ΠΕΡΙ ΘΕΟΜΗΝΙΩΝ
Οι θεομηνίες δεν έχουν πολιτικές προτιμήσεις. Υπήρξαν επί ΠΑΣΟΚ, επί Νέας Δημοκρατίας, επί ΣΥΡΙΖΑ, και θα τις ξαναδούμε με όποια κυβέρνηση κι αν έχουμε στο μέλλον. Είναι καιρός πλέον η οποιαδήποτε κυβέρνηση και αντιπολίτευση να προσαρμόσουν τη ρητορεία τους.
Το να λέει ένα κόμμα σε άλλο κόμμα «τα έκανες θάλασσα όταν είχες την κυβέρνηση» δεν αποτελεί ισχυρό επιχείρημα. Το ζήτημα είναι ότι, ούτως ή άλλως, οφείλει να είναι καλύτερο, κι αυτό να αποδεικνύεται· αλλά αν για να αποδειχτεί ποιο είναι καλύτερο χρειάζεται κατεβατό επιχειρημάτων το παιχνίδι είναι χαμένο. Παρομοίως, η αντιπολίτευση δεν μπορεί να θεωρεί ότι είναι η κατάλληλη ευκαιρία για να πάρει εκδίκηση: έτσι δεν πρόκειται να τελειώσουμε ποτέ.
Το να λέει κάποιο κόμμα «δείτε τι γίνεται στη χώρα τάδε» επίσης δεν αποτελεί ισχυρό επιχείρημα. Αν δεν έχω ηλεκτρικό στο σπίτι, ποσώς με ενδιαφέρει αν έχουν ή δεν έχουν στο Σικάγο ή το Γερεβάν. Όταν το φαινόμενο και η διαχείρισή του θα αποτιμηθούν έχουν νόημα οι συγκρίσεις. Με συγκρίσεις στο γόνατο δεν βγαίνει άκρη.
Όταν κλείνει ο κύριος οδικός άξονας της χώρας δεν μπορείς να το παρουσιάζεις σαν υψηλής αποτελεσματικότητας απόφαση. Η απόφαση μπορεί μεν να είναι σωστή (και πανεύκολη), αλλά δεν θα καμαρώνουμε κιόλας που ως κρατικός μηχανισμός δεν μπορούμε να τον κρατήσουμε ανοιχτό.
Όταν διαβεβαιώνεις ότι ο κρατικός μηχανισμός είναι πανέτοιμος για την επερχόμενη θεομηνία, δημιουργείς προσδοκίες και εφησυχασμό. Αν τα πράγματα στραβώσουν, οι αντιδράσεις των πολιτών θα είναι ευθέως ανάλογες των προσδοκιών που δημιούργησες. Εν πάση περιπτώσει, ένας χιονιάς είναι σχετικά προβλέψιμο φαινόμενο· δεν είναι σεισμός. Είναι αξιοπερίεργο πώς η πτώση τόσων πολλών δέντρων εξηγήθηκε αμέσως, αλλά ουδείς την πρόβλεψε.
Τελευταίο αλλά όχι έσχατο, θα πρέπει να θυμόμαστε ότι προτεραιότητα έχουν οι άνθρωποι. Και στους προσφυγικούς καταυλισμούς — στο Καρά Τεπέ, λόγου χάριν — ζουν επίσης άνθρωποι, και ανάμεσά τους εκατοντάδες ή χιλιάδες παιδιά. Να το θυμόμαστε, και να κάνουμε κάτι για να μην ντρεπόμαστε.
• • •
ΝΕΟΜΑΚΑΡΘΙΣΜΟΣ ή ΑΝΟΗΣΙΑ;
Σε τηλεοπτική της συνέντευξη την περασμένη Κυριακή, η υπουργός της Ανώτατης Εκπαίδευσης στη Γαλλία, Φρεντερίκ Βιντάλ, ξεκίνησε το κυνήγι μαγισσών. Η Βιντάλ δήλωσε ότι «θα ζητήσει κυρίως από το Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Έρευνας (CNRS) να κάνει μια έρευνα για το σύνολο των ρευμάτων της έρευνας πάνω σε αυτά τα αντικείμενα της έρευνας στα πανεπιστήμια».
