Με τον Δημήτρη Πρωτοψάλτου συναντηθήκαμε στο Κέντρο Επισκεπτών του Κέντρου Πολιτισμού Σταύρος Νιάρχος στον παλιό Ιππόδρομο και παρόλο που καθ' όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας είχαμε για φόντο ένα τεράστιο εργοτάξιο του οποίου η θέα και οι προοπτικές είναι από μόνες τους ικανές να προκαλέσουν ενθουσιασμό, ο ίδιος έμοιαζε προσγειωμένος. Ίσως καθοδηγούμενος από τη σιγουριά ενός ανθρώπου που έχει πλήρη επίγνωση της αποστολής του, μεγάλη αγάπη γι' αυτό που κάνει κι επομένως άγχος για να πετύχει. Γέννημα-θρέμμα Βεροιώτης, σπούδασε κι έζησε αρκετά χρόνια στο εξωτερικό, κατάφερε ωστόσο να βάλει το δικό του λιθαράκι στην όμορφη ιστορία της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης της Βέροιας, που με πολύ κόπο και προσπάθεια έφτασε να εξελιχθεί σε μία σύγχρονη κυψέλη μάθησης, ψυχαγωγίας και δημιουργικότητας και ν' αναγνωριστεί για το πρότυπο έργο της τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό (το 2010 βραβεύτηκε από το ίδρυμα Bill & Melinda Gates με 1.000.000 ευρώ για τις ψηφιακές της εφαρμογές). Εδώ και δύο περίπου χρόνια ο Δημήτρης Πρωτοψάλτου βρίσκεται στη θέση του συντονιστή του Future Library, του καρπού της συνεργασίας δηλαδή του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος με τη Βιβλιοθήκη της Βέροιας, που δημιουργήθηκε με σκοπό την ανάπτυξη ενός βιώσιμου δικτύου δημόσιων και δημοτικών βιβλιοθηκών σε όλη τη χώρα, το οποίο θα συνδεθεί με τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος που κατασκευάζονται στο Φαληρικό Δέλτα.
Πώς φτάσαμε από τη Βιβλιοθήκη της Βέροιας στο Future Library;
Το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, που είχε συνεργαστεί και παλαιότερα με τη Βιβλιοθήκη της Βέροιας χρηματοδοτώντας την ανακαίνιση του παιδικού τμήματος, τα γνωστά «Μαγικά Κουτιά», ήρθε σ' εμάς με σκοπό να σχεδιάσουμε μαζί ένα πλάνο για να μπορέσουμε να πολλαπλασιάσουμε το παράδειγμά της στην υπόλοιπη χώρα. Το ζητούμενο του ιδρύματος ήταν πώς θα μπορούσαμε να δημιουργήσουμε μια ώριμη κοινότητα γύρω από τις βιβλιοθήκες στην Ελλάδα, γιατί σε τρία χρόνια θα έχει παραδοθεί ένα τεράστιο πρότζεκτ πάρα πολλών εκατομμυρίων στο οποίο θα στεγαστεί η Εθνική Βιβλιοθήκη. Επομένως θα έπρεπε να δούμε πώς αυτή η επένδυση θα είχε πραγματική επιρροή στον κόσμο και δεν θα ήταν απλώς ένα εντυπωσιακό κτίριο. Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να διαπιστώσουμε αν υπάρχει ανάγκη στην ελληνική κοινωνία από βιβλιοθήκες. Με το παράδειγμά της η Βέροια αποδεικνύει ότι υπάρχει. Και πολύ μεγάλη. Το επόμενο ερώτημα λοιπόν ήταν πώς θα μπορούσαμε να πολλαπλασιάσουμε αυτό το παράδειγμα. Η Δημοτική Βιβλιοθήκη της Βέροιας δημιούργησε τις συνθήκες στην πόλη για να υπάρξει η ανάγκη για βιβλιοθήκη. Με τον ίδιο τρόπο το Future Library δημιουργεί τις συνθήκες και το περιβάλλον σε όλη τη χώρα ώστε να αρχίσουν οι βιβλιοθήκες να έρχονται στην επιφάνεια, στην κορυφή της ατζέντας. Είναι πάρα πολύ σημαντικό να καταλάβουμε πως το Future Library έρχεται ως βοήθεια στις βιβλιοθήκες, όχι για να κάνει κάτι ξεχωριστά από αυτές. Έρχεται ως ένα στήριγμα, γιατί οι βιβλιοθήκες μπορούν να κάνουν πράγματα, διαθέτουν δημιουργικότητα κι ενέργεια και χρειάζονται και ένα όραμα να τις τραβήξει προς τα εμπρός – δεδομένου πως φτιάχνεται και ο χώρος της Εθνικής Βιβλιοθήκης, και αυτό είναι μας αφορά όλους.
