Το βράδυ της Τρίτης 1η Σεπτεμβρίου ελάχιστοι μπήκαν στον κόπο να κατέβουν από την Αθήνα μέχρι την Ελευσίνα για τα εγκαίνια της έκθεσης «In Flux». Κι όμως, με αυτή την τόσο επίκαιρη και σημαντική καλλιτεχνικά έκθεση όχι μόνο αποδεικνύεται ότι η Ελευσίνα συνεχίζει σταθερά τον διάλογο με τα διεθνή εικαστικά ρεύματα που έχει αναπτύξει τα τελευταία χρόνια αλλά και ότι συντονίζεται απολύτως με μια σύγχρονη ματιά επάνω στην τρέχουσα πολιτικο-οικονομική κατάσταση. Ισχυροποιώντας την υποψηφιότητάς της ως πολιτιστικής πρωτεύουσας 2021 και κρατώντας παράλληλα σε υψηλό επίπεδο τις ποιοτικές επιλογές των Αισχυλείων που διοργανώνει κάθε χρόνο, τέτοιον καιρό.
Έτσι, εκτός από τις ηχητικές περφόρμανς του διάσημου Λιβανέζου καλλιτέχνη Tarek Atoui, η Ελευσίνα φιλοξενεί αυτό το διάστημα την ομαδική έκθεση 9 νέων καλλιτεχνών από την Ευρώπη και τον ευρύτερο γειτονικό μας χώρο με την επιμέλεια της σημαντικής curator του δυναμικού της Tate Gallery, Shoair Mavlian. Όντως, έχει τρομερό ενδιαφέρον ο τρόπος που συνδύασε και έστησε εξαιρετικά την έκθεση «In Flux» («Σε κατάσταση ρευστότητας»), ώστε να «μιλήσει» για τέσσερα διαφορετικά, αλλά συγχρόνως ταυτόσημα θέματα «ρευστότητας» που (μας) συμβαίνουν αυτήν τη στιγμή: την πολύπλοκη σχέση Δύσης και Ανατολής, τη μεταναστευτική κρίση και τους πρόσφυγες, τις εκδηλώσεις διαμαρτυρίας και αντίστασης και, τέλος, την κατασκευή εθνικών ταυτοτήτων. Ίσως δεν υπάρχει ιδανικότερο μέρος για έναν καλλιτέχνη που ενδιαφέρεται να σχολιάσει και να δημιουργήσει επάνω σε αυτούς τους άξονες από τον ελληνικό χώρο και την Ελευσίνα, τόπο συνεχών μετακινήσεων και μετανάστευσης ανά τους αιώνες.
Στο επίκεντρο της έκθεσης υπάρχει μια συλλογή από προπαγανδιστικό υλικό, συγκεντρωμένο από διάφορες λαϊκές εξεγέρσεις των τελευταίων χρόνων, συμπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο ένα πανόραμα της μεταβατικής περιόδου που βιώνουμε παγκοσμίως και επισημαίνοντας την επιτακτική ανάγκη της εποχής να βγούμε από αυτού του είδους τα αδιέξοδα.
Η έκθεση, η οποία στεγάζεται στο πολιτιστικό κέντρο «Λ. Κανελλόπουλος», ξεκινάει με το κάπως χιουμοριστικό βίντεο «Οι αρσιβαρίστες» (2009) της εξαμελούς καλλιτεχνικής κολεκτίβας από την Τιφλίδα της Γεωργίας, Bouillon Group. Οι 6 καλλιτέχνες, αφού προπονήθηκαν για έναν μήνα στην άρση βαρών, αποπειρώνται να διαγωνιστούν σε ένα μίνι πρωτάθλημα, με τραγελαφικά αποτελέσματα. To εγχείρημα παρωδεί το αίτημα πολλών «περιφερειακών» χωρών να ενταχθούν σε δυτικές ενώσεις ή θεσμούς όπως η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, χωρίς να πληρούν τα κριτήρια. Οι μη ρεαλιστικοί στόχοι των καλλιτεχνών στην άρση βαρών συμβολίζουν τις άστοχες και μη ρεαλιστικές προσπάθειες πολλών χωρών να καταφέρουν να εκπληρώσουν σε σύντομο διάστημα ανέφικτους στόχους προκειμένου να γίνουν μέλη ισχυρών ενώσεων της Δύσης.
Τα «Καθεδρικά Οχήματα» (2004) των Thomas Mailaender και Henk Wildschut αποτελούνται από μία σειρά φωτογραφιών και δανείζονται ως τίτλο τον όρο που χρησιμοποιούν οι λιμενεργάτες στη Μασσαλία για τα υπερφορτωμένα Ι.Χ. οχήματα που περνάνε με πλοία της γραμμής από τη Γαλλία στη Βόρεια Αφρική και αντίστροφα. Βλέπουμε οικοσκευές και κάθε λογής φορτία, τα πιο απίθανα αντικείμενα όσον αφορά τον όγκο, το βάρος και το σχήμα, που αψηφούν τους κανόνες της βαρύτητας, καθώς οι κάτοχοί τους τα μεταφέρουν επάνω στις σχάρες των αυτοκινήτων τους, των οποίων οι φωτογραφίες φιγουράρουν σε λευκό φόντο. Μια αέναη μετακίνηση προσωπικών υλικών αγαθών από την ανεπτυγμένη Ευρώπη προς την υπανάπτυκτη Αφρική και αντίστροφα, στην αναζήτηση του ονείρου του Μαγκρέμπ στην ευημερούσα Ευρώπη.
