«Μέσα σ’ αυτόν τον πίνακα του Μπρέγκελ, δεν νιώθω πια κανένα φόβο» Facebook Twitter
Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, Ο θρίαμβος του θανάτου, 1562 (λεπτομέρεια)

«Μέσα σ’ αυτόν τον πίνακα του Μπρέγκελ, δεν νιώθω πια κανένα φόβο»

0

«Το έργο μοιάζει με έναν απέραντο, πανέμορφο ωκεανό που φαίνεται ότι ήταν πάντα εκεί, παρότι εγώ δεν τον είχα δει ποτέ. Αυτές τις μέρες, αφήνομαι να με λούσουν τα αποκαλυπτικά του κύματα.»

ΤΙΣ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΜΕΡΕΣ έχω ξοδέψει τόσο πολύ χρόνο να περιεργάζομαι το πανοραμικό πανδαιμόνιο με τίτλο «Ο θρίαμβος του θανάτου» που φιλοτέχνησε γύρω στα 1562 ο Πίτερ Μπρέγκελ ο πρεσβύτερος, που νιώθω σχεδόν σα να ζω μέσα του. Αυτό το αριστούργημα βρίσκεται στο Μουσείο Prado της Μαδρίτης – για μένα, το πιο σπουδαίο μουσείο Δυτικής ζωγραφικής στον κόσμο. Η συλλογή που διαθέτει είναι τόσο συγκλονιστική που σε καθηλώνει ακόμα και από την απόσταση του πληκτρολογίου.

Κανείς δεν βγαίνει ζωντανός από αυτόν τον πίνακα – εκτός ίσως από εκείνους που είναι ήδη νεκροί. Στα αριστερά, διακρίνεται ένα κάρο με φορτίο έναν λόφο από κρανία που το σέρνει ένα αποσκελετωμένο άλογο με οδηγό του έναν σκελετό που κρατάει μια κλεψύδρα η οποία έχει στερέψει από άμμο. Ακριβώς από πάνω, ένας χορός σκελετών ντυμένων με χλαμύδες ρίχνει κάποιον σε μια τάφρο... Κάποιοι παιανίζουν εμβατήρια με τις τρομπέτες τους σημαίνοντας αυτή την ανόσια αποκάλυψη. Ένας άλλος σκελετός προβάλλει το κρανίο του μέσα από ένα ρολόι. Κοντεύουν μεσάνυχτα...

Στο βάθος, κορμιά κρέμονται από αγχόνες, σφαδάζουν δεμένα σε πασσάλους, καταδιώκονται από σκυλιά της κόλασης, ρίχνονται σε γκρεμούς, αλυσοδένονται σε τροχούς βασανιστηρίων. Τυπικές εικόνες δηλαδή του Μπρέγκελ του πρεσβύτερου. 

«Μέσα σ’ αυτόν τον πίνακα του Μπρέγκελ, δεν νιώθω πια κανένα φόβο» Facebook Twitter
Πίτερ Μπρίγκελ ο πρεσβύτερος, Ο θρίαμβος του θανάτου, 1562

Ο ΜΠΡΕΓΚΕΛ ΓΕΝΝΗΘΗΚΕ κοντά στην Μπρέντα, στο νότιο τμήμα της Ολλανδίας. Την εποχή που ζωγράφισε το έργο, η περιοχή βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Καθολικής Ισπανίας και κάθε ύποπτος για Προτεσταντισμό συρόταν με συνοπτικές διαδικασίες σε βασανιστήρια μέχρι θανάτου, αντίστοιχα με αυτά που απεικονίζονται στον πίνακα. Αν κοιτάξει κανείς προσεκτικά, μπορεί να διακρίνει οστά πίσω από αυτές τις συσκευές θανάτου. Οι Ισπανοί απαγόρευαν την μεταφορά των πτωμάτων, τα οποία έμεναν μα σαπίσουν ή να κατασπαραχτούν από όρνεα και σκυλιά. Ο Μπρέγκελ είχε σαφή εικόνα του κτηνώδη φόβου, της ανθρώπινης αγριότητας, της επισφάλειας της ζωής και της αδιαφορίας του θανάτου. Η κατάρα είναι παγκόσμια και συμβαίνει σε όλους παντού την ίδια στιγμή.