Πόσες βιβλιοθήκες υποστηρίζει το Future Library;
Σήμερα, στο δίκτυό μας βρίσκονται 120 βιβλιοθήκες. Πέρσι ήταν 78. Δεν υποστηρίζονται όλες στον ίδιο βαθμό, γιατί μερικές υπηρεσίες δεν είναι τόσο ώριμες ώστε να εφαρμοστούν παντού. Υπάρχουν μερικές που εφαρμόζονται σε μεγαλύτερο αριθμό βιβλιοθηκών και άλλες σε μικρότερο, π.χ. η καλοκαιρινή εκστρατεία φιλαναγνωσίας γίνεται σε 103 βιβλιοθήκες.
Με ποιον τρόπο γίνεται ο συντονισμός με τις βιβλιοθήκες;
Κυρίως με δραστηριότητες/εργαστήρια που διοργανώνουν οι ίδιοι οι βιβλιοθηκονόμοι.
Υπάρχει κεντρικό πλάνο;
Υπάρχουν κάποιοι βασικοί άξονες τους οποίους προτείνουμε, αλλά από την αρχή συνεργαζόμαστε με τους υπαλλήλους, ώστε να γίνουν πράγματα που θα μπορούν να υποστηρίξουν. Φέτος, η καλοκαιρινή εκστρατεία είχε κεντρικό θέμα τα «Χρώματα». Εμείς δώσαμε τη γενική έμπνευση της εκστρατείας, αλλά πραγματοποιήθηκαν 3.500 εκδηλώσεις και πολλά εργαστήρια ήταν διαφορετικά από πόλη σε πόλη. Το σημαντικό είναι ότι αυτά τα εργαστήρια τα προσφέρουν οι ίδιοι οι υπάλληλοι.
Και αν μια βιβλιοθήκη δεν μπορεί να ακολουθήσει και να πραγματοποιήσει τις δράσεις αυτές;
Αυτό δεν γίνεται. Όχι επειδή δεν επιτρέπεται, αλλά το έχουμε σχεδιάσει με τέτοιο τρόπο ώστε να μπορεί η κάθε βιβλιοθήκη ν' ακολουθήσει. Γι' αυτό και μία βασική κατεύθυνση και ταυτόχρονα μεγάλο κομμάτι του Future Library έχει σχέση με την εκπαίδευση, την κατάρτιση, την εμψύχωση των υπαλλήλων και την ενίσχυση της αυτοπεποίθησής τους. Προσπαθούμε, δηλαδή, να τους δώσουμε λύσεις και εργαλεία να εκφράσουν τη δημιουργικότητά τους. Όταν, λοιπόν, καθόμαστε και σχεδιάζουμε την καλοκαιρινή εκστρατεία και λέμε στους υπαλλήλους των βιβλιοθηκών να κάνουνε εκείνοι το πρόγραμμά τους με βάση την αρχική έμπνευση, δημιουργείται ένα πρόγραμμα το οποίο έχει προέλθει από τη βιβλιοθήκη, όχι από εμάς.
