Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα Facebook Twitter
Αναμφίβολα, το πιο γνωστό έργο είναι η «Κοιμωμένη» του Γ. Χαλεπά πάνω από τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη.

Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα

0

Αυτό το άγαλμα γεννά πάθη ήδη από παλιά. Διάβαζα κάπου ότι είχε τεθεί το ίδιο ερώτημα στον Γιαννούλη Χαλεπά, όταν σε βαθιά γηρατειά είχε επισκεφτεί το νεκροταφείο. Και πάλι είχε επισημανθεί η φθορά ως λόγος απομάκρυνσής του και ο ίδιος ο γλύπτης είχε πει "Κι εδώ καλά είναι"» μου λέει η Πέγκυ Ρίγγα καθώς στεκόμαστε μπροστά από την «Κοιμωμένη», πάνω από την οποία κάποιος άγνωστος έχει αφήσει ένα (σχεδόν) φρέσκο κόκκινο τριαντάφυλλο. Στα πόδια μας τρίβονται οι γάτες του νεκροταφείου, κούκλες όλες, και προφανώς καλοζωισμένες, αναζητώντας παρ' όλα αυτά λίγη τρυφερότητα και χάδια από τους ζωντανούς. «Ως αρχαιολόγοι καλούμαστε πολύ συχνά να ανασκάπτουμε νεκροταφεία και να μεταφέρουμε τα κτερίσματα και τους νεκρούς σε άλλο μέρος. Έχουμε όμως δύο άλλοθι: το ένα είναι ότι πρέπει να κάνουμε χώρο για τους ζωντανούς, να χτιστεί ένα σπίτι, να περάσει ένας δρόμος, και το δεύτερο είναι το άλλοθι του χρόνου. Έχουν περάσει εκατοντάδες ή και χιλιάδες χρόνια από την ταφή. Σε αυτή την περίπτωση, τα οστά της Αφεντάκη είναι ακόμη κάτω από το άγαλμα που φτιάχτηκε προς τιμήν της. Ας μην ξεχνάμε ότι η ταφική γλυπτική είναι μια τέχνη λειτουργική και το συγκεκριμένο άγαλμα, εκτός από έργο τέχνης, είναι και το σήμα ενός τάφου, το δώρο προς τη νεκρή των δικών της ανθρώπων, απόγονοι των οποίων μπορεί να ζουν ακόμη. Για μένα θα έπρεπε να μείνει στη θέση του» λέει η κ. Ρίγγα, καθώς βαδίζουμε στην κεντρική «λεωφόρο» του νεκροταφείου.

Είναι όμορφα και ήσυχα πολύ στο Πρώτο Νεκροταφείο. Ειδικά αυτή την εποχή που η φύση οργιάζει –και σε πολλές περιπτώσεις κάνει μόνη της τη δουλειά της, ιδιαίτερα στους παραμελημένους τάφους–, είναι μια ωραία ιδέα για βόλτα στο κέντρο της πόλης και μια ευκαιρία να το θαυμάσει κανείς ως ένα υπαίθριο μουσείο ή μια ανοιχτή γλυπτοθήκη. Φυσικά, αυτή η προτροπή δεν είναι κάτι καινούργιο, μια και ήδη από το 1840 το Α' Κοιμητήριο της Αθήνας αναφέρεται στους τουριστικούς οδηγούς της εποχής ως η υπαίθρια γλυπτοθήκη της πόλης.

Αποτελεί παράδειγμα ανεξιθρησκίας. Εδώ είναι θαμμένοι χριστιανοί όλων των δογμάτων (ορθόδοξοι, καθολικοί και διαμαρτυρόμενοι), καθώς και Εβραίοι. Θεωρητικά, υπάρχουν τομείς για κάθε δόγμα χωριστά, αλλά στην πραγματικότητα τα όρια αυτά είναι μάλλον δυσδιάκριτα. 


