Στο βιβλίο της με τίτλο Η εντύπωση της ευτυχίας: Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ωθούν μια γενιά να δείχνει άψογη πάση θυσία [The Happiness Effect: How Social Media Is Driving a Generation to Appear Perfect at Any Cost], η Ντόννα Φρέιτας [Donna Freitas] παρουσιάζει αναλυτικά τις επιπτώσεις του διάχυτου λόγου περί ευτυχίας στα κοινωνικά δίκτυα, ιδίως για τις νεότερες γενιές. Μεταξύ άλλων, η Φρέιτας επισημαίνει τον βαθμό στον οποίον οι έφηβοι έχουν εσωτερικεύσει την αντίληψη ότι πρέπει να δείχνουν ευτυχισμένοι πάση θυσία. Αυτή η αντίληψη, υποστηρίζει, υπερβαίνει πολιτισμικά, κοινωνικά και φυλετικά σύνορα, διεισδύοντας αδιακρίτως στις νέες γενιές.
Τα κολέγια και τα πανεπιστήμια που επισκέφτηκα χαρακτηρίζονταν από απίστευτη ετερογένεια μεταξύ τους - από άποψη γεωγραφική, εθνοτική, κοινωνικοοικονομική, θρησκευτικής ταυτότητας ή μη και κύρους. Σε όλα, όμως, ένα ενοποιητικό και κομβικό μοτίβο αναδύθηκε ως το πλέον φλέγον ζήτημα που αντιμετωπίζουν οι φοιτητές σχετικά με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: τη σημασία του να δείχνει κανείς ευτυχισμένος. Και όχι μόνο ευτυχισμένος, αλλά, όπως με πληροφόρησαν αρκετοί φοιτητές, μακάριος, εκστασιασμένος, ακόμη και συναρπαστικός. Αυτό το άκουσα σε ένα από τα πλέον ελίτ ιδιωτικά ιδρύματα των ΗΠΑ, αλλά και σε μία σχολή που δεν εμφανίζεται αρκετά υψηλά στην κατάταξη ώστε να ενδιαφέρει τον κόσμο η ακριβής του θέση. Η επιταγή αυτή διαπερνά κάθε δημογραφική κατηγορία [...] Οι μαθητές έχουν μάθει ότι τα σημάδια της θλίψης ή της τρωτότητας αντιμετωπίζονται συχνά με σιωπή, απόρριψη ή, στη χείριστη των περιπτώσεων, με τραμπουκισμό. Η σημασία τού να δείχνεις ευτυχισμένος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -το καθήκον να δείχνεις ευτυχισμένος- ακόμη κι αν βιώνεις σοβαρή κατάθλιψη ή μοναξιά είναι τόσο κυρίαρχη, που σχεδόν όλοι οι συνομιλητές μου το ανέφεραν κάποια στιγμή. Και κάποιοι φοιτητές μιλούσαν αποκλειστικά γι' αυτό.
Δεν αρκεί να δείχνει κανείς ευτυχισμένος. Πρέπει να δείχνει και μακάριος, εκστασιασμένος, ακόμη και συναρπαστικός. Η θλιψη κι η τρωτότητα επιφέρει μέχρι και μπούλινγκ.
