— Τι πιστεύετε ότι πήγε λάθος και τα μέτρα της δεύτερης καραντίνας δεν απέδωσαν; Γιατί δεν πέφτει το ιικό φορτίο;
Τελικά, πολλά πράγματα φαίνεται ότι πήγαν λάθος από το καλοκαίρι και μετά. Η επιτυχής αντιμετώπιση της πρώτης φάσης της πανδημίας έφερε σε όλους μας μεγάλη αυτοπεποίθηση και την ψευδαίσθηση ότι ελέγχουμε τα πράγματα με μια χαλαρή προσέγγιση. Αυτό αφορά σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό τον καθένα μας ως άτομο αλλά και τους αρμόδιους των φορέων Υγείας και αυτών που αποφασίζουν για τα μέτρα. Όταν, λοιπόν, φάνηκαν ήδη από το καλοκαίρι τα πρώτα σημάδια ότι δεν θα ξεμπερδέψουμε εύκολα απ' αυτή την ιστορία, ελάχιστοι τα αξιολόγησαν σωστά.
Το πλέον ανησυχητικό είναι ότι ακόμα και σήμερα, με πάνω από 3.000 νεκρούς στη χώρα, υπάρχουν κάποιοι ‒ελπίζω όχι πολλοί‒ συμπολίτες μας που θεωρούν ότι η ιστορία του κορωνοϊού είναι υπερβολική και συμπεριφέρονται ανάλογα. Πρέπει να συνεχίσουμε να προσπαθούμε να τους πείσουμε και αυτούς, με επιχειρήματα, συνεχή ενημέρωση αλλά και αυστηρή τήρηση των μέτρων. Είναι ο μόνος τρόπος για να μειωθεί το ιικό φορτίο και τα δυσάρεστα επακόλουθά του.
— Έχει γίνει μεγάλη συζήτηση για τις ΜΕΘ. Τελικά, ισχύει ότι όσο περισσότερες ΜΕΘ έχουμε, τόσο πιο πολλοί είναι οι νεκροί;
Δεν βλέπω πώς θα μπορούσε να ισχύει κάτι τέτοιο. Αυτό που σίγουρα ισχύει είναι το αντίστροφο: όσο λιγότερες ΜΕΘ έχουμε, τόσο πιο πολλοί είναι οι νεκροί, καθώς, όταν κάποιος φτάνει εκεί, είναι πολύ επιβαρημένος και έχει χαμηλές πιθανότητες επιβίωσης. Είναι πράγματι λυπηρό ότι περίπου 40-50% των ασθενών που εισάγονται στη ΜΕΘ καταλήγει. Ας αναλογιστούμε όμως πόσοι από αυτούς θα κατέληγαν αν, παρά τη σημαντική κλινική τους επιδείνωση, παρέμεναν εκτός ΜΕΘ. Ένα ποσοστό 70%; 80%; Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ΜΕΘ έχουν σώσει ήδη εκατοντάδες ζωές στην Ελλάδα και εκατοντάδες χιλιάδες σε ολόκληρο τον κόσμο.
Καλύτερα να συνθηκολογήσουμε και να μάθουμε να ζούμε μαζί τους, γιατί τις μάσκες θα αργήσουμε να τις βγάλουμε. Θα είναι ένα απαραίτητο αξεσουάρ για αρκετό καιρό ακόμα, μέχρι να εξαλειφθεί πλήρως ο κορωνοϊός από την κοινωνία μας.
— Όσον αφορά τις φαρμακευτικές αγωγές για τον κορωνοϊό, σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε;
Η προσοχή όλων μας αυτή την εποχή είναι εστιασμένη στα εμβόλια, όμως εξίσου εντατικές είναι και οι έρευνες που κάνουν γιατροί και επιστήμονες για να βρουν θεραπείες και φάρμακα που μπορούν να σώσουν τις ζωές ανθρώπων, οι οποίοι έχουν μολυνθεί από τον ιό, και ίσως ακόμη και να τους προστατέψουν από την αρρώστια.
