ΤΙ ( ΔΕΝ ) ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣΤο κειμενο αυτο εχει γραφτει πριν 26 χρονια και το εχω κρατησει στο πρωτοτυπο. Δεν υπαρχει στο διαδικτυο. Δημοσιευτηκε στις 23(;) Δεκεμβριου 1992 / σελ 35 στην Ελευθεροτυπια.Ειναι αρθρο του ιστορικου και καθηγητη χριστιανικων ρωμαικων σπουδων, Δαυιδ Τερνερ.Υποσημειωση κατω απο το αρθρο.Το παρον αρθρο παραλιγο να μην εβλεπε ποτε το φως της δημοσιοτητας, καθως στις 21 Δεκ.1992, μια ημερα προτου το παραδωσω, το σπιτι μου δεχτηκε την επιδρομη της αντιτρομοκρατικης υπηρεσιας "...κατοπιν προφορικης εντολης του κ. Τσεβα βασει πληροφοριων για πιθανες διασυνδεσεις μου με την 17 Νοεμ. Οι επιδρομεις πηραν μαζι τους τον Η/Υ μου, δυο γραφομηχανες, τον εκτυπωτη και πολλα προσωπικα μου συγγραματα και ολες τις δισκετες μου. ( Η υποσημειωση εχει αλλες πεντε γραμμες με αποριες για τις αρχες ).ΤΙ ( ΔΕΝ ) ΓΙΝΕΤΑΙ ΜΕ ΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣΗ ΠΟΡΕΙΑ των μεγαλων εθνικων θεματων εδειξε τελικα ποια θα ειναι η πραγματικη θεση της Ελλαδας στη νεα..."Αγια Ρωμα'ι'κη Αυτοκρατορια" των κ. Κολ και Μιτεραν. Η επιθεση απο τον ξενο τυπο φαινεται ανελεητη, η realpolitik των συμμαχων μας κανει να νομιζουμε οτι ονειρευομαστε και το μαυρο προβατο η Ελλας, χωρις να εχει προκαλεσει κανεναν δειχνει να μην ξερει πως να αντιμετωπισει τα πυρα "εκ δυσμων και ανατολων".Κι εμεις τι κανουμε ; Κατεβαζουμε και ξεσκονιζουμε τα ιστορικα βιβλια για να αποδειξουμε οτι ο καθε Γιωργης Πιτζιδογλου οντως καταγεται απο το Μεγαλεξανδρο ( ο Ισοκρατης θα ελαμπε σημερα απ τη χαρα του ) και διοργανωνουμε φιεστες για τα 2.500 χρονια της δημοκρατιας ( ενα μνημοσυνο για τα θυματα αυτων των χρονων θα ηταν πιο καταλληλο, μαλλον !).Το θεμα, ομως, δεν ειναι καθολου αστειο. Πως βρεθηκαμε σε αυτη τη θεση ; Μηπως ευθυνομαστε κι εμεις ;Α ) Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΟΛΑΤΡΙΑΣΞεχναμε οτι ορισμενες ιστορικες συγκυριες (1) μας εχουν καταδικασει να μην εχουμε ιδεα για την ιστορικη μας υποσταση στο σημερινο κοσμο και να εχει περιοριστει ο ελληνικος λαος απλως στο ρολο του φυλακα της ολυμπιακης φλογας, χαρη στους γραφικους αρχαιους που...τοσο λατρευαν οι ευρωπαιοι φιλοαρχαιοελληνες-ιδρυτες της δυτικης πολιτιστικης αποικιας που λεγεται "νεοελληνικο κρατος". Η προσπαθεια που εγινε να ταυτιστει το κρατος αυτο με καποιο αρχαιοελληνικο προτυπο δημιουργησε δυο σταθμες για την ελληνικη ιστορικη μνημη γενικως και πιο συγκεκριμενα για την εξωτερικη πολιτικη, που παραμενουν καταστροφικες για την ελληνικη παρουσια στα Βαλκανια και στην ανατολικη Μεσογειο.Οι αντιληψεις για τα εθνικα θεματα βασιζονται πια σε ιστορικες εξηγησεις και δικαιολογιες, που εχουν σχεδον αποκλειστικη σχεση με την αρχαιοτητα - κατι εντελως ανοητο για τη σημερινη πολιτικη πραγματικοτητα.