«Ρέκβιεμ» από τον Θεόδωρο Κουρεντζή: «Αν ζούσε ο Βέρντι, θα ήταν το ίδιο συγκινημένος»

Υπήρχε μια αναταραχή από νωρίς χθες στο Μέγαρο. Ίσως έφταιγε η διακοπή ρεύματος που είχε βυθίσει την περιοχή στο σκοτάδι. Ή ο θόρυβος από τις γεννήτριες που μούγκριζαν για να κρατήσουν τις αίθουσες στοιχειωδώς φωτισμένες.

Ίσως έφταιγε η ηρωική προσπάθεια του υπεύθυνου εισιτηρίων Παναγιώτη Μπούτα και των ανθρώπων του να εξυπηρετήσουν τον κόσμο εγκαίρως, κι ας μην είχαν ηλεκτρονικούς υπολογιστές. Ό,τι δεν είχε τυπωθεί γραφόταν αναγκαστικά στο χέρι.

Ο κόσμος, ανάμεσά τους πολιτικοί, σκηνοθέτες και δημοσιογράφοι, πλημμύρισε σαν ζωντανό ποτάμι τις σκάλες, ενώ η φήμη ότι ο μαέστρος είχε δηλώσει πως σε λίγο θα άρχιζε η συναυλία –με ή χωρίς φως– δημιουργούσε ήδη προσδοκία.

Ο Βέρντι έγραψε το Ρέκβιεμ τον 19ο αιώνα με αφορμή δύο θανάτους, του Ροσίνι και του συγγραφέα-σύμβολο για την ιταλική επανάσταση Αλεσάντρο Μαντσόνι.

Ο Ιταλός συνθέτης μελοποίησε τη νεκρώσιμη ακολουθία της καθολικής εκκλησίας κι έφτιαξε ένα έργο οπερατικών διαστάσεων για ορχήστρα, διπλή χορωδία και τέσσερις σολίστ.

Το ιδιοφυές στην χθεσινή ερμηνεία του Ρέκβιεμ είναι ότι ο Κουρεντζής κατάφερε να μετατρέψει τη συναυλία σε βιβλική προσευχή έτσι όπως την είχε οραματισθεί ο Βέρντι.

Το φως επανήλθε τελικά λίγο πριν αρχίσει η συναυλία. Η σκηνή γεμίζει με μαύρα ράσα που φοράνε τα μέλη της ορχήστρας και της χορωδίας musicAeterna της Όπερας του Περμ.

Ο Κουρεντζής, λεπτός σαν φιγούρα του Giacometti, ανεβαίνει στο πόντιουμ και ξεκινάει το έργο με μια παύση που κρατάει ένα λεπτό, και μοιάζει με μια μικρή αιωνιότητα για το κοινό που κρατάει την αναπνοή του. Ύστερα η μουσική ξεκινάει σιγά σιγά, και ακούγεται σαν ψίθυρος στην αρχή, σχεδόν σαν σκέψη.

Στο περίφημο Dies Irae (Ημέρα της οργής) μαζί με τα τύμπανα δονείται όλη η χορωδία ενώ ένας άνεμος μοιάζει να σαρώνει την ορχήστρα.

Οι εκφράσεις στο πρόσωπο του Κουρεντζή μαγνητίζουν το βλέμμα. Οι κινήσεις του υποβλητικές, σχεδόν θεατρικές, ενορχηστρώνουν τον Παράδεισο και αποκαλύπτουν την κόλαση.

Τον στίχο «σάλπιγξ θαυμαστών ήχων εκβαλούσα επί των τάφων» τα μέλη της χορωδίας τον τραγουδούν όρθιοι κάνοντας τα χέρια τους χωνί γύρω από το στόμα. Το αποτέλεσμα είναι καθηλωτικό.

Ο Κουρεντζής μ' αυτή την ευφυή έμπνευση κατάφερε ουσιαστικά να σωματοποιήσει το Ρέκβιεμ του Βέρντι. Όταν τραγουδούν «ημέρα οργής, την ημέρα εκείνη ο κόσμος τέφρα έσται», βλέπεις τις πύρινες φλόγες και τις στάχτες που η φωτιά αφήνει πίσω της.