Οι έρευνες αυτές κινούνται ταυτόχρονα προς δύο κατευθύνσεις. Από τη μια, ο στόχος είναι να βρεθούν νέα φάρμακα που να είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση του ιού. Από την άλλη, ελέγχονται εκατοντάδες υπάρχοντα φάρμακα με πιθανή ευεργετική δράση. Στην περίπτωση αυτή, έχουμε από την αρχή εξασφαλισμένη την ασφάλεια του φαρμάκου, καθώς αυτό έχει εγκριθεί ήδη για χορήγηση σε ανθρώπους για κάποια άλλη νόσο.
Και οι δύο προσεγγίσεις έχουν αρχίσει να αποδίδουν καρπούς. Η σημαντικότερη εξέλιξη από τις εκατοντάδες θεραπείες που αναπτύσσονται είναι η διαπίστωση της ευεργετικής δράσης της δεξαμεθαζόνης και άλλων παρόμοιων κορτικοστεροειδών, όπως η υδροκορτιζόνη και η μεθυλπρεδνιζολόνη, στη βαριά νόσο. Οι ουσίες αυτές ελαττώνουν την υπερβολική φλεγμονώδη αντίδραση που εμφανίζεται σε ορισμένους ασθενείς με Covid-19 και προκαλεί σοβαρή νόσο, με συχνά δυσάρεστη κατάληξη.
Τον Ιούνιο ολοκληρώθηκε μια πολύ αξιόπιστη κλινική μελέτη με περισσότερους από 6.000 ασθενείς, η οποία έδειξε ότι δεξαμεθαζόνη μειώνει τους θανάτους κατά το ένα τρίτο σε διασωληνωμένους ασθενείς και κατά το ένα πέμπτο σε ασθενείς που λαμβάνουν συμπληρωματικό οξυγόνο. Σε ασθενείς που βρίσκονταν σε πιο πρώιμα στάδια της νόσου δεν πρόσφερε κάποιο όφελος και ίσως να ήταν ακόμα και βλαβερή.
Στις οδηγίες θεραπείας του Covid-19 τα θεραπευτικά πρωτόκολλα προτείνουν τη χρήση δεξαμεθαζόνης μόνο σε ασθενείς που βρίσκονται σε αναπνευστήρα ή λαμβάνουν συμπληρωματικό οξυγόνο. Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό αυτών των φαρμάκων είναι ότι είναι πολύ φτηνά και ευρέως διαθέσιμα σε όλες τις χώρες του κόσμου. Στην Ελλάδα αποτελούν ήδη από το καλοκαίρι βασικό συστατικό της θεραπευτικής αντιμετώπισης των ασθενών με σοβαρή νόσο Covid-19. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι είναι ένα φάρμακο που έχει σώσει ήδη δεκάδες χιλιάδες ζωές παγκοσμίως.
Η δεύτερη σημαντική εξέλιξη είναι τα μονοκλωνικά αντισώματα, ουσίες που μιμούνται το ανοσοποιητικό μας σύστημα και παρεμποδίζουν την είσοδο του ιού στα κύτταρα του οργανισμού μας. Υπάρχουν δύο φάρμακα αυτής της κατηγορίας που πρόσφατα πήραν προκαταρκτική έγκριση από τον FDA. Το bamlanivimab, της εταιρείας Eli Lilly, και το κοκτέιλ 2 μονοκλωνικών αντισωμάτων της εταιρείας Regeneron.
Από αξιόπιστες κλινικές μελέτες φάνηκε ότι και τα δύο έχουν ευεργετική δράση σε άτομα που έχουν διαγνωστεί πρόσφατα με Covid-19. Το bamlanivimab μείωσε τον κίνδυνο ανάγκης για νοσηλεία κατά 72% σε σύγκριση με ένα εικονικό φάρμακο, ενώ το κοκτέιλ της Regeneron ελάττωσε τις επισκέψεις στον γιατρό και τις εισαγωγές στο νοσοκομείο κατά 57%. Τα ευεργετικά αποτελέσματα και από τα δύο φάρμακα εμφανίζονται μόνο σε άτομα με ήπια νόσο, πριν χρειαστούν οξυγόνο. Σε ασθενείς με πιο προχωρημένη νόσο, τα αποτελέσματα των μελετών ήταν απογοητευτικά.
Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Φαρμάκων (ΕΟΦ) δεν έχει παραλάβει ακόμα αίτηση από τις δύο εταιρείες για την έγκριση των μονοκλωνικών αντισωμάτων. Η χορήγηση αυτών των φαρμάκων σε ασθενείς στην Ελλάδα, λοιπόν, μπορεί να γίνει μόνο στο πλαίσιο συμμετοχής σε κλινική μελέτη ή μετά από ειδική άδεια του ΕΟΦ. Μόλις πριν από λίγες μέρες ανακοινώθηκε από τον πρόεδρό του ότι η χώρα μας θα συμμετάσχει με τουλάχιστον 100 ασθενείς σε κλινική μελέτη του κοκτέιλ αντισωμάτων της Regeneron. Όλες οι ενδείξεις συνηγορούν ότι τα μονοκλωνικά αντισώματα θα αποτελέσουν μια σημαντική προσθήκη στο οπλοστάσιο της ανθρωπότητας κατά του κορωνοϊού.
Μια άλλη, πολλά υποσχόμενη κατηγορία φαρμάκων είναι τα αντιικά. Τα φάρμακα αυτά αποτελούν την προφανή κατηγορία φαρμάκων που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί κατά του κορωνοϊού, καθώς δρουν παρεμποδίζοντας τον πολλαπλασιασμό και τη δημιουργία νέων ιών μέσα στα ανθρώπινα κύτταρα. Αρκετά αντιικά φάρμακα δοκιμάστηκαν και συνεχίζουν να δοκιμάζονται στους ασθενείς με νόσο Covid-19, όπως η ριτοναβίρη, η λοπιναβίρη, η φαβιπιραβίρη, η μολνουπιραβίρη και άλλα. Τα αποτελέσματα των μελετών, όμως, μέχρι τώρα είναι απογοητευτικά.
Το μόνο που έδωσε κάποιες ελπίδες αποτελεσματικότητας είναι η ρεμδεσιβίρη, ένα φάρμακο της αμερικανικής εταιρείας Gilead, που χρησιμοποιήθηκε στο παρελθόν ως αντιικό κατά των ιών Έμπολα και της ηπατίτιδας C, με μέτρια αποτελέσματα. Το τοπίο, όσον αφορά τη ρεμδεσιβίρη, παραμένει ασαφές, καθώς ο μεν FDA στις ΗΠΑ έχει εγκρίνει τη χρήση της, αλλά ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας τάχθηκε πρόσφατα κατά της χρήσης της ρεμδεσιβίρης, μέχρι να προκύψουν ισχυρά στοιχεία για οφέλη από τη χρήση της από τις εξελισσόμενες κλινικές μελέτες. Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι ο ΕΟΦ δεν έχει δεχτεί ακόμα αίτηση από την Gilead για την έγκριση της ρεμδεσιβίρης.
— Τι προβλέπετε να γίνει με τα εμβόλια; Ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού που παραμένει δύσπιστο. Τι απαντάτε;
Τα εμβόλια αποτελούν τη λύση στο πρόβλημα. Κατανοώ τη δυσπιστία και τους φόβους που έχουν πολλοί, αλλά θεωρώ ότι είναι αβάσιμοι. Τα δύο εμβόλια που βρίσκονται στα πρόθυρα της έγκρισης έχουν ελεγχθεί εξονυχιστικά και έχουν χορηγηθεί συνολικά σε περισσότερους από 40.000 εθελοντές για 1-6 μήνες, χωρίς να έχει εμφανιστεί σε κανέναν καμία σοβαρή ή μη αναμενόμενη παρενέργεια. Οι φόβοι του κόσμου οφείλονται σε διάφορες από ψεύτικες έως φαιδρές ιστορίες που διασπείρει στο Διαδίκτυο ένας ετερόκλητος συρφετός ψευδοεπιστημόνων και ψευδοπροφητών, καθένας για τους δικούς του λόγους.
