Αλέξανδρος Δουμάς: Ο Κόμης Μοντεχρίστος (Α' & Β’ τόμος)

Οι εκδόσεις Gutenberg κυκλοφορούν στη σειρά Οrbis Literae σε δύο τόμους τον «Κόμη Μοντεχρίστο» του Aλέξανδρου Δουμά, σε μετάφραση Ωρίωνα Αρκομάνη, θυμίζοντάς μας γιατί ο αξεπέραστος υπερ-ήρωας εξακολουθεί να συναρπάζει.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ,11.2.2020

Η ανίκητη δύναμη του Κόμη Μοντεχρίστου

 

Ο Αλέξανδρος Δουμάς, ο οποίος πάντα θα αναφέρεται με την ελληνική του απόδοση, όπως τα θεία πρόσωπα και τα αιώνια αρχέτυπα, δεν είναι μόνο ο πολυγραφότατος συγγραφέας ή ο πληθωρικός εκφραστής του ρομαντισμού, ο γητευτής των λαϊκών ψυχών και ο μιγάς γιος μιας μαύρης σκλάβας κι ενός στρατηγού του Ναπολέοντα που ονειρευόταν μεγάλες νίκες και τεράστιες αντιπαραθέσεις, ο φαντασιόπληκτος εραστής και μανιακός θεατρίνος, ο αιώνιος θαυμαστής του Σαίξπηρ και του Μπάιρον, ο πολυμήχανος Οδυσσέας που γύρισε όλη τη Μεσόγειο, αναζητώντας μανιακά τη δική του Ιθάκη. Είναι αυτός που θα γράψει τα κλασικά Οι τρεις σωματοφύλακες, Το σιδηρούν προσωπείο και Βασίλισσα Μαργκό, αλλά και τον αξεπέραστο Κόμη Μοντεχρίστο, ένα έργο που έχει φτάσει να ξεπερνά αιώνες, ηλικίες και εποχές.

 

Σε αυτό το έργο-σημείο αναφοράς φαίνεται να ενσωματώνονται οι προσωπικές βιωμένες εμπειρίες του συγγραφέα –όπως το ότι όντως ο Δουμάς ανακάλυψε το νησί Μόντε Κρίστο σε μια κρουαζιέρα με τον τότε πρίγκιπα Λουδοβίκο Ναπολέοντα και κατόπιν αυτοκράτορα Ναπολέοντα Γ'– και καταγράφεται μια πρόζα με τεράστια αφηγηματική δύναμη, σύμφυτη με τα υπερβατικά πρότυπα του ρομαντισμού –σκοτεινά δωμάτια, γοτθικού τύπου συμπαραδηλώσεις, περιγραφές της Ανατολής– καθώς και με τα δεδομένα της αφήγησης των λαϊκών ιστοριών αγωνίας.

 

Ο Αλέξανδρος Δουμάς έγραφε ακατάπαυστα, εξακολουθώντας παράλληλα να συνοδεύει τον καλό του φίλο Βικτόρ Ουγκό σε διάφορες εξόδους και γοητεύοντας με τα βιβλία του αμέτρητες συνειδήσεις, από τον Ειρηναίο Ασώπιο, έναν Έλληνα γιατρό που υπήρξε από τους στενούς συνεργάτες του, έως τον Μαρσέλ Προυστ, ο οποίος κάποια στιγμή δήλωσε ότι ο Κόμης Μοντεχρίστος ήταν το βιβλίο που του άλλαξε τη ζωή. Σημειωτέον πως όταν το διάβασε ήταν μόλις 14 ετών.

 

Στην Ελλάδα η δημοφιλία του συγκεκριμένου ήρωα αποδεικνύεται και από τις πολλές μεταφράσεις του έργου που κυκλοφορούν, σε σειρές τόσο εφηβικών όσο και κλασικών εκδόσεων.


Έκτοτε, πολλοί έφηβοι, ενήλικες, άνθρωποι όλων των ηλικιών και προελεύσεων, φιλόσοφοι και συγγραφείς έχουν νιώσει να γοητεύονται απ' όσα ανήκουστα καταφέρνει ο Κόμης Μοντεχρίστος, αυτή η παράδοξη μορφή του υπερήρωα που αλλάζει ταυτότητες και ρόλους, ξεπερνά τα φυσικά εμπόδια και τους νόμους. Έκτοτε έχει εμπνεύσει όλες τις μορφές των ανδρών που ήρθαν αντιμέτωποι με τη μοίρα τους και την τιθάσευσαν.

 

Όπως έγραφε και ο Ουμπέρτο Έκο στον Υπεράνθρωπο των Μαζών –επανακυκλοφόρησε πέρσι από τις εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα σε μετάφραση Έφης Καλλιφατίδη–, το κατεξοχήν λαϊκό πρότυπο ήταν ο Μοντεχρίστος, παραπέμποντας μάλιστα στον Γκράμσι, ο οποίος στο δικό του ημερολόγιο της φυλακής έλεγε πως «ένα μεγάλο μέρος του αποκαλούμενου νιτσεϊκού υπερανθρωπισμού δεν έχει ως πηγή και θεωρητικό πρότυπο τον Ζαρατούστρα αλλά τον Κόμητα του Μοντε-Χρίστο του Δουμά».