Όπως με ενημερώνει η Πέγκυ Ρίγγα: «Καθώς διαβάζουμε σε περιοδικά της εποχής, συγκαταλεγόταν από τα μέσα του 19ου αιώνα στα αξιοθέατα της πόλης. Μην ξεχνάμε ότι πρόκειται για την εποχή του Ρομαντισμού, οπότε η μελαγχολία που αποπνέουν παρόμοιοι χώροι ήταν όχι μόνο ανεκτή αλλά ιδιαίτερα αρεστή. Κυρίαρχο στοιχείο της περιόδου είναι η έμφαση στο συναίσθημα όχι τόσο εναντίον της λογικής όσο εναντίον της μονόπλευρης κυριαρχίας της λογικής. Το 1896 έγινε το πρώτο γενικό τοπογραφικό σχέδιο του νεκροταφείου, θεωρημένο από τον δήμαρχο της Αθήνας Λάμπρο Καλλιφρονά με αφορμή τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, με την προοπτική να προσελκύσει ξένους επισκέπτες, καθώς οι διεθνείς τουριστικοί οδηγοί το αναφέρουν ήδη ως αξιοθέατο, με την παρατήρηση ότι "είναι όμορφα διευθετημένο και πλούσιο σε μαρμάρινα μνημεία, δυστυχώς όχι πάντα καλόγουστα"».

Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα Facebook Twitter
Mνημείο της οικογένειας του Nικολάου Kουμέλη, έργο του γλύπτη Iωάννη Bιτσάρη (1872). Η πιο πιστή και σύμφωνη με το κλασικιστικό ιδεώδες απεικόνιση του βουβού, υπέρτατου πόνου στη νεοελληνική γλυπτική. Ο Βιζυηνός και άλλοι λόγιοι ύμνησαν αυτό τον τάφο. Η μαλακή, σιγμοειδής μορφή αγγέλου με τα μικρά φτερά και τα χαλαρά σταυρωμένα πόδια, μισοτυλιγμένη με ένα σεντόνι, είναι ένα έργο γήινο, ηδονικό, σχεδόν ηδυπαθές. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO

Αναρωτιέμαι αν μπορεί να δει κανείς την ιστορία της Αθήνας μέσα από τα μνήματα του Πρώτου, μια και εδώ έχουν ταφεί πολλές γνωστές προσωπικότητες του δημόσιου βίου. Η Πέγκυ Ρίγγα έχει άλλη γνώμη. Πιστεύει πως εδώ μπορούμε να δούμε μια ιστορία της Αθήνας, και όχι την Ιστορία. «Σίγουρα ο περιηγητής θα συναντήσει πολλά γνωστά ονόματα από τον χώρο των γραμμάτων, των τεχνών και της πολιτικής. Εδώ είναι θαμμένοι πολλοί αγωνιστές του '21, δηλαδή αυτοί που επέτρεψαν κατά κάποιον τρόπο τη δημιουργία αυτού του νεκροταφείου, αφού συνέβαλαν στην ίδρυση του σύγχρονου ελληνικού κράτους, αλλά και μορφές που σημάδεψαν τη νεότερη Ιστορία. Θα συναντήσει εικαστικούς, αρχιτέκτονες, ηθοποιούς, σκηνοθέτες, λογοτέχνες και συγγράφεις κάθε είδους. Δεν θα δει όμως ποτέ την Ιστορία ολόκληρη, παρά μόνο θραύσματα αυτής. Καθένας θα την αναγνώσει διαφορετικά, γιατί θα ψάξει να βρει τους τάφους των ανθρώπων που τον αντιπροσωπεύουν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Θα δημιουργήσει μια εκδοχή της ιστορίας της Αθήνας, αλλά αυτή θα είναι αποκλειστικά δική του.

