Πριν κάποιο καιρό πληροφορήθηκα πως ένας νεαρός σε ένα μικρό χωριό έξω απ' την Ολυμπία κατασκεύαζε ένα νέο τσέμπαλο. Ένας φίλος -άνθρωπος που εμπιστεύομαι- τον είχε συναντήσει από κοντά, και μου είχε πει: «Πρόκειται για κάτι πολύ σπάνιο. Ο νεαρός είναι φαινόμενο. Θα το διαπιστώσεις και μόνος σου, όχι τόσο μιλώντας εξ αποστάσεως μαζί του, όσο αν τον δεις μέσα στον χώρο που δημιουργεί, στο σπίτι του με τα πιάνα του και τα ρολόγια του, σ'αυτό το μικρό χωριό. Επίσης είναι και συνθέτης κι έχει ανεβάσει κάποια κομμάτια του στο youtube. Αυτή η δίψα για δημιουργία υλική, αλλά και πνευματική, είναι πολύ σπάνια στις μέρες μας, που όλοι είναι ακραία εξειδικευμένοι.»
Αισθητικά η μουσική που παράγεται μέσω ηλεκτρισμού και υπολογιστή με ενοχλεί. Όντως, το τσέμπαλο και η βάρβιτος είναι όργανα του παρελθόντος. Όμως, ηχούν υπέροχα κι αυτή η μουσική τους τελειότητα τα καθιστά διαχρονικά.
«Δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου να κάνει μόνο ένα πράγμα στη ζωή» μου είπε ο Χάρης Αναστασόπουλος μιλώντας μου απ' την Αρχαία Ολυμπία. «Αγαπώ ό,τι έχει να κάνει με τη λόγια μουσική. Παθιάζομαι με το τραγούδι, τη σύνθεση, την ερμηνεία σε πιάνο και κυρίως το τσέμπαλο και την κατασκευή οργάνων. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκα με τη μουσική. Άκουγα κι ακούω, συνεχώς, κλασική μουσική κι έτσι μου γεννήθηκε η επιθυμία να μάθω να παίζω την μουσική που τόσο αγάπησα. Στα 12 μου χρόνια ξεκίνησα από το Ελληνικό Ωδείο του Πύργου Ηλείας. Φοίτησα στην τάξη της Τζένης Λάγιου κι αργότερα της Δώρας Ρόζη. Παράλληλα, σπούδασα πλάι στον αείμνηστο Άρη Γαρουφαλή στο Ωδείο Αθηνών. Πλέον βρίσκομαι στην τελική ευθεία των σπουδών μου στο πιάνο, μελετώντας για το Δίπλωμα, με την Κατερίνα Βαζαίου.
Στα 22 μου ήρθα σ’ επαφή με την τέχνη του λυρικού τραγουδιού, παίρνοντας μαθήματα στην Αθήνα με τον κόντρα τενόρο Άρη Χριστοφέλη και στο Παρίσι με τον μπάσο Huber Weller.»
—Και πότε ξεκίνησες να κατασκευάζεις μουσικά όργανα; Τι σε ενέπνευσε;
Από τα 17 μου, άρχισα να κάνω μία μικρή συλλογή από πιάνα αντίκες. Πιάνα που είχαν φάει τα ψωμιά τους... Πάνω σε αυτά έμαθα την ανατομία του πιάνου. Έμαθα να τα χορδίζω, να τα επισκευάζω. Με άλλα λόγια να τους χαρίζω νέα ζωή. Κάποια μέρα, ακούγοντας την όπερα 'Ορφέας και Ευριδίκη' του Gluck, ξεχώρισα ένα όργανο από την ορχήστρα, που ηχούσε διακριτικά και σταθερά σαν το εκκρεμές ενός καλοκουρδισμένου ρολογιού. (Παρεμπιπτόντως, να πω ότι έχω πάθος και με τα παλαιά ρολόγια. Αγαπώ να βρίσκω κούκους και εκκρεμή από παλαιοπωλεία και να τα αποκαθιστώ. Το πατρικό μου σπίτι στην Αρχαία Ολυμπία είναι γεμάτο από παλιά όμορφα ρολόγια, επισκευασμένα από εμένα.) Αυτό το όργανο λοιπόν, στην όπερα του Gluck, ήταν το τσέμπαλο, ένα νυκτό, έγχωρδο, πληκτροφόρο όργανο της εποχής του Μπαρόκ. Κι αυτό ήταν! Μετά ήξερα πλέον ότι έπρεπε ν'αποκτήσω ένα τσέμπαλο, κι ο μόνος τρόπος για να το καταφέρω ήταν να το κατασκευάσω εγώ. Τα όργανα αυτά είναι πανάκριβα, δεν παράγονται μαζικά, είναι χειροποίητα και μόνον έπειτα από παραγγελία και πολλές χιλιάδες ευρώ μπορεί κάποιος να τ'αποκτήσει.
