Παραβιάζοντας την τάξη αυτής της στήλης, αρχίζω σήμερα με ένα ποίημα του Ρίτσου:
Σιωπηλά πράγματα
ταπεινά
εκείνο το παλιό σιδηρουργείο
γκρεμισμένο
ένα σφυρί ένα πέταλο
μια τροχαλία
ταπεινά πράγματα
προπάντων σιωπηλά
δε σου αναθέτουν τίποτα
δε σου απαιτούν
ωραία πολυσήμαντα αυτάρκη
μες στην παραδεγμένη τους ασημαντότητα
έτοιμα για το ποίημα
Δεν έχουμε ανάγκη μια Παγκόσμια Μέρα Ποίησης για να μείνουμε λίγο παραπάνω στα ποιήματα. Για να δώσουμε προσοχή σε αυτά τα τεχνουργήματα της φαντασίας που μάθαμε ίσως να τα αγαπάμε ανεπίσημα και ιδιωτικά, παρά το ποτάμι των δημόσιων αναγνώσεων και τις υπερπροσφορές ποιητικότητας στο Διαδίκτυο.
Τι μας δίνουν, όμως, ακόμα τα ποιήματα που παραμένει πολύτιμο; Το μικρό ποίημα που διάλεξα για παράδειγμα έχει μια δική του απάντηση. Δεν είναι η μοναδική, ούτε καλύπτει όλο τον ποιητικό χάρτη, αλλά μου φαίνεται πειστική. Το ποίημα, λοιπόν, προσφέρει ένα διαφορετικό μέτρο εκτίμησης των πραγμάτων. Σαν να βάζει το ανυπολόγιστο μέσα σε όλους τους μικρο-υπολογισμούς. Είναι, όμως, και υπενθύμιση μιας οφειλής: μας δείχνει, κάθε φορά, πόσο πολλά χρωστάμε στο φαινομενικά ασήμαντο. Αποκαθιστά, έτσι, ένα άλλο νόημα ζωής, συναρμολογημένο από εικόνες, πράξεις και σιωπές. Μια ζωή πολυσήμαντη μέσα από τις απειροελάχιστες διαστάσεις όσων περνούν συχνά απαρατήρητα.
Η ιδεολογία στην ποίηση είναι πάντα η λιγότερο δεσμευτική αλήθεια. Γιατί τα σιδηρουργεία και οι τροχαλίες μαρτυρούν πάνω απ' όλα έναν πλούσιο υλικό κόσμο.
Θα πει κανείς: ο κομμουνιστής Ρίτσος, «κολλημένος» με τα σιδηρουργεία και τα εργαλεία, άρα με τον εργάτη κ.λπ. Αλλά αυτή θα ήταν η πιο επιδερμική εκδοχή. Η ιδεολογία στην ποίηση είναι πάντα η λιγότερο δεσμευτική αλήθεια. Γιατί τα σιδηρουργεία και οι τροχαλίες μαρτυρούν πάνω απ' όλα έναν πλούσιο υλικό κόσμο. Είναι τα ταπεινά πράγματα που έχουν τη δυνατότητα να περάσουν και να βρουν στέγη στο ποίημα. Όπως τα παράθυρα, οι πόρτες, οι θάλασσες και όλα τα άλλα «αντικείμενα» της ποίησης. Φύση και Ιστορία μαζί, ακατέργαστη και δουλεμένη ύλη.
Άνθρωποι, τόποι και σκεύη. Η ποίηση υπονοεί ότι όλα αυτά δεν βρίσκονται κάπου έξω από μας και έξω απ' τις σκέψεις μας. Είμαστε εμείς οι ίδιοι, το πεπερασμένο άδοξο υλικό της κατασκευής μας. Ο ποιητής απλώς επιλέγει αυθαίρετα τι θα διασώσει. Ποιο κομμάτι χρόνου και ποια μυστικά περάσματα. Φτιάχνει το κάθε ποίημα σαν μνημείο στο ασήμαντο, συχνά προς τιμήν «ανώνυμων αγίων».
Και εδώ συναντούμε το αποτύπωμα της νεότερης τέχνης. Το μοντέρνο στην πιο γενναιόδωρη εκδοχή του: τη φιλόξενη υποδοχή των μικρών πραγμάτων στην αφήγηση. Μια νέα προσοχή στα ταπεινά. Αυτό έκανε το μεγάλο «ρεαλιστικό μυθιστόρημα» στις καλύτερες στιγμές του και με άλλον τρόπο το υπηρετούν πολλοί από τους σύγχρονους ποιητές.
Να μην ξεχνάμε, όμως, ότι το ποίημα είναι μια δημοκρατική, μια σχεδόν πληβειακή «αριστοκρατία». Σε αυτό και τα πιο αφανή λογαριάζονται άξια λόγου και τιμής.
Ξαναρωτάω, όμως, γιατί να το χρειαζόμαστε αυτό; Δεν είναι όλα αυτά μια κάπως παλιά τεχνολογία ρεμβασμού και σχόλης, ένας αριστοκρατικός αέρας που μόνο ως φάρσα μπορεί να επιβιώνει σήμερα;
Να μην ξεχνάμε, όμως, ότι το ποίημα είναι μια δημοκρατική, μια σχεδόν πληβειακή «αριστοκρατία». Σε αυτό και τα πιο αφανή λογαριάζονται άξια λόγου και τιμής. Οι ποιητές είναι αυτοί που χαρίζουν τίτλους ευγενείας στο «καθετί». Ξαναορίζουν, δηλαδή, την καταγωγή των πραγμάτων και φαντάζονται συχνά την πιο παράδοξη έκβαση.
Όπως έγραφε ο πικρός Σαχτούρης
... είναι όλοι τους δακρυσμένοι
όμως κοιτάζουν τις ουράνιες ρεκλάμες
και μια ζητιάνα που πουλάει τσουρέκια
στον ουρανό
Γι' αυτό, αν το σκεφτούμε καλά, το ποίημα ξέρει να αποδίδει δικαιοσύνη, όταν όλα τα άλλα έχουν αποτύχει. Γι' αυτό το χρειαζόμαστε, ακόμα και σε μια στήλη πολιτικής σκιαγράφησης, όπως αυτή.
Από τη συλλογή «Άξαφνα» στο Γιάννης Ρίτσος, Ποιήματα ΙΔ', Κέδρος.
σχόλια