνική εμπειρία

Ο ιός ως κοινωνική εμπειρία Facebook Twitter
Μήπως αυτή η κρίση προεικονίζει μια μετα-φιλελεύθερη οργάνωση των κοινωνιών, βασισμένη στον κανόνα της διαρκούς προφύλαξης και αντισηψίας;
11

O covid-19 είναι, τελικά, η αντιστροφή της παγκοσμιοποίησης, μια «αποπαγκοσμίευση»; Κάπου το διάβασα πριν από μέρες –στη «Monde» συγκεκριμένα– και το βρήκα εν μέρει αληθινό, έστω ως υπερβολή ενός δημοσιογραφικού τίτλου. Τώρα, όμως, που ο πρωθυπουργός της Ιταλίας ανακοίνωσε πως μια χώρα εξήντα εκατομμυρίων μπαίνει σε καραντίνα, αυτή η υπερβολική υπόθεση μοιάζει να πλησιάζει κάπως περισσότερο την πραγματικότητα.

Υπάρχει, φυσικά, το παράδοξο πως η πρόσβασή μας στη ροή της πληροφορίας, στις γνώσεις για τον ιό και στις συνέπειές του είναι το πιο απτό δείγμα μιας παγκοσμιοποιημένης κοινής γνώμης που συντονίζεται συναισθηματικά στους ίδιους φόβους, καταναλώνοντας τις ίδιες εικόνες από τα διεθνή πρακτορεία.

Την ίδια στιγμή, όμως, είναι αδιάψευστο πως αυτός ο ιός προκαλεί βλάβη σε ιδέες, τρόπους ζωής και δραστηριότητες των συνδεδεμένων κοινωνιών. Με τον έναν ή άλλον τρόπο θίγονται όλες οι μορφές της κοινωνικότητας και της φυσικής επικοινωνίας των ανθρώπων. Μορφές διασκέδασης και πολιτισμικές εμπειρίες που αποτελούν ρουτίνες της σύγχρονης κοινωνικής ζωής, από τον σωματικό συγχρωτισμό σε συναυλίες και γήπεδα μέχρι τις παρουσιάσεις βιβλίων, τις εκθέσεις ή την παρακολούθηση συνεδρίων, όλα αυτά αναστέλλονται ή περιορίζονται με τρόπο δραστικό.


Αλλά το πιο χαρακτηριστικό πλήγμα στον πολιτισμό της φιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης είναι η «επίθεση» στον τουρισμό. Σε μια περίοδο που πολλοί μιλούσαν για τις συνέπειες του υπερτουρισμού, εμφανίζεται ο covid-19 ως παράξενος και μακάβριος «ρυθμιστής» του προβλήματος.

Aν η ασθένεια δεν αναχαιτιστεί μέσα στις επόμενες εβδομάδες, φοβάμαι πως θα δούμε πολλές εκδηλώσεις εγωιστικής μικρότητας και κωμικοτραγικής ασχήμιας. Προς το παρόν, διαφαίνεται μια κουλτούρα άρνησης της πραγματικότητας με την καταφυγή σε «εναλλακτικές», θεραπευτικές αλχημείες και αλλοπρόσαλλους συσχετισμούς.


Μπορούμε, νομίζω, να τολμήσουμε μια αναλογία ανάμεσα στον συγκεκριμένο ιό και στην ιδεολογική συγκυρία την οποία διανύουμε. Ο κορονοϊός συναντά τη γενικότερη ορμή για αναδίπλωση, για συσπείρωσης στα «δικά μας», για στροφή κυβερνήσεων και ατόμων στα του οίκου τους. Η πρόκληση μιας εν εξελίξει πανδημίας ενισχύει τις δυνάμεις της αμοιβαίας καχυποψίας, τον ανορθολογισμό, όπως και κάποιες τάσεις κοινωνικού κανιβαλισμού που αποτελούν τις σκοτεινές όψεις των συλλογικών και ατομικών κατορθωμάτων που έχουν σημειώσει οι σύγχρονες φιλελεύθερες δημοκρατίες. Θα μπορούσε, όμως, να είναι και αφορμή να επανεκτιμήσουμε την αξία της πρακτικής (όχι ρητορικής) αλληλεγγύης και της ενίσχυσης των συστημάτων υγείας και προστασίας της ζωής.