Πόσο εύκολο ή πόσο δύσκολο είναι να δώσεις κίνητρα σε έναν υπάλληλο βιβλιοθήκης όταν δεν ξέρει αν θα έχει δουλειά αύριο, όταν ακούει συνεχώς για περικοπές κ.λπ.;
Αυτό που πιστεύω είναι πως αν καλλιεργήσεις πραγματικά το περιβάλλον ώστε να μπορεί να εκφραστεί ένας άνθρωπος δημιουργικά κι έχεις ένα πολύ ξεκάθαρο όραμα του τι θες να κάνεις, τότε όλα μπορούν να γίνουν. Το σημαντικό δεν είναι να ανταποκριθούν οι βιβλιοθήκες, αλλά να ανταποκριθεί ο κόσμος. Αυτό που παρακινεί τους υπαλλήλους των βιβλιοθηκών είναι η ανταπόκριση του κόσμου που έρχεται στις βιβλιοθήκες και λέει «εδώ γίνεται κάτι ωραίο, μπράβο!». Σε αυτή την ανάγκη ανταποκρίνονται οι βιβλιοθήκες και αυτό είναι που μπορεί να παρασύρει κάποιους να συνεχίσουν. Εάν μείνουμε στη σκέψη τού αν θα επιβιώσουν ή όχι οι βιβλιοθήκες, θα αναγκαστούμε να παραμείνουμε σε αυτήν πολύ καιρό και στο τέλος θα μείνουμε τελείως ακίνητοι. Αντίθετα, αν συνεχίσουμε να κάνουμε πράγματα, οι βιβλιοθήκες θα παραμείνουν ζωντανές κι ας περνάνε δύσκολες στιγμές. Το σημαντικό είναι να προσφέρουν υπηρεσίες στον κόσμο. Το κέντρο της βιβλιοθήκης είναι ο άνθρωπος, όχι εγώ, ούτε ο υπάλληλος, ούτε το κτίριο.
Σε μια κοινωνία, όμως, που αντιμετωπίζει ανθρωπιστικά προβλήματα και σε μια εποχή που οι καλές προθέσεις φαίνεται ν' απουσιάζουν, υπάρχει χώρος για τον πολιτισμό;
Θέλω ν' αποφεύγω να μιλάω για όλα τα προβλήματα της χώρας. Δεν είμαι ο ειδικός. Πιστεύω όμως πως υπάρχει ανάγκη να επενδύσουμε στην παιδεία και στον πολιτισμό ακόμα περισσότερο σήμερα, την εποχή της κρίσης. Οι βιβλιοθήκες είναι ένας χώρος όπου μπορούμε να καλλιεργήσουμε αυτά τα δύο στοιχεία και προς αυτή την κατεύθυνση κινούμαστε, ώστε να δώσουμε στους ανθρώπους που είναι μέσα στις βιβλιοθήκες τα εργαλεία με τα οποία θα μπορέσουν να προσφέρουν καλύτερες υπηρεσίες – ειδικότερα σε αυτούς που δεν έχουν την πολυτέλεια να πάνε σε άλλα μέρη, όπου θα έβρισκαν καλύτερο περιβάλλον.
Σε ποιο κοινό στοχεύετε;
Οι δημόσιες βιβλιοθήκες απευθύνονται σε ένα ευρύτερο κοινό. Το target group είναι από παιδιά μέχρι ανθρώπους τρίτης ηλικίας και όλο το ενδιάμεσο κοινό και οι ανάγκες τους, που είναι διαφορετικές. Η δημόσια βιβλιοθήκη θα πρέπει να μπορεί να προσφέρει υπηρεσίες που να καλύπτουν αυτές τις διαφορετικές ανάγκες.
Φιλοδοξείτε να επεκτείνετε πολλές από αυτές τις υπηρεσίες και στις υπόλοιπες βιβλιοθήκες;
Αυτή την περίοδο έχουμε για πρώτη φορά στις βιβλιοθήκες υπηρεσίες Media Lab, όπου οι νέοι μπορούν να έχουν χώρους για brainstorming, εργαστήρια για 3D printing, εργαστήρια φωτογραφίας κ.ά. Οι βιβλιοθήκες θα πρέπει να μπορούν να ανταποκριθούν σε αυτές τις υπηρεσίες. Δεν είναι μόνο φιλολογική αυτή η γνώση αλλά αφορά και πρακτικά ζητήματα σχετικά με το πώς αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις που προκύπτουν γύρω από αυτές τις υπηρεσίες. Θέλουμε να διερευνήσουμε τι είδους απαιτήσεις θα αναπτύξει ο κόσμος μέσα από αυτό τον πειραματισμό και ν' αρχίσουμε σιγά σιγά να συνειδητοποιούμε πώς μία δημόσια βιβλιοθήκη μπορεί να προσφέρει όλα αυτά τα πράγματα.
