Η «Μελέτη για ένα γυμνό με φιγούρα στον καθρέφτη» και το «Τρίπτυχο 1974-1977», αμφότερα πίνακες του Φράνσις Μπέικον,θα δημοπρατηθούν στο Λονδίνο με τιμήέναρξης τα 66 εκατ. ευρώ. Πα μαλ, που λένεκαι οι Γάλλοι. Το ιδιάζον με τις σιωπηλέςτέχνες (ζωγραφική, γλυπτική, αρχιτεκτονική)είναι ότι η δημιουργία αφήνει το ίχνοςτης καθιστώντας το μοναδικό. Ο πίνακαςείναι ένας και αναντικατάστατος, υπάρχειμόνο σε ένα σημείο της οικουμένης, σεσπίτι, συλλογή ή μουσείο. Δεν επιδέχεταισωσία, καγκεμούσα, αντίγραφο, αντίτυπο.Δίδυμα δεν νοούνται στην τέχνη τουζωγράφου. Και τότε πώς εξηγείται ότιόλοι κατέχουμε ρεπροντιξιόν των μεγάλωνέργων; Η ρε-προντιξιόν μηδενίζεται απότο απλό «ρε». Η ανα-παραγωγή, τοανά-τυπο μοιάζει με το φωτογραφημένοπαιδί. Θυμίζει το ζωντανό, αλλά δική τουζωή δεν έχει.
Άρατο «ένα» και μοναδικό εκτοξεύεταιστα ύψη, κοστίζει περιουσίες επειδήκαμιά δύναμη στον κόσμο δεν μπορεί νατο υποκαταστήσει. Στην περίπτωση πουκάποιος μανιακός του βάλει φόκο και τοκάνει στάχτη, κάλλιστα ένας ασκημένοςαντιγραφέας μπορεί να το αποδώσει ξανάκοιτώντας κάποια καλή ρεπροντιξιόν.Ιδού και πάλι το Καφενείο του ΒανΓκογκ. Τζούφια προσπάθεια! Το αρχέτυποέργο ήταν διαποτισμένο από τη μυστικήπαρουσία του δημιουργού του, η εποχήκοιλοπόνεσε και το γέννησε ως απόλυτο,αντίθετα η αντιγραφή είναι διαβλητήκαι περιφρονητέα επειδή άσκησε το σαθρόδικαίωμα της επανάληψης. Στη θέση τουανεπανάληπτου έθεσε βέβηλα το έκτυπο,το οποίο μάλιστα καταγγέλλεται ειδικάόταν είναι φτυστό με το πρωτότυπο.
Στηντέχνη της γραφής παρόμοια δράματααποκλείονται. Αρχέτυπο υπάρχει βέβαια,είναι τα βασανισμένα χειρόγραφα, μεδιαγραφές, λάθη, μουτζούρες, δυσανάγνωστασημεία. Προτού περάσει το κατώφλι τουτυπογραφείου, το χειρόγραφο έχει τη(μοναδική) αξία του πίνακα, παρ' ότιακόμα δεν έχει φορέσει τα καλά του·είναι κι αυτό ένα και μοναδικό. Με τηδιαφορά ότι η εκτύπωση σε χιλιάδες καιενίοτε σε εκατοντάδες και εκατομμύριααντίτυπα λύνει τα μάγια της μοναδικότητας.Το βιβλίο κυκλοφορεί παντού ισοτίμως,όπως η Βίβλος που εκτιμάται εξίσουστα τραπεζάκια των ξενοδοχείων, στααναλόγια της Εκκλησίας ή στα ράφια τωνβιβλιοπωλείων. Φυσικά υπάρχουν και οιπολύτιμες εκδόσεις, η Φιουρν για τονΜπαλζάκ, μόνο που ποτέ δεν λέμε ότιόποιος διαβάζει τα Χαμένα όνειρα σετσέπης χάνει κάτι από την ουσία τουβιβλίου. Μια φτηνή φωτοκόπια του Θεαίτητουαξίζει -πνευματικά- όσο και η καλύτερηέκδοση Μπυντέ ή Λειψίας.
Ητυπογραφία, με άλλα λόγια, επέτυχε τοαπλούστατο: δεν κατέστησε απλώς όλα τααντίτυπα ισότιμα, επιπλέον μηδένισε τοθησαυρό του μοναδικού έργου. Ενώ στηζωγραφική καίμε το ένα έργο, στα βιβλίαπρέπει να κάψουμε όλα τα αντίτυπα γιανα ισχυριστούμε ότι ξεμπερδέψαμε με τοαριστούργημα. Και όχι μόνο αυτό. Πρέπειεπιπλέον να καταστρέψουμε και τιςμήτρες. Και φυσικά τα χειρόγραφα ανυπάρχουν.