Η επιτακτική ανάγκη για ευτυχία, που έχει ήδη επισημανθεί εδώ και σχεδόν μία δεκαετία από συγγραφείς όπως η Μπάρμπαρα Έρενραϊχ, φαίνεται να σημειώνει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ακόμη μεγαλύτερη πολιτισμική διάδοση και διάχυση, ιδίως μεταξύ των αποκαλούμενων ως ψηφιακών αυτοχθόνων. Εγείρεται μια βαθιά ριζωμένη, καταπιεστική απαίτηση από τις νεότερες γενιές να επιμελούνται, να διαμορφώνουν και να διατυμπανίζουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μιαν αυθεντική, πλην αποκλειστικά θετική εκδοχή του εαυτού τους. Πράγματι, η αποτυχία ανταπόκρισης στο αίτημα θετικής παρουσίασης του εαυτού σου στον υπόλοιπο κόσμο, συμπεριλαμβανομένης της εκδήλωσης ενδείξεων αρνητικότητας, ηττοπάθειας, αποτυχίας ή και πολιτικής ταύτισης, στιγματίζεται εμφανώς και αποδοκιμάζεται από τους άλλους, ενώ παράλληλα υπονομεύει την αίσθηση αυταξίας και κοινωνικής ευρωστίας των ηλικιακά νεότερων. Οι συνεντεύξεις που πραγματοποίησε η Φρέιτας στο πλαίσιο της μελέτης της δείχνουν ότι η ενασχόληση των νέων με το να δείχνουν ευτυχισμένοι είναι «τόσο έντονη, που ίσως τελικά να φαντάζει σχεδόν παθολογική». Μάλιστα, σε μία συμπληρωματική έρευνα που διεξήγαγε σε ένα ευρύτερο δείγμα 884 φοιτητών, το 71%απάντησε καταφατικά στη δήλωση: «Προσπαθώ πάντοτε να δείχνω θετικός/ευτυχισμένος ως προς οτιδήποτε σχετίζεται με το όνομά μου». Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τη Φρέιτας, οι νέοι έχουν εσωτερικεύσει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη ότι η αυθεντική, πλην θετική, επιμέλεια της αυτοεικόνας είναι πράγματι απαραίτητη, εφόσον η ίδια τους η εικόνα λογίζεται μπραντ προς εμπορευματοποίηση. Υπό αυτό το πρίσμα, των 79% των φοιτητών απάντησαν καταφατικά στη δήλωση: «Κατανοώ ότι το όνομά μου αποτελεί μπραντ και πρέπει να το αναπτύξω με προσοχή». Απηχώντας αυτά τα ευρήματα, ένας από τους συνεντευξιαζόμένους απάντησε: «Νομίζω ότι [τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης] αποτελούν καλή δίοδο προς την αγορά. Νομίζω ότι μπορείς να προωθήσεις τον εαυτό σου μέσα από αυτά [...] Προσπαθώ να παρουσιάζω τον εαυτό μου με θετικό τρόπο».
Οι νέοι έχουν εσωτερικεύσει σε μεγάλο βαθμό την αντίληψη ότι η αυθεντική, πλην θετική, επιμέλεια της αυτοεικόνας είναι πράγματι απαραίτητη, εφόσον η ίδια τους η εικόνα λογίζεται μπραντ προς εμπορευματοποίηση
ΑΥΤΗ Η ΙΔΕΑ καθίσταται εντονότερα εμφανής με το εξαπλούμενο κίνημα όσων δημιουργούν βίντεο για να τα αναρτήσουν στην πλατφόρμα YouTube [YouTubers]. Γνωστοί και ως βιντεοϊστολόγοι [vloggers], οι πλέον επιτυχημένοι χρήστες του YouTube έχουν αναδειχτεί σε εξέχοντα παραδείγματα κεφαλαιοποίησης του εντοπισμού, της διαμόρφωσης και της κατασκευής των ταυτοτήτων και των ταλέντων τους, στοχεύοντας στην πώληση της εικόνας και των δεξιοτήτων τους σε εκατομμύρια ανθρώπους. Ανεξαρτήτως του θέματος που πραγματεύονται, από τις ζωές τους έως το πώς να βάζεις κραγιόν ή να παίζεις ορισμένα βιντεοπαιχνίδια, αυτό που πωλούν οι συγκεκριμένοι χρήστες του YouTube μέσω βίντεο χαμηλού κόστους παραγωγής, τραβηγμένα στα δωμάτιά τους, είναι τα προσωπικά τους μπραντ. Πωλούν αυτό που είναι, τη φωνή τους, την ιδιωτική τους περσόνα. Σε αυτό συνίσταται η επιχειρηματικότητα των χρηστών του YouTube: στο να καρπώνονται τεράστια οφέλη από τη διαφήμιση, την προβολή και, συνακόλουθα, την εμπορευματοποίηση της καθημερινής ζωής τους. Αυτό το κάνουν καλλιεργώντας μία αυθεντική, μοναδική και συναρπαστική εικόνα. Η θετική θεραπευτική κουλτούρα συνιστά πλέον, και αυτή, μέρος αυτής της παγκόσμιας επιχείρησης. Ένα νέο «θεραπευτικό κίνημα vlogging» αναδύεται και εξαπλώνεται, προσελκύοντας χιλιάδες ακολούθους καθημερινά. Ολοένα και περισσότεροι χρήστες του YouTube έχουν αρχίσει να αποκομίζουν επιχειρηματικά κέρδη από την κοινοποίηση των προσωπικών τους εμπειριών, οι οποίες αφορούν τους τρόπους υπέρβασης δυσκολιών και προσωπικών διαταραχών, παρουσιάζοντας τον εαυτό τους ως ζωντανά, απλά παραδείγματα της δυνατότητας υιοθέτησης μιας πιο αυθεντικής και θετικής στάσης ζωής, ακόμη και υπό το βάρος αντίξοων περιστάσεων. Παρουσιάζει, ωστόσο, ενδιαφέρον το γεγονός ότι ακόμη και το να μην είσαι αυθεντικός μπορεί να καταστεί επικερδές αντικείμενο εμπορευματοποίησης, ως ένδειξη αυθεντικότητας.