Ακριβώς γι' αυτό δεν συνιστά μόνο θέμα ιατρικό και επιδημιολογίας, ούτε μόνο μια μεγάλη πρόκληση για τους σχεδιαστές των μέτρων δημόσιας υγείας και τους ειδικούς της πολιτικής προστασίας. Ο covid-19 ενδέχεται να είναι προσωρινή δοκιμασία (αν υποθέσουμε ότι σε κάποιο καιρό θα ελεγχθεί η δυναμική του με ένα εμβόλιο), αλλά αποκαλύπτει ήδη το τι μας κάνει πιο ευάλωτους ως κοινωνίες: βγάζει απότομα στην επιφάνεια ηθικά διλήμματα για τα άτομα και τους ίδιους τους θεσμούς.

Βάζοντας, για παράδειγμα, στην ημερήσια διάταξη πολλούς περιορισμούς και αυτοπεριορισμούς, η κατάσταση με τον ιό έρχεται σε αντίθεση με την ιδεολογία των ανεμπόδιστων επιλογών και μια ορισμένη φαντασίωση ατομικής «παντοδυναμίας». Παράλληλα, επιστρέφει για τα καλά η αποτροπή, το πνεύμα της απαγόρευσης, η πολιτική εντολή μαζί με την επιστημονική σύσταση ‒ αυτό που ορισμένοι βλέπουν ως βιοπολιτικό έλεγχο του πληθυσμού. Εκτός από τις αντοχές των συστημάτων υγείας, η απειλή φανερώνει και τα όποια ηθικά αποθέματα των επιμέρους κοινωνιών και συλλογικών δομών.

Στη χώρα μας, ας πούμε, αυτός ο ιός «προκαλεί» την πυκνή εξωστρέφεια της ελληνικής ζωής, τη μακάρια αμεριμνησία των κοινωνικών μας τρόπων, όπως και την αίσθηση πολλών πως κάτι μας προστατεύει μεταφυσικά ως Έλληνες από παγκόσμιες καταστροφές και δεινά. Ωστόσο, αν η ασθένεια δεν αναχαιτιστεί μέσα στις επόμενες εβδομάδες, φοβάμαι πως θα δούμε πολλές εκδηλώσεις εγωιστικής μικρότητας και κωμικοτραγικής ασχήμιας. Προς το παρόν, διαφαίνεται μια κουλτούρα άρνησης της πραγματικότητας με την καταφυγή σε «εναλλακτικές», θεραπευτικές αλχημείες και αλλοπρόσαλλους συσχετισμούς.

Ένα πολιτικό και φιλοσοφικό ερώτημα είναι αν, όπως συνέβη κάποτε με το AIDS και την παρέμβασή του στην ανέμελη σεξουαλικότητα, ιοί σαν τον covid-19 μαρκάρουν πιο μόνιμα τις κοινωνικές σχέσεις και τη σχέση μας με τις δημόσιες εξουσίες του κράτους και της επιστήμης.

Το βέβαιο είναι πως ένας ιός με εύκολη διάδοση δεν αποτελεί θέμα που προσφέρεται για ψύχραιμες σκέψεις. Ο πανικός, οι φήμες και οι σκοτεινές προβλέψεις έχουν αρχίσει ήδη να παίζουν σε κάποιες γωνιές των ψηφιακών μας καφενείων. Από την άλλη πλευρά, ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων βρίσκονται στον κόσμο τους, δεν αλλάζουν συμπεριφορά, ούτε καταλαβαίνουν καλά-καλά τι λένε αυτοί στις τηλεοράσεις.

