Ο δημιουργός του Άττις, ο ασκητικός θεατράνθρωπος της έρευνας, σκηνοθέτης δεκάδων παραστάσεων που έχουν κάνει γνωστό το αρχαίο ελληνικό δράμα σ' ολόκληρο τον κόσμο, ανεβάζει για το Φεστιβάλ Αθηνών στο Ελαιουργείο της Ελευσίνας τον Προμηθέα Δεσμώτη. Με τον δικό του πάντα ανατρεπτικό τρόπο, πατώντας όμως στην παράδοση και στη βαθιά του γνώση. Με Έλληνες, Τούρκους και Γερμανούς ηθοποιούς. Η παράσταση μετά θα ταξιδεύσει στις πολιτιστικές πρωτεύουσες για το 2010 Έσσεν και Κωνσταντινούπολη. Σύμμαχός του στο εγχείρημά του αυτό ο σπουδαίος εικαστικός Γιάννης Κουνέλλης.
Είναι η τρίτη φορά που σκηνοθετείτε τον Προμηθέα Δεσμώτη.
Το έργο το πρωτοπαρουσίασα με την ομάδα Άττις στους Δελφούς, το 1995, και κάναμε μια μεγάλη παγκόσμια περιοδεία. Κι ενώ συζητούσα με Τούρκους και Γερμανούς συνεργάτες ένα σχέδιο κάτω από τον γενικό τίτλο «Προμηθειάδα», ζητάει η Ολυμπιάδα του Πεκίνου έναν Προμηθέα για το ελληνικό έτος.
Πόσο θα βασιστείτε στις δύο προηγούμενες απόπειρές σας;
Ο πρώτος Προμηθέας μου, πριν δεκαπέντε χρόνια, είχε βασιστεί σε ορισμένα ζητήματα που με απασχολούσαν εκείνη την εποχή, με πρωτεύον το οντολογικό. Στο Πεκίνο, αντιθέτως, δούλεψα την πολιτική διάσταση του Προμηθέα, με πολλές αναφορές σε θέματα που αφορούν την Κίνα. Εδώ τώρα κάνω κάτι τελείως διαφορετικό. Δεν το βρίσκω τόσο χρήσιμο να επιστρέψω στην πρώτη μου εκδοχή. Παρ' όλο που είχε τεράστιο ενδιαφέρον, έχουν αλλάξει τα πράγματα, βρισκόμαστε μπροστά σε αδιανόητες αλλαγές σ' όλο τον κόσμο. Ο Προμηθέας των πολλών δώρων και των πολλών υποσχέσεων, που δεν τηρήθηκαν εντέλει, ανήκει σε μια ουμανιστική ιδέα που έχουμε γι' αυτόν που δεν θα τη δούμε σ' αυτή την παράσταση. Ο δικός μου Προμηθέας έχει όλα τα χαρακτηριστικά ενός αντι-Προμηθέα!
Τι εννοείτε με αυτό;
Υπάρχει πάρα πολύς αυτοσαρκασμός, ως μια διάσταση της τραγωδίας, πάρα πολλή αυτοκριτική και πάρα πολλή πρόκληση για μια ρήξη. Το ζήτημα της ανταρσίας ή της εξέγερσης του σώματος. Άλλωστε, το σώμα πάντα στις παραστάσεις μου λειτουργεί δραστικά, άμεσα. Προβάλλω την εκδίκηση και τη διεκδίκηση προσαρμοσμένες στα σημερινά δεδομένα. Στο έργο η σύγκρουση είναι με τον Δία, τον οποίο ο Προμηθέας προκαλεί συνεχώς. Εδώ η ρήξη είναι με τους αντίστοιχους θεούς ή όποιοι είναι οι θεοί που μας κυβερνούν. Μιλάω για το μεγάλο κεφάλαιο που είναι αόρατο, που δεν ξέρουμε ποιοι μας κυβερνούν, ποιοι δημιούργησαν την κρίση, μιλάω για το πρόσωπο του Όργουελ. Παράλληλα, οι Ωκεανίδες, τις οποίες παίζουν άντρες, παρουσιάζονται ως «πτώματα», «υφάσματα» ανθρώπων που τα έχει ξεβράσει ο Ωκεανός. Έχουν φυλακιστεί, έχουν βασανιστεί, έχουν δολοφονηθεί, και επιστρέφουν.