 
Επίσης, θα πρέπει να επισημανθεί ότι τα περισσότερα ταφικά μνημεία ανήκουν σε άνδρες και γυναίκες που δεν διακρίθηκαν ούτε οι ίδιοι ούτε η ζωή τους. Πολύ συχνά μοιάζει ο τάφος να είναι ό,τι πιο σημαντικό τούς έτυχε. Ακόμη και σήμερα συναντάς ανθρώπους που καμαρώνουν απλώς με το γεγονός ότι ο οικογενειακός τους τάφος βρίσκεται εδώ. Υπάρχει μια αντίστροφη σχέση μεταξύ ταφικού μνημείου και φήμης ή αξίας του ανθρώπου που έχει ταφεί σε αυτό, όπως έχει επισημάνει ο καθηγητής Ιστορίας της Τέχνης Ηλίας Μυκονιάτης. Ο δε Βικέλας γράφει το 1884: «Δεν μέμφομαι τους ανεγείροντες πολυτελή μαυσωλεία εις μνήμην νεκρών προσφιλών αλλ' ασήμων. Απεναντίας, ούτω πλουτίζεται και στολίζεται το κοιμητήριον... Η προς επίδειξιν τάσις είναι κοινόν των ανθρώπων χαρακτηριστικόν, δεν είναι ελληνικόν αποκλειστικώς ελάττωμα».

Ο γλυπτής Θ. Θωμόπουλος έγραφε το 1905 για το Πρώτο Νεκροταφείο ότι σε αυτό «περικλείεται πάσα η κίνησις της νεωτέρας γλυπτικής». Η ανάγκη και η συνήθεια της σήμανσης των τάφων, προκειμένου αυτοί να είναι ορατοί, οδήγησαν στην ανάπτυξη της ταφικής γλυπτικής, της «αρχαιότερης γλυπτικής στον κόσμο», όπως λέγεται χαρακτηριστικά. Το ταφικό μνημείο, εκτός από κοινωνικός μηχανισμός για τη διατήρηση της μνήμης, εξελίχθηκε σε έργο τέχνης και μαρτυρία για την αισθητική της εποχής του. Οι ανάγλυφες στήλες του Α' Ταφικού Κύκλου των Μυκηνών και τα εκλεκτικιστικά γλυπτά του Πρώτου Νεκροταφείου, αν και απέχουν μεταξύ τους πάνω από 3.500 χρόνια, εξυπηρετούν και τα δύο τον ίδιο σκοπό.

Στο Πρώτο Νεκροταφείο έχουμε μικρές έως και πολύ μεγάλες κατασκευές που χαρακτηρίζονται για το ρομαντικό-κλασικιστικό ύφος τους. Στην πλειονότητά τους είναι μνημεία στα οποία τον τόνο δίνουν στοιχεία της κλασικής αρχιτεκτονικής. Έχουμε και περιπτώσεις αντιγραφής γνωστών μνημείων της αρχαιότητας, όπως το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη, του γνωστού μας ως «φανάρι του Διογένη» στην Πλάκα. Υπάρχουν ωστόσο και άλλων ρυθμών μνημεία, αιγυπτιακού, γοτθικού ή βυζαντινού, καθώς και τάφοι με στοιχεία διαφόρων ρυθμών, κυρίως από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, όταν η αρχιτεκτονική διακρίνεται εν γένει από εκλεκτικιστικές τάσεις. Αντίθετα, η γλυπτική είναι σχεδόν στο σύνολό της κλασικιστική, με το βλέμμα στραμμένο στο αρχαιοελληνικό ιδεώδες, έστω μέσω ερμηνειών ευρωπαϊκής, τις περισσότερες φόρες, προέλευσης. Δεν είναι τυχαίο ότι οι πρώτοι μαρμαρογλύπτες που ήρθαν στην Αθήνα, τα αδέρφια Μαλακατέ από τα Υστέρνια της Τήνου, ονόμασαν το εργαστήριό τους «Ερμογλυφείον», γεγονός που σημαίνει ότι επιδίωκαν τη συσχέτιση με την αρχαιότητα. Λίγο αργότερα, οι Φυτάληδες έφτιαξαν σε πρόπλασμα τον τάφο του Μιχαήλ Τοσίτσα, το εξέθεσαν στο εργαστήριό τους και καλούσαν με ανακοινώσεις στον Τύπο το κοινό να το επισκεφτεί, 3-5 το απόγευμα, «κατά τους νεώτερους χρόνους προς τα αρχαία έθιμα αποβλέποντες και τους παλαιούς μας προγόνους μιμούμενοι».

