Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου

Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου Facebook Twitter
Κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου στην Αμερική στρατολογήθηκαν γυναίκες από όλη τη χώρα και εκπαιδεύτηκαν ώστε να αποκωδικοποιούν μηνύματα των Ναζί αλλά και της Ιαπωνίας. Το έργο τους διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στον τερματισμό του πολέμου.
0

Στις 25 Απριλίου του 1945, στην ανατολικογερμανική πόλη Τόργκαου, στον Έλβα, γίνεται η πρώτη συνάντηση στρατευμάτων που είχαν νικήσει τη ναζιστική Γερμανία. Λίγες μέρες αργότερα ο Χίτλερ θα αυτοκτονήσει. Σε μια πρώτη ανάγνωση, ο καταστροφικότερος πόλεμος που είχε γνωρίσει η ανθρωπότητα ως τότε τελείωνε. Σε μια δεύτερη ανάγνωση, προετοιμαζόταν ένας νέος κόσμος. Οι παλιές αυτοκρατορίες είχαν διαλυθεί, πολλά έθνη είχαν ολοκληρώσει έναν κύκλο εθνικής ανεξαρτησίας και έρχονταν στο προσκήνιο οι νέες «αυτοκρατορίες» ή οι νέες δυνάμεις που θα κυριαρχούσαν στο μεταπολεμικό σκηνικό, οι Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση.


Αντίθετα απ' ό,τι είναι διαδεδομένο, οι δύο υπερδυνάμεις έμοιαζαν μεταξύ τους. Ήταν και οι δύο δημιουργήματα δύο μεγάλων επαναστάσεων, είχαν παγκόσμιες φιλοδοξίες και αχανή σύνορα, ενώ αμφότερες εισήλθαν στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο χωρίς να το θέλουν ιδιαίτερα. Η αιφνιδιαστική εισβολή των Γερμανών στη Σοβιετική Ένωση και η επιθετική τους στάση απέναντι στις ΗΠΑ προκάλεσαν την είσοδο των δύο χωρών στον πόλεμο, η οποία ήταν καθοριστική για την ήττα του Άξονα.

Ο πόλεμος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων έχει πολλά επεισόδια, γεωστρατηγικά, στρατιωτικά, πολιτικά. Ξεχωριστό όμως είναι το επεισόδιο της κατασκοπείας με απίστευτες ιστορίες διπλών πρακτόρων, δολοφονίες, προδοσίες, διαρροή μυστικών.


Κάπου εδώ τελειώνουν και οι ομοιότητες όμως. Επρόκειτο για δύο επαναστάσεις με διαφορετικό ιδεολογικό πρόσημο, που απείχαν χρονικά μεταξύ τους και διατηρούσαν μια τελείως διαφορετική στάση απέναντι στη συγκέντρωση και διαχείριση των εξουσιών. Η μεταπολεμική τους σύγκρουση, γνωστή και ως Ψυχρός Πόλεμος, θα σημαδέψει το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα.

Οι ΗΠΑ, πιο ισχυρές τεχνολογικά και στρατιωτικά, θα προσπαθήσουν μετά τον πόλεμο να προβάλουν μια θετική εικόνα, ειδικά προς την Ευρώπη, ενώ η Σοβιετική Ένωση, η οποία έχει κερδίσει τη διεθνή συμπάθεια λόγω των εκατομμυρίων θυμάτων, μοιάζει πιο αποκλεισμένη αλλά και πιο σκληρή υπό τη σταλινική μέγγενη που δημιουργεί ένα κράτος σκληρού ελέγχου και έκτακτων καταστάσεων.

Ο πόλεμος μεταξύ των δύο υπερδυνάμεων έχει πολλά επεισόδια, γεωστρατηγικά, στρατιωτικά, πολιτικά. Ξεχωριστό όμως είναι το επεισόδιο της κατασκοπείας με απίστευτες ιστορίες διπλών πρακτόρων, δολοφονίες, προδοσίες, διαρροή μυστικών. Όταν ο δυτικός κόσμος (Αμερική, Αγγλία, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Καναδάς) υπέγραφε αμέσως μετά τον πόλεμο μια συμφωνία συνεργασίας των μυστικών υπηρεσιών τους γνωστή ως «Five Eyes», η ΕΣΣΔ είχε μπει ήδη στην κούρσα και είχε κερδίσει έδαφος.