Παρότι είναι ένας από τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες που έζησαν ποτέ, ο Μπρέγκελ έμοιαζε πάντα παράταιρος στην ιστορία της τέχνης. Γύρω στους 40 μόλις πίνακές του διασώζονται, μαζί με πολυάριθμα prints. Τα έργα του πουλιόντουσαν ακριβά πάντως, παρόλο που οι κριτικοί, οι ιστορικοί τέχνης και οι πανεπιστημιακοί τα σνόμπαραν. Για μένα πάντως, ο πίνακας του «Θεριστές» που βρίσκεται στο Met της Νέας Υόρκης είναι ο δεύτερος καλύτερος 'κίτρινος' πίνακας ζωγραφικής στην ιστορία, μετά από το έργο του Βαν Γκογκ. Οι σκηνές πολυκοσμίας και οι βαθιά ανθρώπινες απεικονίσεις χωρικών χρειάζονται πολλές ζωές για να τις συνδέσει και να τις αφομοιώσει κάποιος.

Ο μοντερνισμός και η ακαδημία δεν είχαν χρόνο για αυτόν τον απλό, περίεργο και αμήχανο σαν καρικατούρα, κόσμο που κατοικεί στα έργα του. Κι όμως, το έργο του Μπρέγκελ διακρίνεται από μια γλυκύτητα ζωής και από μια από τις πιο λεπτές και απαλές πινελιές στην ιστορία της Δυτικής ζωγραφικής. Όταν έρχεσαι κοντά σε ένα έργο του Μπρέγκελ είναι σα να διασχίζει το βλέμμα σου χτενισμένα άχυρα – τραχιά αλλά απείρως ανάγλυφα, με την ενέργεια να διαποτίζει κάθε μικρολεπτομέρεια. Ο Μπρέγκελ δεν ήταν όσο «πολύπλοκος» θα επιθυμούσαν οι ειδικοί.

Αυτή όμως η «έλλειψη πολυπλοκότητάς» του είναι το ιδανικό φάρμακο για τους πολύπλοκους καιρούς μας. Ο Μπρέγκελ επικοινωνεί απευθείας με τον εγκέφαλό μας. Το έργο του δεν είναι καθησυχαστικό ή καταπραϋντικό, ούτε αντιπροσωπεύει κάποια ιδέα περί «ομορφιάς», αλλά αποτελεί μάλλον μια επιβεβαίωση της βασικής δομής καταστάσεων όπως το να βλέπεις, να σκέφτεσαι, να νιώθεις, να φοβάσαι, να ελπίζεις, να αντλείς απόλαυση από τις μικρές ανέσεις, και να διαισθάνεσαι την ύπαρξη πραγμάτων που είναι μεγαλύτερα από όλους μας. Όπως οι ιοί, φερ΄ ειπείν.

ΣΤΙΣ ΠΡΩΤΕΣ, ΓΕΜΑΤΕΣ ΑΒΕΒΑΙΟΤΗΤΑ, μέρες της απομόνωσης στο σπίτι με τη σύζυγό μου, η οποία ανήκει σε ιδιαίτερα ευπαθή ομάδα, δεν μοιραζόμουν μαζί της την προσήλωσή μου στον πίνακα. Ήταν σαν ένας μυστικός κήπος. Φοβόμουν ότι δεν θα είχα την ίδια θέα αν «κοιτούσε» κάποιος άλλος την εικόνα μαζί μου. Όταν τελικά της αποκάλυψα ότι γράφω για αυτόν τον πίνακα στον οποίον δεν υπάρχει ούτε ελπίδα, ούτε ηθική, ούτε έλεγχος, παρά μόνο καθαρτήριος όλεθρος χωρίς λογική, μου είπε ότι το καταλαβαίνει και μου εκμυστηρεύτηκε ότι και η ίδια αναλογιζόταν τα δικά της ιερά έργα τούτες τις ώρες.

Ποτέ δεν θα τολμούσα να την ρωτήσω ποια είναι αυτά.

Αυτές τις παράξενες μέρες, περνάω τον καιρό μου «ζώντας μέσα» στον πίνακα του Μπρέγκελ. Τίποτα από αυτά που βλέπω εκεί δεν είναι καταθλιπτικό, τρομακτικό, θλιβερό, ανατριχιαστικό. Δε νιώθω φόβο ή συντριβή όταν τον κοιτάζω. Το έργο μοιάζει με έναν απέραντο, πανέμορφο ωκεανό που φαίνεται ότι ήταν πάντα εκεί, παρότι εγώ δεν τον είχα δει ποτέ. Αυτές τις μέρες, αφήνομαι να με λούσουν τα αποκαλυπτικά του κύματα.