Η αποκαλούμενη «στηληφιλία» που παρατηρείται, δε, είναι μοναδική περίπτωση στον κόσμο. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι κατά πόσο γνώριζαν οι γλύπτες τις αρχαίες επιτύμβιες στήλες από πρώτο χέρι και σε τι ποσοστό ακολούθησαν τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Σε γενικές γραμμές, πάντως, δεν μπόρεσαν να δώσουν προσωπικές, πρωτότυπες λύσεις, τη στιγμή που είχε παγιωθεί ήδη το κλασικιστικό στυλ από τα μέσα του 18ου αι. στη Δυτική Ευρώπη.

Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα Facebook Twitter
Το αιγυπτιακό στοιχείο: Εντύπωση προκαλεί ένας μικρός αριθμός ιδιαίτερα αξιόλογων μνημείων, εμπνευσμένων από τον αιγυπτιακό πολιτισμό. Αν και θεωρούνται πανάρχαια σύμβολα θανάτου, οι σφίγγες αυτές σχετίζονται μάλλον με τη ζωή του Τοσίτσα στην Αίγυπτο. Τον ίδιο τύπο χρησιμοποιεί και ο γλυπτής Βρούτος στις απολήξεις της εξέδρας του τάφου του Αδαμάντιου Κοραή. Εκατέρωθεν ανθεμωτής στήλης που φέρει μετάλλιο με την κεφαλή του Κοραή έχουν τοποθετηθεί δύο ολόγλυφες στιβαρές σφίγγες που ανήκουν στον λεγόμενο ελληνικό τύπο –γυναικείο κεφάλι, λεοντόσχημο πτερωτό σώμα–, οι οποίες συνιστούν εδώ έναν ευφάνταστο αιγυπτιασμό. Ιδιότυπο φαινόμενο της εργολαβικής εκτέλεσης στη νεοελληνική γλυπτική, του οποίου την κατασκευή συνολικά ο Βρούτος ανέθεσε στον Φραγκίσκο Μαλακατέ, κρατώντας για τον εαυτό του την επιστασία και μέρος των χρημάτων. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO

Στο Πρώτο Νεκροταφείο υπάρχουν πάνω από 12.000 μνήματα και 700 μνημεία, που εκτείνονται σε έκταση 225 στρεμμάτων. Μια επίσκεψη δεν φτάνει. Επίσης, από τη στιγμή που μιλάμε για έναν κήπο ουσιαστικά, η αίσθηση αλλάζει από εποχή σε εποχή. Δεν είναι μια αίθουσα μουσείου, είναι ένας ζωντανός χώρος που αλλάζει μέρα με τη μέρα. Τώρα την άνοιξη η ζωή θριαμβεύει άλλη μία φορά επί του θανάτου. «Σκεφτείτε να συνδυάσετε τη βόλτα στο Πρώτο Νεκροταφείο με μία επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο και στον Κεραμεικό. Εκεί μπορεί κανείς να δει τα πρωτότυπα των εικονογραφικών στοιχείων που δανείζονται οι Νεοέλληνες για να δημιουργήσουν το ταφικό ιδίωμα του 19ου και του 20ού αιώνα. Υπάρχει συγκεκριμένο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν κυρίως οι γλύπτες και έχει να κάνει με τη μυθολογία του θανάτου, ιδιαίτερα της κλασικής περιόδου».