Σε λίγες ημέρες ξεκινάει και το Unconference. Θέλετε να μας πείτε δυο λόγια γι' αυτό;
Είναι το ετήσιο συνέδριο του Future Library και γίνεται για δεύτερη χρονιά. Φέτος το στοίχημά μας σε σχέση με πέρυσι είναι ότι θέλουμε να το κάνουμε διεθνές. Δεν θέλουμε να έχουμε απλώς ξένους ομιλητές αλλά και ξένους συμμετέχοντες. Είναι ένα πραγματικό στοίχημα για να δούμε αν υπάρχει απήχηση σε αυτά που κάνουμε και εκτός Ελλάδας, γιατί πολλές χώρες έχουν κάνει μεγαλύτερη πρόοδο στον τομέα των βιβλιοθηκών. Αυτό που μας ικανοποιεί είναι πως σήμερα, που έχουμε κάνει όλες τις προεγγραφές, ήδη έχουμε περισσότερους από 100 συνέδρους που προέρχονται από 26 χώρες του εξωτερικού. Αυτό είναι το πρώτο βήμα. Δεν θέλουμε να ενθουσιαζόμαστε, ούτε να πετάμε στα σύννεφα. Υπάρχει δυνατότητα η Ελλάδα ν' αποτελέσει σημείο αναφοράς για τις βιβλιοθήκες στην ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων της Νοτιοανατολικής Ευρώπης.
Έχετε στο μυαλό σας και μια διεθνή διασύνδεση βιβλιοθηκών;
Αυτό που έχω εγώ στο μυαλό μου είναι ότι οι βιβλιοθήκες στην Ελλάδα θα πρέπει να κάνουν εντατικές κινήσεις ώστε να γίνουν εξωστρεφείς. Από τη μια μεριά προς την κατεύθυνση της τοπικής τους κοινωνίας, «μιλώντας» στον κόσμο, και από την άλλη προς τις υπόλοιπες βιβλιοθήκες και πολιτιστικούς οργανισμούς στον υπόλοιπο κόσμο. Γιατί πρέπει να μπορούμε πολύ εύκολα να έχουμε αυτή την ανταλλαγή εμπειρίας με άλλες χώρες που πειραματίζονται και προσπαθούνε και είναι πιο μπροστά από εμάς.
Ποιο είναι το όριο του Future Library; Πού μπορεί να φτάσει;
Εγώ προσπαθώ να βγει το πρόγραμμά μας, το οποίο είναι πάρα πολύ συγκεκριμένο για την κάθε χρονιά. Δεν είμαι ο άνθρωπος που θα σας μιλήσει για όρια ή μεγάλα πράγματα. Δεν θέλω να ενθουσιαζόμαστε, και αυτή την άποψη θέλω να μεταδίδω πάντα και στους συνεργάτες μου. Δεν πρέπει να ενθουσιαζόμαστε, όσο εντυπωσιακά κι αν φαίνονται τα Media Labs, όσο εντυπωσιακές κι αν φαίνονται οι καλοκαιρινές εκστρατείες. Δεν υπάρχει χώρος για ενθουσιασμό, υπάρχει μόνο χώρος για δουλειά και υπομονή.
Ποιες είναι οι προσδοκίες για την επόμενη χρονιά;
Αυτό που θέλω είναι, όταν του χρόνου έρθετε εδώ, να μπορώ να σας πω ότι τα Media Labs συνεχίζουν να έχουν αυτήν τη δυναμική πορεία. Υπάρχει μεγάλη συμμετοχή του κόσμου σε αυτά, επισκεψιμότητα και χρήση των υπηρεσιών. Έχουμε βρει τρόπο να χρηματοδοτούμε και από μόνοι μας τις υπηρεσίες αυτές στις βιβλιοθήκες ή, τέλος πάντων, υπάρχουν δείγματα ότι μπορούν οι βιβλιοθήκες να συνεχίσουν αυτή την πορεία από μόνες τους. Γιατί το Future Library είναι υποστηρικτικό και δεν θέλω σε καμία περίπτωση να το δω να ξεπερνά τις βιβλιοθήκες. Θέλω να δω τις βιβλιοθήκες να ξεπερνούν εμάς. Το σημαντικό είναι να συνεχίσουν οι βιβλιοθήκες να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, αυτούς τους χώρους και τα εργαλεία με την ίδια ποιότητα. Η διάρκεια με απασχολεί. Δεν έχω να σας πω κάτι για το επόμενο «πυροτέχνημα».
Και ποιο είναι το σημείο εκείνο που ο Δημήτρης Πρωτοψάλτου θα πει «εδώ είμαι, αυτό ήθελα να πετύχω, τα κατάφερα»; Ποιο είναι το όνειρό του;
Πραγματοποιώ το όνειρό μου κάθε μέρα.
=====
σχόλια