Ποια είναι «αυτά τα αντικείμενα»; Σύμφωνα με την υπουργό είναι ο «ισλαμο-αριστερισμός», που «γαγγραινιάζει την κοινωνία στο σύνολό της», και άρα εξίσου και το πανεπιστήμιο.
Φυσικά, οι αντιδράσεις εντός και εκτός Γαλλίας ήταν έντονες. Η υπουργός καταγγέλθηκε για νεομακαρθισμό και ότι παίζει με τη φωτιά, αφενός υιοθετώντας μια ψευτο-έννοια δίχως το παραμικρό περιεχόμενο που την έκανε σημαία της η ακροδεξιά και, αφετέρου, παραβιάζοντας κάθε έννοια ακαδημαϊκής ελευθερίας και επιστημονικής έρευνας.
Διαβάζοντας την ανακοίνωση της «Συνόδου των Προέδρων Πανεπιστημίου» της 16ης Φεβρουαρίου 2021, κλίνω προς την ιδέα ότι πρόκειται για ανοησία μεν, αλλά για πολύ επικίνδυνη ανοησία. Η Σύνοδος δηλώνει πως είναι στη διάθεση της κυβέρνησης για να συζητήσουν, υπό την προϋπόθεση ότι η συζήτηση δεν θα κινείται γύρω από καφενειακού επιπέδου επιχειρήματα. Βεβαίως, «η πολιτική διαμάχη δεν είναι καταρχήν επιστημονική διαμάχη: ωστόσο δεν πρέπει να οδηγεί στο να λέγεται ό,τι να 'ναι».
Η πολιτική του «διαχωρισμού» (séparatisme) του Εμ. Μακρόν είναι σωστή. Υπό την προϋπόθεση ότι εν ονόματι της δεν θα λέγεται και κυρίως δεν θα προωθείται ό,τι να 'ναι.
• • •
ΟΥΣΙΩΔΩΣ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕΝΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Τι είναι ο λαϊκισμός; Ο νεοφιλελευθερισμός; Τι είναι ο συντηρητισμός και τι ο προοδευτισμός;
Μια απάντηση είναι αυτό που ο W. B. Gallie ονόμασε στα μέσα της δεκαετίας του '50 «ουσιωδώς αμφισβητούμενες έννοιες»: «έννοιες των οποίων η ορθή χρήση αναπόφευκτα συνεπάγεται ατέλειωτες συζητήσεις σχετικά με τις κατάλληλες χρήσεις τους από όσους τις χρησιμοποιούν». Φαίνεται μάλιστα ότι οι περισσότερες έννοιες της πολιτικής επιστήμης και του πολιτικού λόγου εμπίπτουν στην κατηγορία αυτή.
Ασφαλώς, κάποιοι θα αντιδράσουν λέγοντας ότι αυτό οδηγεί στον εννοιολογικό σχετικισμό. Άλλοι θα συμφωνήσουν, ισχυριζόμενοι, όμως, ότι η σύγχυση οφείλεται στη σύγκρουση συμφερόντων. Ο Χομπς, λόγου χάριν, είχε πει ότι αν κάποιος προσδοκούσε να αποκομίσει κέρδος από παρόμοια σύγχυση στη γεωμετρία, η ανθρωπότητα ακόμη θα περίμενε την έλευση του Ευκλείδη.
Βεβαίως, οι διαμάχες γύρω από τον ακριβή ορισμό εννοιών του πολιτικού λεξιλογίου δεν πρόκειται να κοπάσουν ούτε αύριο ούτε μεθαύριο. Από τη μεριά μου, προτείνω να αντιμετωπίσουμε αυτές τις έννοιες, π.χ. τον λαϊκισμό, όπως την πορνογραφία: δεν μπορείς να την ορίσεις, αλλά την καταλαβαίνεις όταν τη βλέπεις.