Είναι πολλοί οι σημαντικοί γλύπτες που έχουν γλυπτά τους μέσα στο κοιμητήριο. Και δεν είναι μόνο γλύπτες αλλά και ζωγράφοι, χαράκτες, ακόμη και αρχιτέκτονες. «Μιλάμε για ενάμιση αιώνα νεοελληνικής τέχνης, που εκτείνεται από την εποχή του Ρομαντισμού και του Νεοκλασικισμού μέχρι και τον Μοντερνισμό. Είναι ίσως και θέμα προσωπικών αισθητικών προτιμήσεων. Εγώ, για παράδειγμα, έχω αδυναμία στην τέχνη του 19ου αιώνα, οπότε με συγκινούν περισσότερο τα έργα του Χαλεπά, του Βιτσάρη, των αδερφών Μαλακατέ, των αδερφών Φυτάλη, του Φιλιππότη κ.ά. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν αναγνωρίζω την αξία των έργων καλλιτεχνών του 20ού αιώνα, όπως αυτά του Τόμπρου και του Ζογγολόπουλου» λέει η Πέγκυ Ρίγγα.


Τι γνωρίζουμε όμως για την ίδρυση, τον σχεδιασμό και τη λειτουργία του Πρώτου; «Δεν γνωρίζουμε ακριβώς ποτέ ιδρύθηκε, ούτε ποιος ήταν ο αρχικός σχεδιαστής του. Είναι βέβαιο ότι λειτουργούσε πριν από τον Δεκέμβριο του 1837, όταν έγγραφο αναφέρεται στην περιτείχιση του χώρου. Την 1η Δεκεμβρίου 1834 η πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους μεταφέρεται στην Αθήνα και φαίνεται ότι αμέσως αρχίζει η διαδικασία δημιουργίας σύγχρονου νεκροταφείου. Με το διάταγμα του 1834 «Περί νεκροταφείων και ενταφιασμού των νεκρών απαγορεύεται ο ενταφιασμός στον περίβολο των ναών για λόγους υγιεινής και καθορίζεται ότι κάθε δήμος πρέπει να κατασκευάσει με δική του δαπάνη νεκροταφείο που να απέχει τουλάχιστον 100 μέτρα από την πόλη. Ο χώρος πρέπει να βρίσκεται βόρεια ή ανατολικά της πόλης, αν είναι δυνατόν πάνω σε κάποιον λόφο, όπου πνέουν άνεμοι, για να αερίζεται καλά, να είναι ευρύχωρος και να περιτειχίζεται με φράκτη. Το δε προς την πόλιν αντικρίζον μέρος να είναι δενδρόφυτον».

Με βάση το διάταγμα επιλέχθηκε ο λόφος του Μετς, που βρισκόταν νοτιοανατολικά της πόλης, σε τόπο καλά αεριζόμενο. Εδώ βρίσκονταν και οι ανεμόμυλοι της Αθήνας, γι' αυτόν ακριβώς τον λόγο. Στην ίδρυσή του ίσως να συνετέλεσε και το γεγονός ότι ήταν ήδη χαραγμένη η σημερινή οδός Αναπαύσεως, η οποία ταυτίζεται με την αρχαία οδό που οδηγούσε από τις Διομείες Πύλες στο Σούνιο. Ο ίδιος αυτός δρόμος, την περίοδο της Τουρκοκρατίας, συνέδεε την περιοχή με την πόλη μέσω της Πύλης του Αδριανού. Πιθανώς, στην επιλογή να συνετέλεσε και η παριλίσια θέση του (παλιές θρησκευτικές και μεταφυσικές δοξασίες σχετικά με το νερό ως στοιχείο καθαρμού, αλλά και καθαρά για λογούς υγιεινής).

 
Στα επόμενα χρόνια επεκτάθηκε, ανεγέρθηκαν οι ναοί και τα απαραίτητα κτίσματα με πρότυπο το νεκροταφείο της αρχαίας Αθήνας τον Κεραμεικό. Το 1842 συντάχθηκε ο κανόνας λειτουργίας του. Σώζεται αχρονολόγητο σχέδιο του Τσίλερ για τη διαμόρφωση μεγαλόπρεπων προπυλαίων, κατ' απομίμηση του περίφημου Cimitero Monumentale της Ιταλίας. Πολύ αργότερα, το 1939, κατασκευάστηκαν, σε σχέδια των Κωνσταντινίδη & Πλουμιστού, τα μνημειώδη Προπύλαια σε υπερμεγέθη κλίμακα, σύμφωνα με το πνεύμα του ονομαζόμενου σήμερα «αντιδραστικού μοντερνισμού». Και, φυσικά, δεν είναι ένα ιστορικό απολίθωμα, καθώς άνθρωποι λιγότερο ή περισσότερο επώνυμοι ενταφιάζονται καθημερινά σε αυτό.