Ο καθένας μας, λοιπόν, πρέπει να σταθεί και να ζυγίσει τα δεδομένα προσεκτικά. Από τη μια έχουμε αναπόδεικτες σαθρές ψευδοθεωρίες που μας υποβάλλουν την αμφιβολία και από την άλλη έχουμε τις πραγματικές εικόνες συνανθρώπων μας που ταλαιπωρούνται για εβδομάδες και πεθαίνουν βασανιστικά στα νοσοκομεία. Είναι τρομακτική η σκέψη, αλλά το γεγονός είναι ότι, όσο υπάρχει ο κορωνοϊός, ο καθένας μας μπορεί να βρεθεί σε αυτήν τη θέση. Καθένας και καθεμία που κάνει το εμβόλιο απαλλάσσεται από τον κίνδυνο αυτό. Αν, μάλιστα, το κάνουμε αρκετοί (τουλάχιστον το 70-80% του πληθυσμού), απαλλασσόμαστε όλοι. Αυτό θα σηματοδοτήσει την έξοδο από την κρίση του κορωνοϊού, που έχει επιφέρει τεράστιο ατομικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος, την επιστροφή στην πολυπόθητη κανονικότητα. Στο χέρι μας είναι.
— Εάν κάποιος κάνει το εμβόλιο, σημαίνει ότι έχει προστασία έναντι του κορωνοϊού την επόμενη ημέρα;
Τα δύο εμβόλια που κατά πάσα πιθανότητα θα πάρουν σύντομα έγκριση από τον ΕΟΦ και θα αρχίσουν αμέσως μετά να διατίθενται στη χώρα μας χορηγούνται σε δύο δόσεις, που πρέπει να απέχουν 3 με 4 εβδομάδες μεταξύ τους. Μετά τη δεύτερη δόση χρειάζεται να περάσουν ακόμα μία με δύο εβδομάδες για να είμαστε σίγουροι ότι έχει «χτιστεί» επαρκώς η ανοσία του οργανισμού στον SARS-CoV-2. Η προστασία, λοιπόν, ουσιαστικά αρχίζει περίπου 5-6 εβδομάδες μετά την αρχική δόση. Οι πρώτοι εμβολιαζόμενοι των αρχών Ιανουαρίου θα αρχίσουν να έχουν προστασία προς το τέλος Φεβρουαρίου.
Αξίζει ακόμα να αναφερθεί ότι και τα επόμενα εμβόλια που τώρα βρίσκονται σε κλινικές μελέτες φάσης 3 και πιθανόν θα εγκριθούν και θα φτάσουν στη χώρα μας σε δεύτερη φάση χορηγούνται σε δύο δόσεις ‒ όλα εκτός από ένα που δοκιμάζεται για χορήγηση σε μια δόση.
— Τις μάσκες πότε πιθανολογείτε ότι θα τις βγάλουμε;
Καλύτερα να συνθηκολογήσουμε και να μάθουμε να ζούμε μαζί τους, γιατί τις μάσκες θα αργήσουμε να τις βγάλουμε. Θα είναι ένα απαραίτητο αξεσουάρ για αρκετό καιρό ακόμα, μέχρι να εξαλειφθεί πλήρως ο κορωνοϊός από την κοινωνία μας.
— Πότε προσδιορίζετε χρονικά την επάνοδο στην κανονικότητα;
Δύο είναι οι κυριότερες παράμετροι που θα καθορίσουν την επάνοδό μας στην κανονικότητα. Η διαθεσιμότητα αρκετών δόσεων εμβολίων, που να φτάνουν για όλους, και η δική μας διαθεσιμότητα να εμβολιαστούμε. Είναι γεγονός ότι η Ε.Ε. έχει κάνει συμφωνίες με επτά εταιρείες για την προμήθεια πάνω από 2 δισεκατομμυρίων εμβολίων, ποσότητα που αντιστοιχεί σε πάνω από 4 δόσεις εμβολίου ανά κάτοικο.
Όμως, από τα εμβόλια αυτά μόνο δύο βρίσκονται σε προχωρημένο στάδιο ανάπτυξης και είναι ρεαλιστικό να περιμένουμε ότι θα φτάσουν στην Ελλάδα μέσα στον Ιανουάριο, το εμβόλιο της Pfizer/BioΝΤech και αυτό της Moderna. Τα εμβόλια αυτά τα περιμένει όλος ο κόσμος, οι παραγόμενες ποσότητες θα μοιραστούν σε πολλές χώρες και δεν ξέρουμε πόσο γρήγορα θα φτάσουν στην Ελλάδα ικανές ποσότητες για να καλύψουν μεγάλο μέρος του πληθυσμού.