• • •
ΑΝΕΚΔΟΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΠΡΟΥΣΤ
Η επόμενη διετία στην Γαλλία είναι του Μαρσέλ Προυστ. Φέτος συμπληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννησή του και την επόμενη 100 χρόνια από τον θάνατό του. Για το 2022 οργανώνονται πολλές εκδηλώσεις, μεταξύ των οποίων μια «μεγάλη έκθεση του Προυστ» από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας.
Πάντως, τις εντυπώσεις μέχρι στιγμής κέρδισε ο εκδοτικός οίκος Gallimard, οποίος ανακοίνωσε ότι θα δημοσιεύσει ένα ανέκδοτο, αλλά ολοκληρωμένο, κείμενο του Προυστ, με τίτλο «Οι εβδομήντα πέντε σελίδες» (Les Soixante-quinze feuillets) στις 18 Μαρτίου. Το βιβλίο «Οι εβδομήντα πέντε σελίδες και άλλα ανέκδοτα χειρόγραφα» (Les Soixante-quinze feuillets et autres manuscrits inédits) προλογίζει ο βιογράφος του συγγραφέα, Ζαν-Υβ Ταντιέ, και το επιμελήθηκε η Ναταλί Μωριάκ, δισέγγονη του Ρομπέρ Προυστ, αδελφού του συγγραφέα. Όπως ανακοίνωσε ο εκδότης, αυτά τα φύλλα «μας παραδίνουν την παλιότερη εκδοχή της «Αναζήτησης του Χαμένου Χρόνου». Με τα κλειδιά της ανάγνωσης που υπάρχουν σ' αυτά σαν ξεχασμένα, [τα φύλλα] παρέχουν πρόσβαση στην πρωταρχική προυστική κρύπτη».
Γραμμένο γύρω στο 1908, «Οι εβδομήντα πέντε σελίδες» αναφέρθηκαν άπαξ στον πρόλογο του εκδότη Μπερνάρντ Φαλουά στο βιβλίο του Προυστ «Contre Sainte-Beuve» που δημοσίευσε το 1954. Έκτοτε πέρασαν στη σφαίρα του θρύλου, μέχρι που βρέθηκαν στο κληροδότημα του Φαλουά στην Εθνική Βιβλιοθήκη μετά τον θάνατό του, το 2018.
Η εφημερίδα Le Figaro κατάφερε να δει το πρώτο κεφάλαιο από αυτά τα φύλλα, με τίτλο «Μια βραδιά στην εξοχή», το οποίο οργανώνεται γύρω από τη γιαγιά ενός νεαρού αφηγητή, και ξεκινά έτσι: «Ξαναγυρίσαμε τις πολύτιμες ψάθινες πολυθρόνες κάτω από τη βεράντα, γιατί άρχιζαν να πέφτουν μερικές σταγόνες βροχής και οι γονείς μου αφού πάλεψαν για ένα δευτερόλεπτο πάνω στα σιδερένια καθίσματα επέστρεψαν να καθίσουν στο υπόστεγο. Αλλά η γιαγιά μου, με τα γκριζωπά μαλλιά στον άνεμο, συνέχιζε τον γοργό και μοναχικό περίπατό της στις αλέες, επειδή έβρισκε ότι είμαστε στην εξοχή για να είμαστε στον αέρα και είναι κρίμα να μην επωφεληθούμε από αυτό».
• • •
ΜΙΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ
Όταν την πρωτοβλέπουν, κάποιοι νομίζουν πως είναι η βιβλιοθήκη του Ουμπέρτο Έκο. Καμιά σχέση.
Είναι η προσωπική βιβλιοθήκη του συνταξιούχου καθηγητή στο πανεπιστήμιο John Hopkins, Richard A. Macksey, η οποία βρίσκεται στην κατοικία του.