Οι 5 του Καίμπριτζ

Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου Facebook Twitter
Η δράση τους, που διήρκεσε πάνω από 20 χρόνια, όταν αποκαλύφθηκε, πέρα από ουσιαστικό χτύπημα, προκάλεσε και τεράστιο πλήγμα στο γόητρο της ΜΙ6, της μυστικής βρετανικής υπηρεσίας αντικατασκοπείας, της οποίας μέλος ήταν ο περίφημος Kim Philby. Φωτο: Getty Images/ Ideal Image

Ο κατασκοπικός κύκλος του Καίμπριτζ, όπως είναι γνωστός, συγκροτήθηκε γύρω από μια ομάδα αποφοίτων του ομώνυμου πανεπιστημίου, παιδιά εύπορων μεσοαστικών οικογενειών.

Πιο αναλυτικά, η ομάδα αποτελούνταν από τον Donald Maclean ή Όμηρο και τον Guy Burgess, αλλιώς Χικς, που αυτομόλησαν στην ΕΣΣΔ το 1951, τον περίφημο Kim Philby, τον πιο γνωστό απ' όλους, που θεωρούνταν και η ψυχή της παρέας, γνωστό με το ψευδώνυμο Stanley ή Σόνι, ο οποίος έφυγε για τη Σοβιετική Ένωση το 1963, όπου και παρέμεινε ως σύμβουλος της KGB, καθώς και από τους Anthony Blunt και John Cairncross που ομολόγησαν την προδοσία τους και ως αντάλλαγμα οι βρετανικές υπηρεσίες πληροφοριών δεν αποκάλυψαν τη πράξη τους παρά πολύ αργότερα. Κάποιοι από τους 5 είχαν επαφές με μια μυστική λέσχη του πανεπιστημίου γνωστή ως «Οι απόστολοι του Καίμπριτζ», που θεωρήθηκε αργότερα ότι είχε ευρύτερες διασυνδέσεις με την ΕΣΣΔ.

Οι 5 εκπαιδεύτηκαν στο Καίμπριτζ και μπήκαν στον βρετανικό κρατικό μηχανισμό ως πράκτορες, διπλωμάτες ή ανώτεροι δημόσιοι υπάλληλοι. Παράλληλα, κατά τη διάρκεια των σπουδών τους είχαν μυηθεί στον μαρξισμό-λενινισμό, θεωρώντας ότι ήταν το πλέον ουσιαστικό αντίβαρο στην άνοδο του φασισμού, και είχαν προσφέρει τις υπηρεσίες τους στη Σοβιετική Ένωση ήδη από την περίοδο του Β' Παγκοσμίου πολέμου. Η δράση τους, που διήρκεσε πάνω από 20 χρόνια, όταν αποκαλύφθηκε, πέρα από ουσιαστικό χτύπημα, προκάλεσε και τεράστιο πλήγμα στο γόητρο της ΜΙ6, της μυστικής βρετανικής υπηρεσίας αντικατασκοπείας, της οποίας μέλος ήταν ο Philby.

Ο σκανδιναβικός παράγοντας

Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου Facebook Twitter
H προδοσία του Arne Treholt θεωρήθηκε η σημαντικότερη μετά από εκείνη του κατοχικού πρωθυπουργού του Κουίσλιγκ.

Θα μπορούσε να φανταστεί κάποιος ότι τουλάχιστον μέχρι το 1992 υπήρχε στη Νορβηγία κάποιος φυλακισμένος για κατασκοπεία υπέρ της Σοβιετικής Ένωσης και ότι η απονομή χάριτος στο πρόσωπό του θα ήταν αιτία μιας μεγάλης εσωτερικής πολιτικής κρίσης; Ο Arne Treholt ήταν ένα από τα ανερχόμενα αστέρια του Νορβηγικού Εργατικού Κόμματος τις δεκαετίες του '60 και του '70. Μπήκε στο διπλωματικό σώμα, υπήρξε επικεφαλής της νορβηγικής διπλωματικής αποστολής στον ΟΗΕ και αν θεωρήθηκε μέτριο στέλεχος της νορβηγικής διπλωματίας, η προδοσία του θεωρήθηκε η σημαντικότερη μετά από εκείνη του κατοχικού πρωθυπουργού του Κουίσλιγκ.