Η φωνή της Varduhi Abrahamyan, της μετζοσοπράνο που έχει επιλέξει ο Έλληνας μαέστρος, έχει δουλευτεί, σκαφτεί, μαλακώσει, ανοίξει σε τέτοιο βάθος που σε οδηγεί κατ' ευθείαν στην Ιερουσαλήμ, να βλέπεις τη σκόνη που κάλυψε τα σανδάλια του Ιησού και ν' αντικρίζεις με φόβο τον άδειο τώρα δρόμο που κάποτε Εκείνος διέσχισε.

Στην ερμηνεία του Ρέκβιεμ του Κουρεντζή τα κόρνα ακούγονται κάποια στιγμή να παριστάνουν τη σκέπη τ' ουρανού, που στέκει προστατευτικά από πάνω μας. Ζωγραφίζουν έτσι την ιδέα ενός προστάτη σπλαχνικού Θεού.

Στο «άφησέ τους Κύριε να περάσουν από το θάνατο στη ζωή» η σκηνή βυθίζεται στο σκοτάδι και τα φώτα ανάβουν και λούζουν τους θεατές στην πλατεία. Η χορωδία παρακαλάει για τη δική μας σωτηρία.

Το ιδιοφυές στη χθεσινή ερμηνεία του Ρέκβιεμ είναι ότι ο Κουρεντζής κατάφερε να μετατρέψει τη συναυλία σε βιβλική προσευχή, έτσι όπως την είχε οραματιστεί ο Βέρντι. Τα πνευστά είναι ο ουρανός και το φλάουτο είναι ένα πουλί που τον διασχίζει ή μια αχτίδα φως που τον διαπερνά.

Η μουσική σε κάνει να νιώθεις τη «μεγίστη μέρα» την αδυσώπητη, τον φόβο, την οργή. Τον πόνο.

Στη φωνή της σοπράνο Zarina Abaeva στάζει όλη η γλύκα, το φως και η ομορφιά, του ανθρώπινου γένους. Παραδοχή και συγχώρεση. Το έλεος.

Η συναυλία ξεκινάει και τελειώνει με μια παύση, θυμίζοντας το στίχο του Τ. Σ. Έλιοτ «έτσι τελειώνει ο κόσμος όχι μ' έναν πάταγο αλλά μ' ένα λυγμό».

Οι εκφράσεις στο πρόσωπο του Κουρεντζή μαγνητίζουν το βλέμμα. Οι κινήσεις του υποβλητικές, σχεδόν θεατρικές, ενορχηστρώνουν τον Παράδεισο και αποκαλύπτουν την κόλαση.

Η συναυλία ξεκινάει και τελειώνει με μια παύση, θυμίζοντας το στίχο του Τ. Σ. Έλιοτ «έτσι τελειώνει ο κόσμος όχι μ' έναν πάταγο αλλά μ' ένα λυγμό». Για τον Κουρεντζή ο λυγμός αυτός είναι η σιωπή. Η σιωπή που προηγήθηκε της δημιουργίας και που ακολουθεί τον αφανισμό.

Όπως όλοι οι μεγάλοι καλλιτέχνες, ο Θεόδωρος Κουρεντζής χθες μας έκανε ευγνώμονες επειδή ζούμε σ' αυτόν τον αιώνα και αξιωθήκαμε μια τέτοια εμπειρία.

Ή όπως είπε ο Ioan Holender, παρουσιαστής της εκπομπής KulTOUR with Holender, μιλώντας στην κάμερα για την αυστριακή τηλεόραση: «Υπάρχουν σπουδαίες στιγμές που μπορεί να ζήσεις κανείς αν είναι τυχερός, λίγες φορές στη ζωή του, και που δεν είναι εύκολο να τις περιγράψεις. Αυτό που ζήσαμε απόψε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ήταν μια τέτοια σπουδαία στιγμή. Αν ζούσε ο Βέρντι πιστεύω θα ήταν το ίδιο συγκινημένος με μας».

*Η Λίνα Στεφάνου είναι διευθύντρια του περιοδικό NOMAS.