Ένααπό τα αμφιλεγόμενα ζητήματα είναι ανο ίδιος ο ζωγράφος μπορεί να ξανα-ζωγραφίσειτο έργο του. Η αυθόρμητη άρνηση τωνειδημόνων υπερβαίνει απείρως τα τερτίπιατου καλλιτεχνικού χρηματιστηρίου. Ούτεο ζωγράφος μπορεί να το (επανα)λάβειούτε ο συγγραφέας να το (ξανα)γράψει.Ενδέχεται στη θέση του κατεστραμμένουή του χαμένου έργου να δημιουργήσεικάτι ανώτερο. Το ίδιο όμως, το ίδιοακριβώς, αποκλείεται. Ο αποκλεισμός δεναφορά απλώς τη σύμπτωση, τη δυνατή μνήμηή τη διάθεση. Υποκρύπτει την απόλυτηπίστη στο πνεύμα. Όσο κι αν η ουσιοκρατίαξεθώριασε, όλοι φρονούμε ότι ηδημιουργικότητα αποτελεί ασύμμετρομέγεθος προς το δημιουργό. Τον επιστρατεύει,τον χρησιμοποιεί, του υπαγορεύει τιςκινήσεις του. Όπως ακριβώς το ερωτικόπάθος υπερβαίνει τον ερωτευμένο. Τοέργο πλάθεται σε κατάσταση υπνοβατικήςκαθοδηγήσεως, δεν είναι χειρωναξία,υπολογισμός ή επιδεξιότητα. Δωρίζεται,δεν κατασκευάζεται.
Γιατίόμως να δεχτούμε ότι ένα γλυπτό τουΜποτέρο δεν μπορεί να αναπαραχθεί; Μετα σύγχρονα μέσα το αντίγραφο χάνει τουποτιμητικό «αντί» του. Αντιγράφουμετο γλυπτό όπως αντιγράφουμε και ένατυπωμένο βιβλίο. Πνεύμα εκεί, πνεύμα κιεδώ. Το ίδιο ισχύει και με τα αρχιτεκτονήματα,πόσω μάλλον που αυτά έχουν μεγάλοσυντελεστή κατασκευαστικότητας. Τοίχοι,μυτερές στέγες, παράθυρα, αίθρια,διάδρομοι, γυάλινα διαζώματα. Και έναςμέτριος εργολάβος, αν επιμείνει, μπορείνα καταργήσει τη μοναδικότητα.
Ηαπροσδιόριστη λεπτομέρεια εν προκειμένωαφορά όχι αυτό που βλέπουμε, παρά εκείνοπου προηγήθηκε του ορατού. Η πρώτησύλληψη αλλάζει τον κόσμο, όχι ηαναπαραγωγή της. Σε κάθε σύλληψη τηνέχουν στημένη άπειρες δευτεράντζες -ηίδια η δημοκρατία- που σαν τα σμήνη τωναφρόψαρων τσιμπολογάνε το δόλωμα μέσασε ακατάσχετο συμφυρμό. Από προσωπικήπείρα ο καθένας γνωρίζει ότι διαρκώςδουλεύουμε με ξένες σκέψεις, με δανεικέςιδέες, με παραχωρημένες χειρονομίες. Ημετριότητα έχει κι αυτή το μέγα δράματης.
Ωστόσοτο δράμα είναι ακόμα μεγαλύτερο γιατους ίδιους τους δημιουργούς που πάντανιώθουν κατώτεροι εκείνου που δημιουργούν.Η έμπνευση, το εξαίφνης που αλλάζει τουςρυθμούς του κόσμου και φέρνει κάτικαινοφανές στο είναι, δεν υπακούει σεκάτι δεδομένο. Αν η τεχνική αρκούσε,όλοι θα ήμασταν αρχιμάστορες από πρώτοχέρι. Η τεχνική κλέβεται, το έργο όχι.Άρα σωστά τα καλλιτεχνικά χρηματιστήριακάνουν χρυσές δουλειές. Ουσιαστικάπροβάλλουν τα έργα και αφήνουν στη σκιάτον άνθρωπο. Θέλοντας και μη πρεσβεύουνότι το έργο ανήκει σε ανώτερη τάξη απόαυτόν που το έπλασε. Απόδειξη ότι οζωγράφος πεθαίνει, ενώ ο πίνακας όχι.
σχόλια