Συνελήφθη το 1984 μετά από πληροφορία που έδωσε διπλός πράκτορας της KGB προσωπικά στον επικεφαλής της νορβηγικής αντικατασκοπείας, τον Ørnulf Tofte, έναν θρύλο της κατασκοπικής δράσης που σήμερα έχει πλέον συμπληρώσει έναν αιώνα ζωής. Ο Tofte, έχοντας συλλάβει παλιότερα τον Sunde και τη Haavik, είναι ο άνθρωπος που εξάρθρωσε όλο το δίκτυο σοβιετικής κατασκοπείας στη Νορβηγία. Ο Treholt καταδικάστηκε τo 1984 σε 20 χρόνια φυλάκιση, τη μεγαλύτερη δυνατή ποινή που προβλέπει το νορβηγικό ποινικό σύστημα. Το 1992 η κυβέρνηση των Εργατικών τού απένειμε χάρη, μια απόφαση που ξεσήκωσε αντιδράσεις. Σήμερα συνεχίζει να διακηρύσσει την αθωότητά του.

Βίοι παράλληλοι: Όλεγκ Γκορντιέφσκι - Όλντριτζ Έιμς

Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου Facebook Twitter
O Όλεγκ Γκορντιέφσκι σε μια φωτογραφία που τράβηξαν κρυφά οι μυστικές υπηρεσίες της Δανίας όταν τον μεταθέσαν στην Κοπεγχάγη.

Ο πρώτος ήταν ο επικεφαλής του πολιτικού τμήματος της KGB στη Βρετανία και σταθμάρχης της, ο δεύτερος, αν και άσημος, μέτριος πράκτορας της CIA, βρέθηκε στον αμερικανικό τομέα της σοβιετικής αντικατασκοπείας τη δεκαετία του '80 λόγω συγκυριών. Ο πρώτος, γιος υψηλόβαθμου στελέχους της KGB, με αδερφό επίσης πράκτορα που πέθανε λόγω αλκοολισμού, στρατολογημένος από το 1974 από την Μ16, αποκατέστησε το πληγωμένο κύρος των Βρετανών και τους απομυθοποίησε πλήρως την KGB, αναδεικνύοντας τον υδροκέφαλο και βαθιά γραφειοκρατικό χαρακτήρα της. Λάτρευε τον δυτικό πολιτισμό και του άρεσε να πηγαίνει στην όπερα. Μετά την Άνοιξη της Πράγας έχασε τη πίστη του στο σοβιετικό σύστημα.


Ο Έιμς στρατολογήθηκε το 1985 από την KGB. Τότε έβγαινε από έναν γάμο που τον είχε διαλύσει οικονομικά και ήθελε να παντρευτεί ξανά με μια γυναίκα από την Κολομβία αρκετά μικρότερή του, που αναπτέρωσε την ερωτική του αυτοπεποίθηση, αλλά της άρεσε η ακριβή ζωή. Ο ίδιος ήθελε καινούργιο αυτοκίνητο. Πήρε εκατομμύρια δολάρια από τους Σοβιετικούς τα δέκα χρόνια που τους έδινε πληροφορίες, οι οποίες ανέστειλαν πάνω από 100 επιχειρήσεις των Αμερικανών και οδήγησαν στον θάνατο με εκτέλεση 10 Σοβιετικών πρακτόρων των Αμερικανών. Ο Έιμς πρόδωσε και τον Γκορντιέφσκι, ο οποίος οδηγήθηκε στη Μόσχα για να ανακριθεί και να δικαστεί, αλλά οι Βρετανοί, με μια εντυπωσιακή επιχείρηση, τον απεγκλώβισαν και τον έσωσαν, μεταφέροντάς τον, μέσω Φινλανδίας και Νορβηγίας, στην Αγγλία.