Ανθρώπινα ρετάλια...
Στην πιο ακραία κατάσταση. Κι επειδή δεν έρχεται απ' έξω ο θύτης, το Κράτος, η Βία, ο Ωκεανός, τα θύματα αυτά παρουσιάζουν τα ίδια τους θύτες τους. Το μπρεχτικό κλειδί στην ιστορία.
Τα θύματα στη ζωή και στην ιστορία συνήθως εξελίσσονται σε θύτες. Εδώ τι είναι;
Εδώ, το να παρουσιάσεις το θύμα στην πιο ακραία του μορφή πάει και σε ακραία αισθητικά επίπεδα. Σαρκάζω, φτάνω μέχρι τη γελοιότητα. Μέσα από τον τρόπο μου, προσπαθώ να δείξω όλα αυτά που μας αφορούν, τον σύγχρονο απο-ανθρωπισμένο άνθρωπο. Δεν βλέπω καθόλου τον άνθρωπο με την ουμανιστική έννοια. Τον βλέπω όπως είπατε «ρετάλι», με έναν τρόπο ώστε όλη του η σωματική συμπεριφορά αλλά και η εκφορά του λόγου να μην είναι καλλιεπής. Ένα θέαμα πολύ σκληρό, πολύ επιθετικό, οργισμένο.
Γιατί τόση οργή;
Θέλω να ξεσηκώσω τον κόσμο. Δεν μπορεί να γίνει αυτό με μια αργή, τελετουργική παράσταση, σαν την παλιότερη που είχε οντολογικό υπόβαθρο. Τώρα υπάρχει μια έντονη πολιτική διάσταση. Μα, μόνο οι μονόλογοι του ίδιου του Προμηθέα είναι φράσεις σαν αυτές που λέμε σήμερα στην καθημερινότητά μας. Υπάρχει λοιπόν ήδη μια εξαιρετική βάση για την ανάπτυξη της εξέγερσης.
Ο άνθρωπος, πάντως, έχει χάσει πολλές ευκαιρίες να χρησιμοποιήσει τη γνώση υπέρ του.
Υπάρχει κι αυτός ο προβληματισμός στα χορικά. Επίσης, η Ιώ, που έρχεται κυνηγημένη από τον Άργο, εδώ τρέχει από χώρα σε χώρα και κανείς δεν θέλει να της δώσει άδεια παραμονής. Όλοι όσοι παίζουν σ' αυτή την παράσταση είναι κυνηγημένοι και ηττημένοι. Μόνο ένας ρόλος, μιας γυναίκας, στο κέντρο της σκηνής, κάτω από την εγκατάσταση του Κουνέλλη με τις πέτρες, μένει ακίνητος σαν τον χρόνο. Χιλιάδες χρόνια εκεί. Η παρουσία ενός αρχέτυπου, σαν τον κανόνα, τον χρόνο. Πονάει γιατί ο πόνος είναι ο πυρήνας του χρόνου, αλλά δεν θρηνεί, δεν πενθεί. Έχει βιώσει πολλούς θανάτους και πολέμους. Αυτή η πένθιμη φιγούρα υπάρχει εκεί, μόνιμα, στο κέντρο της σκηνής. Υπάρχει σαφώς και το τελετουργικό στοιχείο, αλλά υπάρχουν και πολλές εκρήξεις, χωρίς να φτάνουν στην υπερβολή.