Η περιφρονηση, λογω της καθολικης αποδοχης των δυτικων αντιληψεων για την ιστορια μας, μιας ΟΛΟΚΛΗΡΗΣ ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗΣ ΣΥΝΕΧΕΙΑΣ του λαου απο την Ελληνιστικη μεχρι την Οθωμανικη εποχη μεσα στο πλαισιο μιας συνθεσης πολιτισμων και θεσμων που ξεκινησε με το Μεγαλεξανδρο και στην ουσια αρχισε να μεταβαλεται μονο στον αιωνα μας με την πληρη ενταξη της Ελλαδος στον πολιτικο και τον πολιτιστικο χωρο της Δυσης.Β ) "ΒΥΖΑΝΤΙΝΙΣΜΟΙ"Οι σταθμες αυτες αποτελουν τραγωδια για το νεοελληνικο κρατος. Δημιουργηθηκαν διοτι η μεσαιωνικη υποσταση του ελληνικου λαου ( μεσα στο πλαισιο της Χριστιανικης Ρωμα'ι'κης - 'η Βυζαντινης αυτοκρατοριας ) οχι μονο δεν ηταν αρεστη - για διαφορους λογους - στους αρχαιολατρες Δυτικους και Ελληνες, αλλα διοτι η πολιτεια αυτη αντιπροσωπευσε μια πολιτικη, πολιτιστικη και θρησκευτικη ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ για την ιστορια της Ευρωπης, που πολεμηθηκε απο τη Δυση επι αιωνες ( ας μην ξεχναμε οτι η Δυση, και οχι οι Τουρκοι, ηταν κυριως υπευθυνη για την πτωση του"Βυζαντιου").Ακολουθως, οποια πτυχη της ελληνικης ιστοριας ερχεται σε κοντρα με τη φιλοσοφια της ενταξης της Ελλαδος στην Ευρωπη των αρχαιολατρων Δυτικων, απειλει αμεσα την ευαισθητη μυθολογια και raison d' etre του νεοελληνικου κρατους μεσα στο πλασιο της Ευρωπης και μπορει να θεωρηθει απορριπτεα 'η, στην καλυτερη περιπτωση γραφικη ( ξωκλησια και το τσουρεκι της γιαγιας).Ακριβως γι αυτο το λογο οι Δυτικοι εφευραν τη λεξη "Βυζαντιο" για να προσδιοριζουν τη Χριστιανικη Ρωμα'ι'κη Αυτοκρατορια, μεταλλασοντας της σε καποιο εξωτικο ιστορικο φαινομενο, ξενο ως προς την ιστορια της "δυτικης " Ευρωπης και παραλληλως αποσπωντας την πολιτιστικη συνεχεια του ελληνικου λαου απο την αρχαιοτητα μεχρι σημερα.Μηπως η αγνοια μας για την υποσταση του ελληνικου λαου στα δυο χιλιαδες αυτα χρονια, παιζει ρολο στην ανικανοτητα μας να διαμορφωσουμε μια εποικοδομητικη και αποτελεσματικη εξωτερικη πολιτικη ; Η αποτυχημενη προσπαθεια της Ελλαδος να παιξει σημαντικο ρολο στα Βαλκανια οφειλεται στο γεγονος οτι εχουμε λιβανισει τοσο πολυ το αρχαιο μας παρελθον - νομιζοντας οτι ετσι θα ειμαστε το καμαρι των ευρωπαιων "φιλων" μας-, που οι γειτονες μας και οι ιδιοι οι Δυτικοι δεν μας λογαριαζουν πια ως γνησιους απογονους των αρχαιων διαμεσου της χριστιανικης ρωμα'ι'κης παραδοσης, αλλα σαν αξιολυπητα πλασματα που ζουν σε ενα αρχαιοελληνικο ονειρο.Με αλλα λογια, προβαλλοντας αποκλειστικα τη σχεση μας με την αρχαια Ελλαδα, εκχωρουμε καθε δικαιωμα να παιξουμε ενα ρολο στα Βαλκανια ως λαος με ιστορικο κυρος και ΣΥΝΕΧΕΙΑ στην περιοχη και καταληγουμε να ειμαστε ενα γραφικο τουριστικο κεντρο για τους Δυτικους.