Σήμερα ο Γκορντιέφσκι ζει μια φυσιολογική ζωή στην Αγγλία και ο Έιμς εκτίει ισόβια κάθειρξη στις ΗΠΑ, χωρίς δικαίωμα αναστολής. Οι ζωές τους κινούνται παράλληλα με τα ιδεολογικοπολιτικά συστήματα που υπηρέτησαν μάλλον λόγω προσωπικών κινήτρων παρά λόγω ιδεολογικών πεποιθήσεων.

Το παιχνίδι των κατασκόπων την εποχή του Ψυχρού Πολέμου Facebook Twitter
H ομάδα της CIA που κυνηγούσε τους κατασκόπους, περ. 1990. Από αριστερά: Sandy Grimes, Paul Redmond, Jeanne Vertefeuille, Diana Worthen, Dan Payne.

Ενδεικτική βιβλιογραφία:

John Lewis Gaddis, «Ο Ψυχρός Πόλεμος», Παπαδόπουλος, Αθήνα, 2018

Odd Arne Westad, «The Cold War. A world History», Allen Lane, 2017

Ben Magintyre, «O κατάσκοπος και ο προδότης», Κλειδάριθμος, Αθήνα, 2019

Christopher Andrew, «The secret world», Penguin, 2019

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Πώς με αφορμή την Ολυμπιάδα, η Αθήνα έγινε μια επιτηρούμενη πόλη όπου σε παρακολουθούν από παντού

Αθήνα / Πώς η Αθήνα έγινε μια επιτηρούμενη πόλη όπου σε παρακολουθούν από παντού

Και πώς η Ελλάδα αγόρασε έναντι 1,2 δισ. δολαρίων το σύστημα «καθολικής παρακολούθησης» C4i που όχι μόνο δεν λειτούργησε ποτέ επαρκώς, αλλά χρησιμοποιήθηκε ως εικονικό έργο, δηλαδή ως πύλη διόδου χρημάτων για πληρωμές συμβούλων, δωροδοκίες κ.λπ.
ΤΟΥ ΑΝΤΩΝΗ ΛΙΑΚΟΥ*

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Ιστορία μιας πόλης / Δήλος: H καρδιά των Κυκλάδων

Στη μέση των Κυκλάδων, σ’ ένα νησί χωρίς μόνιμους κατοίκους, η γη κρύβει ακόμη φωνές. Αν ξέρεις πού να κοιτάξεις, η Δήλος αρχίζει να σου μιλά για θεούς που λατρεύτηκαν, εμπορικές αυτοκρατορίες που γεννήθηκαν, λαούς που ήρθαν και έφυγαν, και τελετές που παραμένουν μυστήριο. Το νησί αυτό υπήρξε κάποτε το κέντρο του κόσμου – και ακόμη κρατά μυστικά. Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με την αρχαιολόγο Ζώζη Παπαδοπούλου.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Αρχαιολογία & Ιστορία / Εν μέσω των γυναικών της αμαρτίας. Μια επίσκεψη στα Βούρλα τον Φλεβάρη του 1936

Η συγγραφέας, δημοσιογράφος και φεμινίστρια Λιλίκα Νάκου επισκέφθηκε το –υπό κρατική διαχείριση– πορνείο των Βούρλων τον Φλεβάρη του 1936, συνομίλησε με τις «γυναίκες της αμαρτίας» και μετέφερε τις εντυπώσεις της.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Αρχαιολογία & Ιστορία / Μέλι, Ρόδια, Aμβροσία: Τι έτρωγαν τελικά στον Όλυμπο οι Θεοί;

Τόσο οι γραπτές πηγές όσο και η εικονογραφία της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας αποκαλύπτουν ότι οι θεοί και οι ήρωες ήταν μάλλον εκλεκτικότεροι των θνητών ως προς τη διατροφή τους. Και τα φαγητά τους έκρυβαν κίνητρα πέρα από την πείνα...
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ματίας Ρουστ: Μια ατέλειωτη ιστορία των ’80s