Ποια θα είναι η συμβολή του Γιάννη Κουνέλλη;
Με τον Κουνέλλη έχουμε συνεργαστεί πολλές φορές. Αυτό που κάνει δεν είναι ούτε σκηνογραφία, ούτε εικαστική παρέμβαση. Είναι μια opera in scena. Θα δημιουργήσει για καθεμιά από τις τρεις σκηνές από ένα νέο έργο. Ένα για το Ελαιουργείο της Ελευσίνας, ένα για την Κωνσταντινούπολη και ένα για το Έσσεν. Στην Ελευσίνα, μάλιστα, ανέλαβε την πραγματοποίησή του ο δήμος με μεγάλο ενθουσιασμό. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον ο χώρος της Ελευσίνας. Ένας ενεργειακά φορτισμένος χώρος, δίπλα ακριβώς στον αρχαιολογικό χώρο όπου βρίσκονται και οι τάφοι. Επιλέγω αυτόν το χώρο γι' αυτήν του τη μνήμη, γι' αυτό το ανόθευτο που έχει σε αντίθεση με την Επίδαυρο, όπου έχει επικρατήσει το λάιφσταϊλ. Είναι μια πάρα πολύ απωθητική ατμόσφαιρα πια. Έρχεται ένα στημένο κοινό, θετικό ή αρνητικό. Ένα ρωμαϊκό Κολοσσαίο έχει καταντήσει η Επίδαυρος. Έχασε την ιερότητά της κι αυτό που συμβαίνει είναι μια εμποροπανήγυρις.
Μα και οι παραστάσεις έχουν χάσει την «ιερότητα» τους. Λείπουν τόσο η κλασική δομή, όσο και οι μεγάλοι ερμηνευτές.
Βλέπετε να υπάρχει σήμερα μια Παξινού ή ένας Κατράκης; Δεν αρκεί το ταλέντο. Στους μεγάλους υπήρχε και το βίωμα μιας ολόκληρης ζωής. Δημιουργούσαν με το παίξιμό τους βαθιά συγκίνηση, σε συγκλόνιζαν, καθήλωναν μια ολόκληρη Επίδαυρο. Τώρα δεν υπάρχει αυτό το κύρος. Το κοινό κρίνει από κάτω στη διάρκεια της παράστασης. Τότε ήταν το απόλυτο θέατρο του μεγάλου ηθοποιού. Δεν σχολίαζαν. Μέσα από απλούστατες σκηνοθεσίες. Τώρα είμαστε σε μια άλλη εποχή.
Στην εποχή του θεάτρου του δημιουργού. Ο σκηνοθέτης είναι ο απόλυτος «ερμηνευτής», που ξαναγράφει ακόμα και κλασικά έργα...
Γιατί πολλά έργα δεν αντέχουν στον χρόνο! Από τον Μπρεχτ μετά βίας το 1/5 έχει μείνει που μπορεί να παρουσιαστεί άθικτο. Το υπόλοιπο πρέπει να διασκευαστεί. Ο σκηνοθέτης διεθνώς ξαναγράφει τα κείμενα. Και αυτά που θεωρούν στην Ελλάδα «πρωτοπορία», στη Γερμανία και αλλού είναι το ακαδημαϊκό θέατρο. Εδώ ακόμα να καταλάβουν τη διαφορά μεταξύ δράματος και τραγωδίας. Στην τραγωδία ο Θεός είναι παρών. Είναι το σημείο υπέρβασης. Πρέπει να κοιτάξω τον Θεό στα μάτια για να έρθω σε ρήξη μαζί του.
Σε μια εποχή που ο Θεός έχει ακυρωθεί, ποιος έχει μείνει για να τον «κοιτάξει στα μάτια»; Δεν υπάρχει το δέος...
Χωρίς το δέος δεν υπάρχει τραγωδία. Υπάρχει ένα μέγεθος που έχει λήξει. Εγώ θα επιμείνω σ' αυτόν το δρόμο, γιατί αυτόν έχω πάρει...
σχόλια