Από το άρθρο του Jerry Saltz, "Revisiting a 16th-Century Masterpiece of Mass Death From Self-Isolation in 2020" που δημοσιεύτηκε στο New York.

Απόδοση: Δημήτρης Πολιτάκης/ LIFO

Εικαστικά
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

Τα Ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ θύμα του κοροναϊού - Σε «καραντίνα» στην Ιαπωνία

Τα Ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ θύμα του κοροναϊού - Σε «καραντίνα» στην Ιαπωνία

Στην απομόνωση θα παραμείνουν για τουλάχιστον δύο εβδομάδες τα Ηλιοτρόπια του Βαν Γκογκ -αλλά και δεκάδες άλλα έργα από την Εθνική Πινακοθήκη του Λονδίνου- καθώς κλείνουν όλα τα μουσεία του Τόκιο.
ΔΙΕΘΝΗ

ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΑΡΘΡΑ

Nique: Η Ελληνίδα που μπλέκει τους Simpsons και τη Χιονάτη με το graffiti και τη street art

Nique: Η Ελληνίδα που μπλέκει τους Simpsons με τη street art

«Θεωρώ ότι το graffiti λειτουργεί ως μια μορφή ψυχοθεραπείας». Η Nique μιλάει στη LiFO για το graffiti και τη street art και εξηγεί πώς καταφέρνει να απεικονίσει αγαπημένους ήρωες από καρτούν σε πιο ενήλικες στιγμές, έτσι όπως δεν τους έχουμε ξαναδεί.
STREET ART
Ρομέν Γαβράς: «Η δική μας γενιά δεν έχει πολλά αποθέματα ελπίδας»

Ρομέν Γαβράς: «Η δική μας γενιά δεν έχει πολλά αποθέματα ελπίδας»

Η Στέγη ανοίγει το φετινό της ρεπερτόριο με το βλέμμα (ξανά) στραμμένο προς το μέλλον, συνεργαζόμενη με τον προβοκάτορα Ελληνογάλλο σκηνοθέτη στο πρότζεκτ «GENER8ION», με τρεις μικρού μήκους ταινίες του που θα κάνουν παγκόσμια πρεμιέρα με τη μορφή βίντεο εγκαταστάσεων σε τρεις διαφορετικούς χώρους.
ΟΘΟΝΕΣ
H Nέα Υόρκη του Έντουαρντ Χόπερ

H Nέα Υόρκη του Έντουαρντ Χόπερ

Τα θεμελιώδη για την τέχνη του αστικά μοτίβα εμπνευσμένα από τη Νέα Υόρκη - θέατρα, εστιατόρια, γραφεία, με τους κατοίκους της πόλης, μόνους, μελαγχολικούς, αποξενωμένους, πρωταγωνιστούν στη μεγάλη αναδρομική του στο Whitney Museum of American Art.
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
«Ο Πάνος Κουτρουμπούσης στην αγκαλιά του Κρισγιαούρτι»: Τι θα δούμε στην πρώτη αναδρομική έκθεση για τον Πάνο Κουτρουμπούση

Η πρώτη αναδρομική έκθεση για τον Πάνο Κουτρουμπούση είναι γεγονός

Η Κέιτ Κουτρουμπούση και ο Χριστόφορος Μαρίνος μιλούν για μια έκθεση φτιαγμένη από 500 κομμάτια που ξεδιπλώνουν το πολύπτυχο ενός ανένταχτου καλλιτέχνη, αυθεντικού drifter και αιώνια έφηβου συγγραφέα και εικαστικού.
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ
John Craxton (1922-2009): Ερωτευμένος με την Ελλάδα

John Craxton: Μια έκθεση αφιερωμένη στο έργο του Βρετανού ζωγράφου στο Μουσείο Μπενάκη

Ερωτευμένος με την Ελλάδα! Αυτό ήταν ο John Craxton και ο τίτλος της έκθεσης έργων του στο Μουσείο Μπενάκη «Μια ελληνική ψυχή» αποτυπώνει ακριβώς την προσωπικότητα ενός ανθρώπου που αγάπησε έναν τόπο, σχεδόν εμμονικά.
ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ

ΘΕΜΑΤΑ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ ΔΗΜΟΦΙΛΗ

THE GOOD LIFO ΔΗΜΟΦΙΛΗ