"Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ"

Στο νέο του βιβλίο Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ, ο Δρ Θεόδωρος Παπακώστας, με τη γνωστή του αμεσότητα και γοητευτική διεισδυτικότητα, μας ταξιδεύει σε τρεις διαφορετικούς κόσμους. Τρεις πολιτισμοί φαινομενικά ασύνδετοι, με μεγάλες αποστάσεις ανάμεσά τους —γεωγραφικές, χρονικές, θρησκευτικές— συγκλίνουν σε ένα ενιαίο αφήγημα που αναδεικνύει την κοινή ουσία της ανθρώπινης εμπειρίας. Ο αρχαιολόγος και συγγραφέας δεν επιδιώκει να παρουσιάσει μια ακαδημαϊκή σύνοψη, αλλά μια ζωντανή, σύγχρονη ανάγνωση του παρελθόντος, προσκαλώντας μας να δούμε μέσα από αυτούς τους τρεις πολιτισμούς και τον δικό μας κόσμο με άλλο μάτι.

Ο Δρ Θεόδωρος Παπακώστας, επιλέγει να εξερευνήσει τρεις εκ πρώτης όψεως ασύνδετους πολιτισμούς —τον Αιγυπτιακό, τον Βαβυλωνιακό και των Βίκινγκ— με μια προσέγγιση που δεν περιορίζεται στην ιστορική αντιπαραβολή. Η πρόθεσή του είναι να συνδυάσει τις προσωπικές του αγάπες και ενδιαφέροντα με μια ουσιαστική αφήγηση που μπορεί να έχει αντίκτυπο στον σημερινό αναγνώστη. Μέσα από αυτή τη «συνύπαρξη» πολιτισμών, μας προτρέπει να δούμε την ανθρώπινη ιστορία ως ένα συνεχές, ως έναν κοινό τόπο που δεν διαχωρίζεται αυστηρά ούτε γεωγραφικά ούτε χρονικά. Τα κοινά στοιχεία, αλλά και οι διαφορές των πολιτισμών, δημιουργούν ένα παλίμψηστο που μπορεί να φωτίσει και τη δική μας εποχή.

Με το Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ ο Παπακώστας μας καλεί να υπερβούμε τα τεχνητά όρια που έχουμε θέσει ανάμεσα στους πολιτισμούς, τις εποχές και τις ταυτότητες. Το παρελθόν δεν είναι στατικό ούτε αποκομμένο· είναι ένα διαχρονικό πεδίο αλληλεπίδρασης και νοηματοδότησης του παρόντος.

Η αρχαιότητα, όπως την παρουσιάζει ο Παπακώστας, δεν είναι απλώς ένα μακρινό παρελθόν, αλλά ένα εργαλείο για να διαβάσουμε το παρόν και να οραματιστούμε το μέλλον. Παραδείγματα από την αρχαία Αίγυπτο, όπου ο σύζυγος λάμβανε άδεια για να στηρίξει τη γυναίκα του όταν είχε περίοδο, ή από τη Μεσοποταμία, όπου υπήρχαν αναφορές σε τεκνοθεσίες από μονογονεϊκές οικογένειες, αποκαλύπτουν προοδευτικές στάσεις που η σύγχρονη κοινωνία μόλις πρόσφατα έχει αρχίσει να αγκαλιάζει. Ακόμη και στο θρησκευτικό πεδίο, η απουσία φανατισμού στις πολυθεϊστικές κοινωνίες του παρελθόντος προσφέρει ένα χρήσιμο παράδειγμα ανεκτικότητας, σε αντίθεση με τις σημερινές μορφές συγκρουσιακού μονοθεϊσμού.

Ο Παπακώστας αποφεύγει συνειδητά τον διδακτισμό. Δεν επιβάλλει την οπτική του στον αναγνώστη αλλά προσκαλεί σε ανοιχτούς συσχετισμούς. Οι αναλογίες ανάμεσα στους αρχαίους πολιτισμούς και τη σύγχρονη ελληνική κοινωνία δεν δηλώνονται μετωπικά — προκύπτουν από την ίδια τη ροή της αφήγησης και αφήνονται στη διακριτική ευχέρεια του αναγνώστη να τις εντοπίσει και να τις ερμηνεύσει. Συχνά, μάλιστα, όπως παραδέχεται ο ίδιος, είναι το κοινό που ανακαλύπτει συσχετισμούς που δεν είχε προβλέψει καν ο συγγραφέας.