Τέσσερα (απ' τα πολλά βήματα) κατασκευής μιας αρχαίας βαρβιτου:
—Μίλησέ μας για τα όργανα που έχεις κατασκευάσει...
Έως τώρα έχω κατασκευάσει δυο τσέμπαλα, ένα αρκετά μεγάλο και ένα μικρότερο (σπινέτο). Το πρώτο τσέμπαλο έκανα να το ολοκληρώσω, δουλεύοντας με χαλαρούς ρυθμούς, ένα περίπου χρόνο. Το μικρότερο χρειάστηκε 9 μήνες περίπου. Μπορώ να πω ότι αν και μικρότερο με κούρασε περισσότερο λόγω του σχήματος και της μικρότερης κλίμακας του. Το μεγάλο τσέμπαλο, έχει μήκος 2,10 μ. σχεδόν όσο ένα μεγάλο πιάνο με ουρά, ενώ το δεύτερο τσέμπαλο, έχει δεν έχει 1 μέτρο μήκος και αποτελεί ουσιαστικά τον πρόγονο του μεγάλου τσέμπαλου .
—Όταν παίζεις ένα όργανο, όπως η αρχαία βάρβιτος που κατασκεύασες, νιώθεις σα να μεταφέρεσαι στο χρόνο;
Η βάρβιτος είναι ένα όργανο που έφτιαξα πριν αρκετά χρόνια, μια μεγάλη αγάπη κι αυτή! Σέβομαι πολύ τον ξεχωριστό πολιτισμό της αρχαίας Ελλάδας και την μουσική που γέννησε. Δυστυχώς όμως, πολύ λίγα στοιχεία για τη μουσική της αρχαιότητας μας έχουν διασωθεί. Παίζοντας με την βάρβιτό μου, προσπαθώ να φανταστώ και να ανασυνθέσω το ηχητικό τοπίο αυτής της μοναδικής εποχής. Κι ας μην ξεχνάμε, ότι η αρχαία ελληνική μουσική και μυθολογία αποτελούν τη βάση όλης της δυτικής μουσικής. Έχουν άμεση σχέση με την τέχνη της Αναγέννησης και του Μπαρόκ.
—Έχει ενδιαφέρον να μας πεις μερικά πράγματα για το τεχνικό κομμάτι...
Το βασικό υλικό για το τσέμπαλο, όπως άλλωστε και για τα περισσότερα μουσικά όργανα, είναι το ξύλο και ειδικότερα το κυπαρίσσι.