Γ ) "ΩΡΕΣ ΕΥΘΥΝΗΣ"Την ευθυνη γι' αυτη την κατασταση την εχουμε μονο εμεις και ειναι καιρος πια να διορθωσουμε τα λαθη του παρελθοντος. Αυτο πρεπει να ξεκινησει απο το χωρο της λεγομενης "βυζαντινολογιας" και ο καθε επιστημονας στη χωρα που ασχολειται με αυτο τον κλαδο, πρεπει να αναλαβει τις ευθυνες του.Ο δρομος δεν θα ειναι ευκολος και το κυριο εμποδιο ειναι η ιδια η φυση των "βυζαντινων" σπουδων σημερα σε ολο τον κοσμο. Το "Βυζαντιο", αντι για τη ζωντανη και συνεχως μεταλλασσομενη πολιτεια που ηταν ( κυριως οταν ερμηνευεται περα απο τα δυτικα καπιταλιστικα-ορθολογιστικα κριτηρια της προοδου ), πολλες φορες αντιμετωπιζεται ως μια "παρακμη και πτωση" των πολιτιστικων, πολιτικων και κοινωνικων θεσμων του κοσμου της Υστερης Αρχαιοτητας. Επομενως, το κυριαρχο ελληνικο στοιχειο στην πολιτιστικη συνθεση της αυτοκρατοριας εκλαμβανεται, απο επιστημονες και μη, ως αναχρονιστικο στοιχειο και οχι ως ενδειξη μιας πραγματικης ελληνικης συνεχειας και διαχρονικης εξελιξης.Βεβαιως η Χριστιανικη Ρωμα'ι'κη Αυτοκρατορια ηταν οικουμενικο κρατος και οχι εθνικο. Παρομοιως οι "βυζαντινες" σπουδες σημερα δεν "ανηκουν" αποκλειστικα σε ενα λαο, οπως, π.χ., η γερμανικη ιστορια ερμηνευεται κυριως απο Γερμανους. Αυτο μπορει να ειναι θετικο στοιχειο, αλλα ειναι και δικοπο μαχαιρι διοτι αφηνει την αυτοκρατορια να νοηθει ως "ουδετερο" και συνθετο κρατος "αναμεσα Ανατολης και Δυσης", χωρις συγκεκριμενο πολιτιστικο χαρακτηρα.Παρα την πολιτικη "οικουμενικοτητα" της αυτοκρατοριας, οι πηγες ειναι σαφεις : Οι διαφοροι λαοι που αποτελουσαν το συνολο του κρατους αυτου ειχαν ξεκαθαρη ιδεα για την εθνικη 'η/και πολιτιστικη τους υποσταση ως Ρωμιοι ( ητοι Ελληνες ), Αρμενιοι, Βουλγαροι, Σλαβοι, Ισαυροι κ.λ.π. Μεσα, λοιπον, στο πλαισιο του οικουμενικου κρατους, ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕ τη συνεχεια διαφορων λαων και παραδοσεων, αναμεσα τους και της - κυριαρχης - ελληνικης.Αρα, οταν μιλαμε για Μακεδονια 'η Κυπρο, δεν αρκει να αποδειξουμε οτι πριν απο χιλιαδες χρονια κατοικουσαν Ελληνες στην περιοχη, σαν τους φανατικους Εβραιους που επικαλουνται την Παλαια Διαθηκη για να δικαιολογουν τις διωξεις των Παλαιστινιων. Πρεπει να δειξουμε οτι διαμεσου της Ρωμα'ι'κης και της Οθωμανικης Αυτοκρατοριας υπαρχει συνεχεια, και μαλιστα λαμπρη, του ελληνικου πολιτισμου, στη χριστιανικη πλεον μορφη του. Ειναι δυνατον η ελληνικη ιστορικη μνημη να υπηρετει τα εθνικα συμφεροντα, οταν εστω και ενας Ελληνας εχει την αποψη οτι η χωρα ΚΑΤΑΚΤΗΘΗΚΕ στο Μεσαιωνα απο τους "Βυζαντινους"!Δ ) ...ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΕΣΟι χριστιανικες ρωμα'ι'κες σπουδες, που παραμεληθηκαν απο τους "νεοαρχαιοελληνες" για τοσα χρονια υστερα απο την Επανασταση ( και ας παψουμε να μιλαμε για "Ανεξαρτησια", τη στιγμη που πραγματοποιηθηκε τοτε το σχεδιο του 1204 με την τοποθετηση ενος προτεσταντη γερμανου βασιλεα στη χωρα μας ), εξελιχθηκαν σε ενα καποιο εκκεντρικο κλαδο, οχι της μεσαιωνικης ιστοριας, αλλα των κλασσικων σπουδων - κυριως. Διοτι μονο επιστημονες με γνωση της αρχαιας ελληνικης διεθεταν την ικανοτητα να διαβαζουν τις πηγες. Ακολουθως, οι τελευταιοι δεν μπορουσαν παρα να συγκρινουν το "Βυζαντιο", παντα βασει δυτικων "διαφωτισμενων" κριτηριων, με την αρχαιοτητα, πολλες φορες προς οφελος της τελευταιας. Π.χ., η "βυζαντινη" φιλολογια ερμηνευθηκε απλως σαν ενδειξη "παρακμης" της ελληνικης γλωσσας.Το αποτελεσμα της "οικουμενοποιησης" των "βυζαντινων" σπουδων, για την Ελλαδα, ειναι η απομονωση της μεσαιωνικης ιστοριας απο τη συνεχεια του ελληνικου λαου. Πουθενα αλλου στον κοσμο δεν βλεπουμε επιστημονες και φοιτητες να τρεχουν στο εξωτερικο για να μελετανε την ιστορια των μεσαιωνικων προγονων τους. Πολλοι ξενοι επιστημονες δεν μεταχειριζονται σωστα - 'η καθολου - τη νεα ελληνικη γλωσσα, ενδειξη οτι δεν θεωρουν τη σημερινη Ελλαδα ως συνεχεια του μεσαιωνικου ελληνισμου. Η κατασταση αυτη πρεπει να αλλαξει.Η Ελλαδα διαθετει επιστημονες πρωτης ταξεως στον κλαδο των βυζαντινων σπουδων, αλλα υπαρχουν τεραστια κενα στην εκπαιδευση και στις δυνατοτητες για μετεκπαιδευση και μελετη. Η δραση, π.χ., του Κεντρου Βυζαντινων Σπουδων στο Εθνικο Ιδρυμα Ερευνων αποτελει λαμπρο παραδειγμα των ικανοτητων και της αποτελεσματικοτητας των ελληνων βυζαντινολογων. Επισης, οι γενναιες προσπαθειες των συναδελφων στις Εφοριες Βυζαντινων Αρχαιοτητων αποτελουν κατορθωματα για τη διασωση των υλικων τεκμηριων του παρελθοντος, μπροστα σε τεραστια προβληματα και εμποδια.Ειναι δυνατον ολα αυτα τα προσοντα να πανε χαμενα, αντι να τεθουν στην υπηρεσια της διαμορφωσης μιας σωστης και επιστημονικης ( και οχι απλως εθνικιστικης ) πολιτιστικης γραμμης, που θα θεσει στον ελληνικο λαο και στον κοσμο ολοκληρο την πραγματικη διασταση της Ελλαδος στην ευρωπα'ι'κη και ασιατικη ιστορια ; Ειναι δυνατον, για παραδειγμα, απο τους 130 επιστημονες που ειχαν συμβαλει στην προσφατη εκδοση του Oxford Dictionary of Byzantium, μονο 12 να ειναι ελληνικης καταγωγης ;Πρεπει να λεχθει, ομως, οτι μερικες φορες οι καθαρα σοβινιστικες - αν οχι και ρατσιστικες - προσεγγισεις της "βυζαντινης" ιστοριας απο ορισμενους ελληνες επιστημονες ΟΛΟΥ του πολιτικου φασματος, βοηθησε στην καλλιεργεια του μυθου οτι σχεδον ολα τα ελληνικα βιβλια περι της ελληνικης μεσαιωνικης ιστοριας δεν ειναι τιποτα αλλο απο προπαγανδα για νοσταλγους της "Μεγαλης Ιδεας". Ηταν φυσικο να ακολουθησει η ταυτιση της μεσαιωνικης παραδοσης - με τους βασιλιαδες και τους πατριαρχες - με το ...