Το βράδυ της 28ης Μαΐου 1987 ο 18χρονος Γερμανός προσγειώνεται με ένα Cessna στην Κόκκινη Πλατεία για να αποδείξει ότι «αν κάποιος σαν εμένα μπορεί να περάσει σώος και αβλαβής στην άλλη πλευρά, τότε δεν υπάρχει τόσο μεγάλος κίνδυνος, και ίσως να μπορούμε να τα βρούμε όλοι μεταξύ μας».
ΜΑΚΗΣ ΜΑΛΑΦΕΚΑΣ
Η Μεγαλόχαρη ως αστυνομικό λαγωνικό 

Αρχαιολογία & Ιστορία / Τα «αντιλωποδυτικά θαύματα» της Παναγίας

Μια δημοσιογραφική έρευνα που έκανε το 1933 ο αστυνομικός ρεπόρτερ Ευστάθιος Θωμόπουλος κατέγραψε τους άθλους της Παναγίας· από την Κρήτη μέχρι τη Ροδόπη, οι πιστοί «έβλεπαν» τη δράση της, ένιωθαν ευγνώμονες και τη μαρτυρούσαν.
ΤΑΣΟΣ ΘΕΟΦΙΛΟΥ
Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Ιστορία μιας πόλης / Γιατί έθαβαν βρέφη μέσα σε αγγεία στο Βαθύ της Αστυπάλαιας;

Τι το ιδιαίτερο συμβαίνει στο Βαθύ της Αστυπάλαιας και τι συνεχίζει να αποκαλύπτει η αρχαιολογική έρευνα στην περιοχή; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ανδρέα Βλαχόπουλο.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
«ΒΙΑΣ»: Τα αρχαιολογικά τοπία ως ζωντανά οικοσυστήματα

Αρχαιολογία & Ιστορία / Καμπανούλες στους Δελφούς, Πέρδικες στο Σούνιο. Ό,τι φυτρώνει και ζει στους αρχαιολογικούς χώρους

Μια πρωτοποριακή επιστημονική προσέγγιση του πολιτιστικού τοπίου αποκαλύπτει έναν άγνωστο κόσμο χιλιάδων ζώων και φυτών σε είκοσι εμβληματικούς αρχαιολογικούς χώρους της χώρας. 
ΝΤΙΝΑ ΚΑΡΑΤΖΙΟΥ
Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Οι Αθηναίοι / Βασίλης Λαμπρινουδάκης: Ο αρχαιολόγος πίσω από το νέο μουσείο της Επιδαύρου

Από τις ανασκαφές στην Επίδαυρο και τη Νάξο, ο ομότιμος καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας αφηγείται μια ζωή αφιερωμένη στην ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Και όπως λέει, το πιο πολύτιμο εύρημα δεν ήταν αρχαιολογικό – ήταν η γυναίκα του.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Ιστορία μιας πόλης / Ο Δεσποτόπουλος και το αθηναϊκό όνειρο του μοντερνισμού

Από το Ωδείο Αθηνών έως τη Σουηδία της εξορίας, ο Ιωάννης Δεσποτόπουλος δεν υπήρξε μόνο ένας σπουδαίος αρχιτέκτονας, αλλά και ένας διανοούμενος που οραματίστηκε μια πιο δημοκρατική, λειτουργική και πολιτισμένη πόλη. Ποια είναι η παρακαταθήκη του στη σύγχρονη Ελλάδα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με τον Λουκά Μπαρτατίλα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ψυχικά ασθενής στην αρχαία Αθήνα;

Πώς κατανοούσαν οι αρχαίοι Έλληνες την ψυχική ασθένεια; Ήταν θεϊκή τιμωρία, παθολογία του σώματος ή ένα υπαρξιακό βάρος που αποτυπωνόταν στη λογοτεχνία και στο θέατρο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τον Γιώργο Καζαντζίδη, Αναπληρωτή Καθηγητή Λατινικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Πατρών, για τον τρόπο με τον οποίο η αρχαιοελληνική κοινωνία εξηγούσε, απεικόνιζε και αντιμετώπιζε τις ψυχικές διαταραχές.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