Από αυτή την άποψη, μπορώ να πω πως είμαι προνομιούχος, επειδή γεννήθηκα σ’ ένα μέρος όπου υπάρχει άφθονη και καλής ποιότητας ξυλεία. Αξίζει να σας πω, πως οι περισσότερες πήγες του 17-18ου αι. μας υποδεικνύουν πώς να ‘’τσεκάρουμε’’ αν ένα τσέμπαλο έχει κατασκευαστεί ορθά. Αναφέρουν ότι απλά πρέπει να μυρίσεις το όργανο εσωτερικά και τότε θα καταλάβεις από την υπέροχη μυρωδιά του ξύλου, την ποιότητα του. Το κυπαρίσσι είναι ένα πολύ καλό, σκληρό και αρωματικό ξύλο, κατάλληλο για τα περισσότερα μέρη του τσέμπαλου, αλλά την ίδια στιγμή είναι και ευαίσθητο. Πρέπει να κοπεί σε συγκεκριμένη εποχή και σε συγκεκριμένη φάση της σελήνης διαφορετικά μπορεί να χαθούν πολλά από τα προτερήματα αυτού του ξύλου. Το ηχείο του οργάνου, είναι σχεδόν πάντα από έλατο ή ερυθρελάτη, που είναι ένα ξύλο μοναδικό! Το ηχείο αποτελεί την ψυχή του οργάνου, καθώς από εκεί μεταδίδεται ο ήχος, σε συγκεκριμένη ποιότητα και ένταση, στοιχεία που καθορίζονται αποκλειστικά από την επιλογή του ξύλου και από την ικανότητα του κατασκευαστή. Κόβει την ανάσα η σκέψη ότι από εκεί πηγάζουν οι υπέροχες μουσικές συνθέσεις όλων των μπαρόκ συνθετών, καθώς και ότι από εκεί «ηχεί» η αόρατη υπογραφή του κατασκευαστή. Σειρά έχει το πληκτρολόγιο και ο μηχανισμός. Το πληκτρολόγιο σχεδιάζεται πάνω σε μια μεγάλη ξύλινη πλάκα και με πολλή υπομονή κόβονται τα ξύλινα πλήκτρα, ένα προς ένα. Μετά από πολλές ώρες δουλειάς, υπομονής και άφθονου καφέ, τοποθετούνται σε ένα παραλληλόγραμμο πλαίσιο όπου πλέον ρυθμίζεται η ισορροπία και το βάρος των πλήκτρων. Ο μηχανισμός είναι μια πολύ απλή και παλιά εφεύρεση. Ένα μικρό ξυλάκι στην άκρη του έχει ένθετη μια μικρή ακίδα από φτερό χήνας, με το πάτημα του πλήκτρου, αυτό να ανεβαίνει και πλήττει (δηλ «τσιμπάει» τη χορδή). Αυτό το ξυλάκι λέγεται saltarello, επειδή πηδάει και χτυπά τη χορδή. Το κάθε πλήκτρο έχει 1 έως και 3 saltarelli για περισσότερα ηχοχρώματα και ένταση. Tο τσέμπαλο είναι ένα όργανο που δεν έχει αυξομείωση έντασης, όπως το πιάνο, αλλά διαθέτει πολλά saltarelli ώστε να δίνει πολλά ηχοχρώματα.
Οι χορδές είναι από χαλκό και μαλακό σίδηρο, ίσως και από κάποια άλλα κράματα.
Είναι πολύ λεπτές σαν κλωστές, ενώ η παχύτερη έχει περίπου το πάχος μιας πετονιάς για ψάρεμα.
Πάνω από τα saltarelli και το ηχείο, βρίσκεται ή «άρπα», μια μεγάλη σειρά από χορδές που μειώνεται βαθμιαία το μήκος τους. Αυτές πλήττονται από τα saltarelli και παράγουν τις νότες.
Τελευταίο στάδιο της κατασκευής, είναι η διακόσμηση. Το τσέμπαλο έχει μακραίωνη ζωγραφική παράδοση. Με βάση αυτή, στο εσωτερικό του οργάνου έχω ζωγραφίσει διάφορα μοτίβα με ανθέμια και λουλούδια, ενώ το εξωτερικό του το έχω διακοσμήσει με μια μεγάλη σειρά ακάνθου, επενδυμένη με φύλλα χρυσού. Φυσικά, υπάρχουν κι άλλες διακοσμητικές λεπτομέρειες, όπως άλλωστε απαιτεί η παράδοση του μπαρόκ.