Έχω την αίσθηση ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, από της οποίας τις συμφωνίες με τις εταιρείες εξαρτόμαστε, έχει κινηθεί κάπως νωθρά στο θέμα αυτό σε σχέση με άλλες χώρες, όπως οι ΗΠΑ, η Βρετανία, ο Καναδάς και το Ισραήλ.
— Έχει περάσει σχεδόν ένας χρόνος από την ημέρα που ακούσαμε πρώτη φορά για τον κορωνοϊό στη μακρινή Κίνα. Ποιο είναι το θετικό και ποιο το αρνητικό αυτής της πανδημίας;
Είναι ίσως περιττό να αναφερθώ στα πολλά αρνητικά της πανδημίας, καθώς τα βιώνουμε όλοι μας καθημερινά. Η κρίση του κορωνοϊού έχει επιφέρει σε όλη την ανθρωπότητα τεράστιο ατομικό, κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Ιδιαίτερα στην Ελλάδα προέκυψε σε μια στιγμή που είχαμε αρχίσει να βγαίνουμε από μια στενόχωρη δεκαετία οικονομικών και κοινωνικών κρίσεων.
Καθώς βρισκόμαστε στο σκοτάδι της σημερινής πανδημίας, είναι δύσκολο να βρει κανείς θετικά, αλλά νομίζω ότι υπάρχουν. Το μέγεθος της κρίσης έφερε μεγάλη συγκέντρωση δυνάμεων και παγκόσμια συνεργασία στη βιοϊατρική έρευνα. Οι εξελίξεις στην ιατρική επιστήμη που έκαναν δυνατή την ταχύτατη ανακάλυψη των εμβολίων αλλά και επαναστατικών θεραπειών, όπως είναι χαρακτηριστικά τα μονοκλωνικά αντισώματα, θα αφήσουν μόνιμο αποτύπωμα στην ιατρική έρευνα και θα οδηγήσουν και σε άλλες θεραπείες για νόσους που ταλαιπωρούν την ανθρωπότητα, όχι μόνο λοιμώδεις, όπως οι διάφοροι ιοί, αλλά και χρόνιες, όπως ο καρκίνος, ο διαβήτης κ.ά.
Και κάτι ακόμα: έχει γίνει σαφές ότι η λύση στο αδιέξοδο που βρισκόμαστε θα δοθεί από την επιστήμη. Θέλω, λοιπόν, να πιστεύω ότι αυτό θα οδηγήσει στην ανάκτηση του σεβασμού και της εμπιστοσύνης προς τη λογική και την επιστήμη και στο ξέφτισμα των διαφόρων θεωριών συνωμοσίας και ψευδοεπιστήμης, που σε κάποιες εκφάνσεις της, όπως το αντιεμβολιαστικό κίνημα, μπορεί να καταστεί πολύ επικίνδυνη.
Πιστεύω, τέλος, ότι η κοινωνική απομόνωση θα επιδράσει θετικά στον τρόπο που βλέπουμε τις σχέσεις μας με τους άλλους. Πριν από την πανδημία η ανθρωπότητα ανέμελη προχωρούσε προς μια ψηφιακή αυτοαπομόνωση του καθενός, προς μια σταδιακή ατροφία των πραγματικών σχέσεων. Η απομόνωση που μας επέβαλε ο κορωνοϊός μάς βοηθάει να δούμε τα όρια και τα αδιέξοδα αυτού του ηλεκτρονικού κόσμου και να ψάξουμε για τρόπους επανακαθορισμού της σχέσης μας με τις οθόνες και τους άλλους. Όταν ο εφιάλτης θα έχει τελειώσει, θα ξανασυστηθούμε ο ένας στον άλλο με πολύ καλύτερη αίσθηση της αξίας της διαπροσωπικής μας σχέσης στον χώρο και στον χρόνο.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