Η ιστορική ακρίβεια αποτελεί βασικό πυλώνα της δουλειάς του. Δεν υπάρχει χώρος για επινοήσεις ή ανακρίβειες, παρότι το ύφος είναι ανεπιτήδευτο, με σύγχρονες αναφορές και γλώσσα που φλερτάρει με την ποπ κουλτούρα. Αυτή η ισορροπία ανάμεσα στην επιστημονική εγκυρότητα και την αφήγηση που απευθύνεται στο ευρύ κοινό είναι ίσως και το πιο απαιτητικό κομμάτι της συγγραφικής του δουλειάς. Δεν θεωρεί πρόκληση την κατανόηση μακρινών πολιτισμών —η ανθρώπινη φύση του φαίνεται οικεία και κατανοητή— αλλά αντίθετα θεωρεί πρόκληση το πώς θα αποφύγει τον ξύλινο, επιστημονικό λόγο και τις υπερβολικά τεχνικές λεπτομέρειες που μπορεί να αποξενώσουν τον αναγνώστη.

Η 53η Έκθεση Βιβλίου της Αθήνας

Η εμπειρία της Έκθεσης Βιβλίου της Αθήνας, για τον Παπακώστα, δεν είναι απλώς μια πολιτιστική εκδήλωση· είναι ένα γόνιμο σταυροδρόμι πολιτισμών. Εκεί, η ελληνική συγγραφική παραγωγή διασταυρώνεται με τη μεταφρασμένη, δημιουργώντας έναν χώρο όπου οι ιδέες κυκλοφορούν, συναντιούνται και εξελίσσονται. Αποφεύγει ωστόσο τους θρησκευτικούς παραλληλισμούς, ακόμα κι όταν αναφέρεται μεταφορικά σε «προσκύνημα». Η ιεροποίηση των πολιτιστικών εκφάνσεων, λέει, δεν βοηθά — αντίθετα, μας εμποδίζει από το να τις δούμε δυναμικά και δημιουργικά.

Το βιβλίο, παρά τις νέες τεχνολογικές δυνατότητες, παραμένει, κατά τον ίδιο, ο ακρογωνιαίος λίθος στην επικοινωνία της επιστήμης. Είναι το πιο σταθερό μέσο που επιτρέπει στο ευρύ κοινό να αναστοχαστεί την ιστορία και να αποκτήσει νέα οπτική. Σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όπου η ιστορία και η αρχαιογνωσία έχουν συχνά παραποιηθεί για να εξυπηρετήσουν συγκεκριμένα αφηγήματα, η ανάγκη για μια πιο σφαιρική και ανοιχτή ματιά στο παρελθόν είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρη. Ο Παπακώστας τονίζει πως δεν μπορούμε να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και την εθνική μας ταυτότητα απομονωμένοι από το παγκόσμιο ιστορικό γίγνεσθαι.

Μέσα από τη γραφή του, επιχειρεί να βγάλει την ιστορία από τα μουσεία και τα σχολικά βιβλία και να την επανασυστήσει ως ζωντανό λόγο. Η ιστορική αφήγηση δεν είναι απλώς μια επιστροφή στο παρελθόν, αλλά ένα εργαλείο για να σταθούμε με μεγαλύτερη συνείδηση στο παρόν και να διαμορφώσουμε το μέλλον μας. Ειδικά σε περιόδους γεμάτες εντάσεις —κοινωνικές και γεωπολιτικές—, το ιστορικό αφήγημα μπορεί να αποτελέσει φραγμό απέναντι στη βλακεία, τον φανατισμό και τον σκοταδισμό. Και η αντίσταση αυτή δεν ξεκινά από τα μεγάλα συστήματα, αλλά από την καθημερινότητα, τις λέξεις, τις πράξεις και τις μικρές αλλά ουσιαστικές κινήσεις του καθενός μας.

Στην εποχή των εύκολων συμπερασμάτων και της βιαστικής πληροφόρησης, το έργο του Δρ Θεόδωρου Παπακώστα αποτελεί υπενθύμιση ότι η Ιστορία δεν είναι κτήμα των λίγων, ούτε απομεινάρι για ακαδημαϊκές συζητήσεις. Είναι εργαλείο γνώσης, κατανόησης και, κυρίως, επαναπροσδιορισμού της συλλογικής μας συνείδησης. Με το τελευταίο του βιβλίο, Ένας Αιγύπτιος, ένας Βαβυλώνιος και ένας Βίκινγκ μπαίνουν σε ένα μπαρ, ο συγγραφέας δεν επιχειρεί να ενώσει απλώς τρεις πολιτισμούς· επιχειρεί να ενώσει τον αναγνώστη με το ανθρώπινο παρελθόν του — όχι για να μείνει εκεί, αλλά για να προχωρήσει πιο συνειδητά στο παρόν και στο μέλλον.