Ελλας, Ελληνων χριστιανων".Και ερωτω : Ποτε θα χρηματοδοτησουν οι μεγαλοι ευεργετες της χωρας ενα Κεντρο Χριστιανικων Ρωμα'ι'κων Σπουδων ( ας κρατανε οι Δυτικοι τον ορο "Βυζαντιο", εαν επιθυμουν ) με παγκοσμιο κυρος, οπως το Dumbarton Oaks Centre, στην Ουασιγκτον, οπου Ελληνες και ξενοι θα μπορουν να μελετανε τη μεσαιωνικη υποσταση του ελληνισμου και των αλλων λαων της περιοχης, με κριτηρια που δεν θα οριζονται απο συμφεροντα που πολλες φορες ειναι αντιθετα με αυτα της χωρας και των Βαλκανιων γενικως ;Οσο και καλοι να ειναι μεμονωμενοι ελληνες βυζαντινολογοι, χρειαζεται προσπαθεια απο το υπουργειο Πολιτισμου και αλλους φορεις, ωστε να προβαλλεται οπως της αρμοζει η μεσαιωνικη ΥΠΟΣΤΑΣΗ μας και να ξεπεραστει η νεοεεληνικη αγνοια 'η και φοβια για τη "Ρωμιοσυνη". Επαναλαμβανω οτι δεν μιλω για ρατσιστικες ανοησιες περι διαχρονικοτητας του καθαρου ελληνικου αιματος ουτε για τη διαμορφωση μιας πολιτικης που θα τονιζει σοβινιστικα "ελληνοπρεπεις" θεσεις. ( Στο κατω-κατω ο Ιουστινιανος γεννηθηκε στα Σκοπια, ο Κωνσταντινος ο ΙΑ' ηταν Σερβος, απο τη μητερα του, και ο Μεχμετ ο Πορθητης...μισος Ελληνας !).Ε ) ΕΛΠΙΔΕΣΗ συνεργασια των επιστημονικων και πολιτιστικων φορεων, εκκλησιων και κυβερνησεων στα Βαλκανια και στη Μεση Ανατολη μπορει να συμβαλλει στο ξεπερασμα των εθνικων διαφορων, που οξυνθηκαν - αν οχι και δημιουργηθηκαν - με την επιβολη του δυτικου συστηματος και νοοτροπιας του "εθνους κρατους" το 19ο αιωνα. Ετσι θα τονιστουν τα κοινα στοιχεια που μας συνδεουν, τα οποια ειναι πολυ περισσοτερα απο εκεινα που μας χωριζουν.Πρεπει να ξαναγραφτουν τα σχολικα εγχειριδια, να παρουσιαζεται το μεσαιωνικο ελληνικο στοιχειο στα νομισματα και αλλου, να καταργηθει η επισημη χρηση της λεξης "Βυζαντιο" και να παψει η Αρχαιοτητα να κατεχει τοσο αποκλειστικο ρολο στη ζωη μας.Η ειρηνη στα Βαλκανια μπορει να εξασφαλιστει μονο οταν ολοι οι λαοι της περιοχης, που εχουν και αυτοι παρομοια κενα στην ιστορικη τους συνειδηση - με τους Σκοπιανους σε εξεχουσα θεση στα κενα αυτα - παψουν να σκεπτονται μεσα στο πλαισιο δυτικων προτυπων και ξανανακαλυψουν τη γνησια εννοια της λεξης Οικουμενη. Χρειαζεται μια πραγματικη επανασταση στην ιστορικη μας συνειδηση, ωστε για δευτερη φορα να πεσουν τα ειδωλα...ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ(1) Βλ. Δ. Τερνερ, "Νεα Ταξη Πραγματων" μερος Α' και Β', περιοδικο Ανθη του Κακου, 1991, τευχ. 6 και 7. Επισης, εργα των Δημητρη Κιτσικη, Ιωαννη Ρωμανιδη, Αποστολη Αρτινου, αλλα και των Χρηστου Γιανναρα, πρωτοπρεσβυτερου Γεωργιου Μεταλληνου κ.α.