Την απάντηση τη δίνει ένας νεαρός Κούρδος καλλιτέχνης από την Τουρκία, ο Ahmet Ogüt, που με το έργο του «Ιδανικοί Εραστές» (2008) –αναφορά στη διάσημη εγκατάσταση με τα ρολόγια του Felix Gonzalez Torres– αντιπαραθέτει δύο εν χρήσει νομίσματα που δεν διαφέρουν οπτικά σε τίποτα –μπορεί εύκολα να τα μπερδέψει κανείς– και είναι τοποθετημένα σε ειδική θήκη: το νόμισμα του ευρώ και της τουρκικής λίρας, που όταν ολοκληρώθηκε το έργο είχε τη μισή αξία του ευρώ. Τα δύο νομίσματα είναι τόσο πανομοιότυπα, που είναι σαν να μας καλεί ο καλλιτέχνης να δούμε προσεκτικότερα τις διαφορές και τις ομοιότητες Ανατολής - Δύσης.
Ο Henk Wildschut, στη σειρά φωτογραφιών «Καταφύγιο» (2006-2009), απαθανάτισε εικόνες από το Καλαί, όπου χιλιάδες πρόσφυγες διαβιούν μέχρι να καταφέρουν να περάσουν το κανάλι της Μάγχης και να μπουν στη Βρετανία – μια ακατάπαυστη ροή προς το «όνειρο». Αυτοσχέδια προσωρινά καταλύματα στα γύρω δάση, συναρμολογημένα με ό,τι υλικό βρίσκουν και περισυλλέγουν από τα σκουπίδια και τα βιομηχανικά κατάλοιπα της περιοχής, ακόμα και με ρούχα και κάθε λογής υφάσματα που μετά βίας μπορούν να τους προστατεύσουν από το κρύο, τη βροχή, τους ανθρώπους...
Η Αικατερίνη Γεγησιάν, Ελληνίδα αρμενικής καταγωγής, η οποία συμμετείχε στο βραβευμένο στην Μπιενάλε Βενετίας περίπτερο της Αρμενίας, με το έργο της «Μια θέση στον ήλιο» (2015) παίρνει φωτογραφίες-πόστερ του ΕΟΤ του 1972 της περιόδου λίγο πριν πέσει η χούντα και επικεντρώνει στην έννοια της χρήσης του ήλιου. Καλύπτοντας με τις μαύρες γραμμές που άλλοτε χρησιμοποιούσε η λογοκρισία ειδυλλιακά ηλιοβασιλέματα, διάφορες φράσεις και τουριστικά σλόγκαν, συνθέτει τη δική της φράση: «Μαγεία στην επαρχιακή παλιά μας Ελλάδα». Ένα σχόλιο επάνω σε μια Ελλάδα μυθοποιημένη, με αποικιοκρατικό βλέμμα στο κλέος άλλων καιρών, ενώ, ταυτόχρονα, με τον τίτλο της δίνει διπλό νόημα στην ελπίδα, σε συνδυασμό με το παρελθόν.
Η Τουρκάλα Emine Gozde Sevim, μέσα από το φωτογραφικό πρότζεκτ «Πατρίδας παραλήρημα» (2013-2015), επιχειρεί να συλλάβει το κυρίαρχο αίσθημα κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων στο Πάρκο Γκεζί το 2013, γνήσια τεκμήρια μιας εποχής δράσης και αντίδρασης, ελπίδας και αδιεξόδου. Στιγμές χάους και σύγχυσης, ένα κινηματογραφικής ατμόσφαιρας «παραλήρημα» ανάμεσα στην αλήθεια και στη μυθοπλασία των ΜΜΕ. Μια εναλλακτική αφήγηση μιας μεγάλης, μαζικής εξέγερσης.
Παρόμοια στιγμιότυπα έχουν καταγράψει οι Sergiy Lebedynskyy και Vlaslav Krasnoshchok στο φωτογραφικό τους άλμπουμ «Euromaidan» (2014), μια συλλογή ασπρόμαυρων φωτογραφιών τυπωμένων στο χέρι, όπου επίσης καταγράφεται το χάος το οποίο επικράτησε στο Κίεβο όταν οι ειρηνικές διαδηλώσεις των πρώτων ημερών στην ουκρανική «Ευρωπλατεία» κατέληξαν σε εμφύλιο πόλεμο. Ανάλογα, ο Γάλλος Emeric Lhuisset, με το δικό του έργο «Μεϊντάν - εκατό πορτρέτα» αποτυπώνει το μεσοδιάστημα κατά το οποίο το παλιό καθεστώς έχει καταρρεύσει και το καινούργιο δεν έχει αναδυθεί. Εκατό πορτρέτα καθημερινών ανθρώπων, φόρος τιμής στους «Εκατό του ουρανού» που έχασαν τη ζωή τους στις συγκρούσεις. Ένα βιβλίο τυπωμένο σε χαρτί εφημερίδας: κάθε σελίδα-πορτρέτο σκίζεται και αποτελεί μια μικρή αφίσα, μέρος έκθεσης σε γκαλερί.
Να επισημάνω ότι στο επίκεντρο της έκθεσης υπάρχει μια συλλογή από προπαγανδιστικό υλικό, συγκεντρωμένο από διάφορες λαϊκές εξεγέρσεις των τελευταίων χρόνων, συμπληρώνοντας με αυτό τον τρόπο ένα πανόραμα της μεταβατικής περιόδου που βιώνουμε παγκοσμίως και επισημαίνοντας την επιτακτική ανάγκη της εποχής να βγούμε από αυτού του είδους τα αδιέξοδα. Υπάρχει μια χαρακτηριστική φωτογραφία από το πάρκο Γκεζί ενός οδοφράγματος επάνω στο οποίο ένα γκράφιτι λέει: «Η πόλη βρίσκεται πίσω από τα οδοφράγματα». Αλλά ποια πόλη δεν αποτελείται από αμέτρητα «οδοφράγματα»...
σχόλια