Ιδιαίτερα ο νεότερος κόσμος –που έχει αντιληφθεί ότι ο ίδιος δεν απειλείται σοβαρά‒ δεν πείθεται από όλο αυτό το σκηνικό που το βλέπει ως ρεπορτάζ για κάποια απόμακρα σύνορα. Υπάρχει μια φυσική αδιαφορία της νεότητας –απολύτως εξηγήσιμη εξάλλου‒ που αντιστέκεται στον φόβο, αλλά την ίδια στιγμή μπορεί να παράγει ανεύθυνη και επιπόλαια συμπεριφορά διασποράς του ιού. Ξέρουμε ότι κάθε μεγάλη κρίση έχει ρυθμούς πανικού και αδιαφορίας, εναλλαγές ατμόσφαιρας από την υποχονδριακή ακρότητα στην υποτίμηση των κινδύνων. Και οι δύο στάσεις ριζώνουν στην κοινωνία ως τρόποι διαχείρισης της έντασης και του άγχους.


Ένα πολιτικό και φιλοσοφικό ερώτημα για τον covid-19 είναι αν οι νέες μορφές εξουσίας και φόβου που έφερε στην επιφάνεια είναι σπόροι του μέλλοντος. Μήπως αυτή η κρίση προεικονίζει μια μετα-φιλελεύθερη οργάνωση των κοινωνιών, βασισμένη στον κανόνα της διαρκούς προφύλαξης και αντισηψίας; Μήπως, όπως συνέβη κάποτε με το AIDS και την παρέμβασή του στην ανέμελη σεξουαλικότητα, ιοί σαν τον covid-19 μαρκάρουν πιο μόνιμα τις κοινωνικές σχέσεις και τη σχέση μας με τις δημόσιες εξουσίες του κράτους και της επιστήμης;


Πολύ συχνά τέτοια ερωτήματα δείχνουν υπερβολικά και αποκομμένα από τον αγώνα των γιατρών, των νοσηλευτών, των δομών, από την αγωνία πασχόντων και συγγενών ‒ ερωτήματα «πολυτελείας», λένε κάποιοι. Ας τα έχουμε όμως κι αυτά στο πίσω μέρος του μυαλού μας, αφού κάθε μολυσματική ασθένεια είναι και μια κοινωνική εμπειρία και όχι απλώς κάτι περιορισμένο στην κοινότητα των πασχόντων και των γιατρών τους.


Ο αγώνας εναντίον του κορονοϊού είναι συγχρόνως και συλλογικό στοίχημα, για να μη χάσουμε την εμπιστοσύνη μας στον ορθολογισμό, στην αλληλεγγύη και στη σημασία της ατομικής ευθύνης για μας και τους άλλους.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Στήλες
11

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Θοδωρής Αντωνόπουλος / Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Αν θεωρήσουμε την ομοφυλοφιλία επάγγελμα, αξιότιμε κ. συνήγορε, τότε σίγουρα αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στα βαρέα ανθυγιεινά. Τουλάχιστον για όσο μπορούν να δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο κακοποιητικές απόψεις, αντιλήψεις και πρακτικές, σαν αυτές που είτε εκφέρετε είτε ενθαρρύνετε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Αντί να διαφωνήσουμε για το ένα ή το άλλο θέμα, όπως και είναι θεμιτό και αναμενόμενο σε μια δημοκρατία διαλόγου, το μόνο που ξέρουμε να κάνουμε είναι να εξευτελιζόμαστε οι ίδιοι και να εξευτελίζουμε τους άλλους, ωσάν να ήταν οι χειρότεροι εχθροί μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
O βούρκος των ημερών