Ας αναλογιστεί κανείς σχετικά την περίπτωση του PewDiePie, ψευδώνυμο του Φίλιξ Σέλλμπεργκ [Felix Kjellberg], ενός 29χρονου Σουηδού παίκτη βιντεοπαιχνιδιών και κωμωδιογράφου, ο οποίος διαθέτει περισσότερους από 50 εκατ. ακολούθους, μαζεύει 9 δισ. προβολές από όλον τον κόσμο και αποκομίζει ετήσια κέρδη της τάξης των 15 εκατ. δολαρίων. Πλέον, διαθέτει δική του εταιρεία παραγωγής. Μία από τις πιο διάσημες φράσεις του Pew DiePie είναι η εξής: «Μην είσαι ο εαυτός σου. Γίνε πίτσα. Όλοι αγαπούν την πίτσα», με την οποία χλευάζει την απαίτηση για αυθεντικότητα. Η φράση δεν κατέστη απλώς εξαιρετικά δημοφιλής, αλλά συμπεριελήφθη στην ανθολογία εμψυχωτικών, αστείων τσιτάτων που εξέδωσε ο ίδιος, με τίτλο Αυτό το βιβλίο σε αγαπάει [This Book Loves You], που συμπεριελήφθη στη λίστα των μπεστ σέλερ σε σύντομο χρονικό διάστημα. Το εν λόγω πόνημα περιγράφεται ως βιβλίο που περιέχει «εμψυχωτικά ρητά με καλαίσθητη εικονογράφηση, τα οποία πρέπει να χρησιμοποιήσεις ως οδηγό ζωής». Αναμφίβολα, αυτό που εμπορεύεται ο PewDiePie είναι το προσωπικό του μπραντ, δηλαδή η προσωπική του αυθεντική και μοναδική προσωπικότητα και κοσμοθεωρία. Εξίσου αναμφίβολο είναι και το γεγονός ότι η αυθεντικότητα πουλάει καλύτερα, ακόμη κι αν το να είσαι αυθεντικός συνίσταται στο να μέμφεσαι την αυθεντικότητα ως έναν τρόπο ορισμού του δικού σου προσωπικού μπραντ. Παρ' όλα αυτά, όπως υποστηρίζουν ερευνητές και εμπειρογνώμονες της ευτυχίας, μεταξύ των οποίων και ο ίδιος ο Σέλιγκμαν, παρότι η αυθεντικότητα διαδραματίζει κομβικό ρόλο στον ορισμό του ευτυχισμένου ατόμου, ίσως κανένα άλλο χαρακτηριστικό δεν ξεχωρίζει ως προς τον ορισμό του ευτυχισμένου εαυτού στην «ευδοκίμηση» και στη στενά συνεδεμένη με αυτήν έννοια της «αυτοανάπτυξης».
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟ «ΕΥΤΥΧΙΟΚΡΑΤΙΑ, ΠΩΣ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΤΗΣ ΕΥΤΥΧΙΑΣ ΚΥΒΕΡΝΑ ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ», CABANAS EDGAR, ΜΤΦΡ.ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΕΤΣΑ, ΕΚΔ. ΠΟΛΙΣ
σχόλια