—Ενώ οι πιο πολλοί ασχολούνται με τα σύγχρονα όργανα και προσπαθούν να φτιάξουν κάτι ακόμα πιο τεχνολογικά εξελιγμένο, εσύ εμπνέεσαι από το παρελθόν. Θέλεις να μας μιλήσεις για αυτό;
Φυσικά.Η εξέλιξη και η πρόοδος, ως νόμοι της φύσης, οδηγούν νομοτελειακά σε αλλαγές. Ειδικά στην εποχή της τεχνολογίας, δε φαντάζει παράδοξο το γεγονός πως και η μουσική βαδίζει στα ίδια χνάρια. Ωστόσο, παρά το νεαρό της ηλικίας μου, είμαι λίγο συντηρητικός σ’ αυτό το θέμα. Αισθητικά η μουσική που παράγεται μέσω ηλεκτρισμού και υπολογιστή με ενοχλεί. Όντως, το τσέμπαλο και η βάρβιτος είναι όργανα του παρελθόντος. Όμως, ηχούν υπέροχα κι αυτή η μουσική τους τελειότητα τα καθιστά διαχρονικά.
—Δέχεσαι παραγγελίες κατασκευής ή έχεις δεχτεί έως τώρα καμία;
Αν υπάρχει κάποιος εραστής του τσεμπάλου, με υψηλές απαιτήσεις, αν αναζητά ένα όργανο μοναδικό και χειροποίητο, θα χαρώ πολύ να το υλοποιήσω. Ναι, βρίσκομαι σε συζητήσεις με μουσικούς και ωδεία, που ενδιαφέρονται για τσέμπαλο. Ωστόσο, η κατασκευή ενός τσεμπάλου είναι μια χρονοβόρα και κοστοβόρα υπόθεση.
—Τι μουσική ακούς στο σπίτι;
Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ακούω κλασική, μπαρόκ, όπερα και, καμία φορά, ελληνική μελοποιημένη ποίηση. Το μπαρόκ όμως, κυριαρχεί στην καθημερινότητά μου. Με γεμίζει αισιοδοξία και μου δίνει μίαν απερίγραπτη ψυχική και πνευματική ανάταση.
—Μπορεί η μουσική να μας κάνει καλύτερους ανθρώπους;
Η τέχνη γενικότερα, κι όχι μόνον η μουσική, μπορεί να μας αλλάξει προς το καλύτερο. Αυτό το ήξεραν καλά και οι αρχαίοι. Το λέει ο Περικλής στον Επιτάφιο. Τα αθάνατα γλυπτικά και αρχιτεκτονικά έργα της κλασικής εποχής, ήταν και συνεχίζουν να είναι, σχολείο για την ψυχή και το ήθος των ανθρώπων. Η καλή μουσική είναι σαν την υγιεινή διατροφή. Μπορεί αρχικά να δυσκολευτούμε να την βάλουμε στη ζωή μας, αλλά όταν γίνει βίωμα, τότε τα αποτελέσματα στην ψυχή και το μυαλό είναι συνταρακτικά. Εδώ θα ήθελα να κάνω ένα σχόλιο για τους ανθρώπους της γενιάς μου. Στρέφουν τ’αυτιά και τα μάτια τους στο εύκολο, το ευτελές, το εμπορικό και χυδαίο. Φέρονται στους εγκεφάλους τους, όπως ακριβώς φέρονται και στα κακομεταχειρισμένα από τις καταχρήσεις σώματά τους. Λυπάμαι για την μουσική και την αισθητική παιδεία των ανθρώπων γύρω μου.
—Ποια είναι τα όνειρά σου για το μέλλον;
Το όνειρο μου είναι ένα και φιλόδοξο! Θέλω ν’ ασχοληθώ βαθύτερα με τη μουσική σε όλα τα επίπεδα, είτε κατασκευάζοντας τσέμπαλα, είτε τραγουδώντας, είτε ακόμα συνθέτοντας ή παίζοντας τσέμπαλο και πιάνο. Πρώτη ύλη των ονείρων του μέλλοντος μου είναι οι νότες!
Μια σύνθεση του Χάρη Αναστασόπουλου
σχόλια