Στήλες / O βούρκος των ημερών

Σήμερα: Μηνύματα στο αλεξίπτωτο • • • βουλευτική ηπιότητα • • • περιβαλλοντικη καταστροφή στο Ισραήλ • • • δύσκολες μέρες για τον Μακρόν • • • εμβολιαστική ευνοιοκρατία • • • ένας γενναιόδωρος πρώην οδηγός νταλίκας • • • η περιπέτεια της «μυστικής ομιλίας»
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Αρετή Γεωργιλή / Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Γιατί όλη αυτή η πολιτική χυδαιότητα που αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα και στρέφει τη συζήτηση σε μια στείρα κομματική αντιπαράθεση, στις πλάτες όλων αυτών των παιδιών, που το μόνο που ζητούν είναι δικαίωση και γαλήνη;
ΑΡΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΛΗ
Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Τι διαβάζουμε σήμερα: / Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Σήμερα: Τα Ζεν της Βαϊκάλης • • • νίκη μεγαλοψυχίας • • • η βία δεν πτοεί (ακόμη) τους Βιρμανούς • • • μια πρώτη δικαίωση • • • οι επίμονοι Ινδοί αγρότες • • • δημοκρατία και πίτσα • • • ένας τιτάνας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ

σχόλια

3 σχόλια
Αλλο ένα -σοβαρότατο- πλήγμα επήλθε στον παγκοσμιοποιημένο νεοφιλελεύθερο τρόπο οργάνωσης της παραγωγής που στηρίζεται στην αρχή: "just in time - zero stocks". Για να μη ακινητοποιούνται κεφάλαια, να μην απαιτούνται σημαντικές αποθήκες και προσωπικό για τη λειτουργία τους, οι επιχειρήσεις λειτουργούν με απειροελάχιστα στοκ που ανανεώνονται διαρκώς, "just in time", χάρη σε ένα πολύπλοκο και άψογα οργανωμένο συστημα εφοδιαστικής αλυσίδας σε διαρκή κίνηση από άκρη σε άκρη του πλανήτη, το οποίο προκαλεί βέβαια πολύ μεγαλύτερη ρύπανση και απαιτεί τεράστια "ευελιξία" της εργατικής δύναμης.Ολα αυτά όμως απαιτούν απόλυτη ομαλότητα και προβλεψιμότητα. Ακραία καιρικά φαινόμενα, κοινωνικές αναταραχές και, πολύ περισσότερο μια πανδημία, αποτελούν το χαλίκι μέσα στα γρανάζια της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, με αποτέλεσμα να μεταφέρεται αυτομάτως και τάχιστα το πρόβλημα μιας χώρας σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία
Εικάζω ότι και το 1918 που πέθαναν πάνω από 20 εκατομμύρια κόσμος από την ισπανική γρίπη πάλι δέχτηκε πλήγμα ο παγκόσμιος καπιταλισμός...Το ΚΚ Κίνας τι λέει γι αυτό;