Αποτελεί παράδειγμα ανεξιθρησκίας. Εδώ είναι θαμμένοι χριστιανοί όλων των δογμάτων (ορθόδοξοι, καθολικοί και διαμαρτυρόμενοι), καθώς και Εβραίοι. Θεωρητικά, υπάρχουν τομείς για κάθε δόγμα χωριστά, αλλά στην πραγματικότητα τα όρια αυτά είναι μάλλον δυσδιάκριτα. Το γεγονός αυτό είχε επισημανθεί ήδη σε κείμενα από τα μέσα του 19ου αιώνα περίπου, όταν υπήρχαν ακόμη πιο έντονα τα πάθη μεταξύ των διαφορετικών δογμάτων.

Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα Facebook Twitter
Μαυσωλείο του Ερρίκου Σλήμαν σε σχέδια του Τσίλερ (1892): Αντίγραφο αμφιπρόστυλου δωρικού ναού, υπερυψωμένου πάνω σε ποδιο-βάθρο, έτσι ώστε να είναι ορατό από μακριά. Οι παραστάσεις που κοσμούν τη βάση του μνημείου απεικονίζουν σκηνές από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια στη νότια και ανατολική πλευρά, την κατασκευή των τειχών της Τίρυνθας στη δυτική και χαρακτηριστικά ευρήματα από τις ανασκαφές με το ζεύγος στο κέντρο της βόρειας πλευράς. Και στις μετόπες του μνημείου απεικονίζονται ευρήματα από τις ανασκαφές στην Τροία. Τα γλυπτά είναι έργα του Γεωργίου Ξενάκη. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/LIFO

Το πεντελικό μάρμαρο είναι σχεδόν το αποκλειστικό υλικό που χρησιμοποιείται. Το πεντελικό μάρμαρο χρησιμοποιείται σχεδόν αποκλειστικά. Οι μαρμαροτεχνίτες, Τηνιακοί οι περισσότεροι, χρησιμοποιούν το λευκό πεντελικό μάρμαρο κατά παραγγελία των πλούσιων πελατών τους.

Πενθούν πνεύμα. Πρόκειται συνήθως για τη γυμνή ή ντυμένη φτερωτή, νεανική, ερμαφρόδιτη μάλλον μορφή με χαμηλωμένο κεφάλι, που κρατά μια ανεστραμμένη δάδα σε διάφορες στάσεις. Δεν συναντάται στα αρχαία ελληνικά επιτύμβια της κλασικής περιόδου, ούτε και στην ορθόδοξη εκκλησιαστική παράδοση. Ο Canova πρώτος έπλασε τον εικονογραφικό τύπο του πενθούντος πνεύματος, δημιουργώντας μια γέφυρα ανάμεσα στην εικονογραφία της αρχαιότητας και τις ανάγκες της νεότερης εποχής, με καταβολές στην ελληνιστική και στη ρωμαϊκή τέχνη.

Τον ταφικό αυτό τύπο τον επανέφερε στη νεότερη Αθήνα κυρίως ο Χριστιανός Ζίγκελ, διακεκριμένος Βαυαρός γλυπτής. Το παλαιότερο μνημείο αυτού του τύπου είναι το επιτύμβιο του Μιχαήλ Πατουχίου, έργο του Ιάκωβου Μαλακατέ (1855). Αποτελεί παραλλαγή του πενθούντος πνεύματος, η μοναδική περίπτωση που απεικονίζεται σε αυτό τον τύπο, και μάλιστα γυμνή, σύμφωνα με τον τύπο που απαντά στο μνημείο Stuart του Canova στη Ρώμη το 1819.

 Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα εμφανίζεται μια βασική παραλλαγή του τύπου, με το πενθούν πνεύμα ολόγλυφο άλλοτε να θρηνεί κι άλλοτε να στοχάζεται πάνω στο μυστήριο της ζωής και του θανάτου. Πολύ κοντά στο πενθούν πνεύμα είναι το μοτίβο της γυμνής ή ντυμένης γυναικείας μορφής πάνω στον τάφο που θρηνεί κι εμφανίζεται για πρώτη φορά στο επιτύμβιο ανάγλυφο της οικογένειας Λουριώτη, έργο του Γ. Φυτάλη (1856). Αντίστοιχες ολόγλυφες μορφές απαντούν στο α' μισό του 20ού αι. – έργα του Νικολάου Στεργίου για τους οικογενειακούς τάφους των Περ. Διαμαντόπουλου και Κων. Παπαγιαννόπουλου.

Βόλτα στο Α' Νεκροταφείο με την αρχαιολόγο Πέγκυ Ρίγγα Facebook Twitter
Αναμφίβολα, το πιο γνωστό έργο είναι η «Κοιμωμένη» του Γ. Χαλεπά πάνω από τον τάφο της Σοφίας Αφεντάκη. Το κλασικιστικό μοτίβο της «Κοιμωμένης» ή «Αναπαυομένης» έχει δοθεί και από άλλους γλύπτες στο ίδιο νεκροταφείο – κανένα όμως από τα έργα αυτά δεν έχει τη θερμότητα του έργου του Χαλεπά, που υπερβαίνει τα όρια του νεοκλασικισμού στην κατεύθυνση της προσωπικής του ερμηνείας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο Χαλεπάς φιλοτέχνησε μόνο το πρόπλασμα, ότι το μαρμάρινο έργο βγήκε από τα χέρια δύο Τήνιων μαρμαρογλυπτών και αρχικά δεν έφερε την υπογραφή του Χαλεπά! Ωραίες, τρυφερές, γαλήνιες υπάρξεις, οι «κοιμώμενες» είναι μια άλλη μορφή αγγέλων του θανάτου. Πρόκειται για ήπιες, χαμηλόφωνες παραφράσεις ευρωπαϊκών προτύπων.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μ. Καρδαμίτση-Αδάμη, «Το Α' Κοιμητήριο της Αθήνας: Οδηγός των μνημείων και της ιστορίας του», 2017

Στ. Λυδάκη, «Μια πολύτιμη γλυπτοθήκη, το Α' Νεκροταφείο Αθηνών», 1981

Δ. Μαρκάτου et al., «Νεοελληνική Ταφική Γλυπτική: Αρχές 19ου αι.-1940», 2015

Ηλ. Μυκονιάτη, «Η ελληνική κοιμητηριακή γλυπτική του 19ου αι.», «Αρχαιολογία» 1990.

Το Πρώτο Νεκροταφείο Αθηνών είναι ένας από τους χώρους που θα φιλοξενήσουν το «Whispering Campaign» («Εκστρατεία Ψιθύρων») του Pope.L. στο πλαίσιο της documenta 14.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO

Urban Culture
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Δέκα σημεία του Πειραιά που δεν γνωρίζουν οι Αθηναίοι

Urban Culture / Δέκα σημεία του Πειραιά που δεν γνωρίζουν οι Αθηναίοι

Ένα μικρό οδοιπορικό σε περισσότερο ή λιγότερο γνωστά τοπόσημα και γειτονιές του Πειραιά που παρουσιάζουν ιστορικό, αρχιτεκτονικό, κοινωνιολογικό αλλά και πολιτιστικό ενδιαφέρον με «ξεναγό» τον καλλιτεχνικό διευθυντή του Δημοτικού Θεάτρου, Νίκο Διαμαντή.  
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