@Μαύρος Γάτος, πολύ σωστός.@Γράφων, η ψευτοειρωνία δεν βοηθάει κανέναν. Εχεις πολλάκις αποδείξει ότι είσαι σοβαρός σχολιαστής, οπότε παρωπιδικές ατάκες για το κκκ δεν σου ταιριάζουν.- Ο καπιταλισμός ξεκίνησε τον 19ο αιώνα. Και ψόφησε κάπου στα μέσα του 20ου, μετά τον βππ.Το ότι κάποιοι ακόμα τον πολεμάνε είναι άλλη πονεμένη ιστορία.- Ο παγοσμιοποιημένος καπιταλισμός ξεκίνησε το 1980- Το just in time που πολύ σωστά αναφέρει ο Μαύρος Γάτος ξεκίνησε κάπου στο 2000. Πριν την εξάπλωση του ιντερνετ δεν υπήρχε η τεχνική δυνατότητα για κάτι τέτοιο. Φυσικά, το "ξεκίνησε" δεν σημαίνει παγκόσμια κυριαρχία μέσα σε μια μέρα. Οι χρονιές που δίνω είναι συνπλην 20 χρόνια, επειδή αυτά τα συστήματα χρειάζονται χρόνια για να εφαρμοστούν παντού.Είμαι σίγουρος ότι τα ξέρεις όλα αυτά.Οπότε το να συσχετίζεις μια επιδημία του 1918 με το just in time του 2020 είναι επιεικώς αρλούμπα.
Οκ. Η πανούκλα του 1400.Ή ο εισαγόμενος από την Αίγυπτο λιμός που πέθανε τους Αθηναίους κατά τον πελοποννησιακό πόλεμο.Το ότι σήμερα έχουμε καλύτερα μέσα μεταφοράς (αεροπλάνα, παπόρια, αμάξα) δεν αλλάζει την ουσία.Οι άνθρωποι και οι ασθένειες των οποίων είναι κομιστές μετακινούνται.
@Γράφων, τι προσπαθείς να αποδείξεις; Οι επιδημίες του 1918, του 1400, του πελοποννησιακού πολέμου κ.ο.κ. ήταν όλες _τοπικά_ φαινόμενα.Το ότι ένας μολυσμένος ταξιδεύει στο σημείο Χ και κολλάει όσους τυχαίνει να βρίσκονται εκεί είναι trivial. Δεν αποδεικνύει κάτι.Ξέρεις κάποιο ιστορικό παράδειγμα στο οποίο κατέρρευσε ΟΛΟΚΛΗΡΗ η παγκόσμια υγεία και η παγκόσμια οικονομία; Και μάλιστα μέσα σε 12 βδομάδες από τα πρώτα κρούσματα;Και για να μείνουμε στο πνεύμα του άρθρου:Υπήρξε ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία μια ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ κατάρρευση;Αν ναι, πες μας ποιά ήταν αυτή.Αν όχι, ας αναρωτηθούμε γιατί δεν υπήρξε κάτι τέτοιο στα προηγούμενα 2500 χρόνια και γιατί υπάρχει σήμερα.Ο Μαύρος Γάτος υποστηρίζει (πολύ σωστά κτγμ) ότι ο λόγος που αυτό γίνεται σήμερα είναι η just in time παγκοσμιοποιημένη μέθοδος παραγωγής αγαθών. [*]Αν έχεις κάποια καλύτερη εξήγηση, ευχαρίστως να την συζητήσουμε. - - - [*] Επεκτείνω την άποψη του Μαύρου Γάτου, υποστηρίζοντας ότι η just in time όχι μόνο επέτρεψε την παγκόσμια κατάρρευση αλλά ΓΕΝΝΗΣΕ και τον ιο.Δεν είναι θεωρία συνομωσίας αυτό. ΚΑΠΟΙΟΣ λόγος πρέπει να υπάρχει για την γέννηση του ιού μέσα στα άθλια στοιβαγμένα ζώα, στην βιομηχανοποιημένη παραγωγή κρέατος. Ο ιος δεν είναι ένα αναπόφευκτο φυσικό φαινόμενο όπως ένας σεισμός ή ένας μετεωρίτης. Ο ιος γεννήθηκε και εξαπλωθηκέ ΕΠΕΙΔΗ η just in time μαζική παραγωγή κρέατος αποτελεί το ΕΥΝΟΙΚΟΤΕΡΟ περιβάλλον για την γέννηση / εξάπλωση των ιών.Αν μια οικογένεια κινέζων έτρωγε κάποιον μολυσμένο παγκολίνο μονάχη της στα βάθη της Κίνας, πιστεύεις ότι θα είχαμε σήμερα παγκόσμια επιδημία;
https://tinyurl.com/ttx9dexΑπό Κίνα έως Ιρλανδία, μαζί με βόρεια Αφρική. Προφανώς σε βραδύτερους χρόνους τότε. Αλλά είπαμε. Σήμερα έχουμε καύτερα παπόρια, αερόπλανα, τροχοφόρα.