 

Όπως και να θεωρήσεις τον αρχετυπικό κόμη, όμως, είτε υπεράνθρωπο, είτε βαμπίρ που δεν πεθαίνει ποτέ, «με κατάμαυρα μαλλιά, με μεγάλα μάτια που λάμπουν από ένα απόκοσμο φως, με μια θανατερή ωχρότητα», είτε Φάουστ που εξαγοράζει για πάντα τη νεότητα, αφού το δέρμα του δεν γνωρίζει τι σημαίνει γήρας, είτε Προμηθέα, Πρωτέα ή Σεβάχ Θαλλασσινό –καθώς, κάποια στιγμή, στο βιβλίο εμφανίζεται και ως τέτοιος!–, η ουσία είναι ότι καταφέρνει, σε μια πολύ κρίσιμη εποχή που οδήγησε στις περίφημες επαναστάσεις του 1848, στις οποίες πήρε ενεργά μέρος ο Δουμάς, να οπλίσει τη φαντασία ενός ισοπεδωμένου από την πραγματικότητα αναγνωστικού κοινού.

 

Ίσως κανείς άλλος ήρωας δεν μπόρεσε να μείνει για πάντα στις συνειδήσεις των εφήβων και των ενηλίκων ως η εμβληματική προσωπικότητα που θα τους μάθαινε τι σημαίνει ζωή, αγώνας και ρώμη. Γι' αυτό και στις σελίδες του επιτρέπονται τα πάντα, κάτι που έλαβαν σοβαρά υπ' όψιν οι εκδόσεις Gutenberg, προσφέροντας στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τη μετάφραση της πλήρους, μη λογοκριμένης αρχικής έκδοσης και όχι των διαδεδομένων, απ' όπου παραλείπονται αρκετές τολμηρές σκηνές, όπως τα περίφημα οράματα του οπίου ή η ωμή εκτέλεση των καταδίκων. Μάλιστα, την υπογράφει ένας πραγματικός θαυμαστής των περιπετειών του Κόμη Μοντεχρίστο, όπως δηλώνει ο ίδιος ο Ωρίων Αρκομάνης στον πρόλογό του.

 

Στην Ελλάδα η δημοφιλία του συγκεκριμένου ήρωα αποδεικνύεται και από τις πολλές μεταφράσεις του έργου που κυκλοφορούν, σε σειρές τόσο εφηβικών όσο και κλασικών εκδόσεων, με πιο πρόσφατη αυτήν από την Εστία το 2018, σε μετάφραση Σοφίας Αυγερινού.

 

Δεν είναι τυχαίο ότι τα 170 χρόνια που πέρασαν από τότε που γράφτηκε ο Κόμης Μοντεχρίστος απλώς πρόσθεσαν κι άλλους αναγνώστες, οι οποίοι έδειχναν να απολαμβάνουν τις πάνω από χίλιες σελίδες του – ο Gutenberg κυκλοφορεί ολόκληρο το έργο σε δύο τόμους. Καθόλου τυχαίο δεν είναι ούτε το όνομα «Μοντεχρίστος» αλλά ούτε και το αρχικό του Εντμόν Νταντές, που παραπέμπει κατευθείαν στον Ιταλό ποιητή. Η κόλαση του Νταντές ή, μάλλον, η πύλη της κολάσεως είναι η φυλακή του φρουρίου του Ιφ και το καθαρτήριο στο Παρίσι, ένας κύκλος θανάτου και ανάστασης που θα έρθει όταν, βγαίνοντας από τα κολασμένα δεσμωτήρια, θα αντικρίσει ξανά το φως της μέρας, σε ηλικία 33 ετών, τα χρόνια του Χριστού, και θα μεταμορφωθεί σε Κόμη Μοντεχρίστο.

 

Στο κατατοπιστικό του κείμενο που παρατίθεται ως παράρτημα στην έκδοση με τον τίτλο «Ο υπεράνθρωπος, η δικαιοσύνη και ο νόμος» ο πανεπιστημιακός και κριτικός λογοτεχνίας Ζεράρ Ζανζάμπρ γράφει: «Ο Δουμάς μετατρέπει τον Μοντεχρίστο σε ένα είδος προφήτη που μεταδίδει τον λόγο των Αποστόλων».

 

Ωστόσο, σε μια καλύτερη επισκόπηση αντιλαμβάνεται κανείς ότι μόνο για άγιο δεν πρόκειται, αφού η δαιμονική του όψη εκδηλώνεται με ανάλογη σφοδρότητα, ειδικά όσον αφορά τη δίψα για εκδίκηση, που τον κάνει να διασχίζει ταραγμένες θάλασσες και απόρθητα κάστρα, να νικάει τους εχθρούς, να αναστατώνει κράτη, ακόμα και ολόκληρα τραπεζικά συστήματα!

 

Πάντως, απ' όλες αυτές τις λεπτομερείς αναφορές, που περιλαμβάνουν από γυναικείες μορφές, όπως η Λουτσία ντε Λαμερμούρ και η Φρεδεγόνδη, έως Φλαμανδούς ζωγράφους και αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, ακόμα και περιγραφές βγαλμένες κατευθείαν από τις Χίλιες και μία νύχτες, αφού ο Κόμης ερωτεύεται την ίδια την κόρη του Αλή Πασά, την περίφημη Χάιδω, στο τέλος μένει ένα αποτύπωμα που σφραγίζει τον αναγνώστη για πάντα και ταυτόχρονα τόσα πράγματα που θαρρείς πως σφύζουν από ζωή και σε παρασύρουν σε έναν κύκλο ενέργειας και δόξας. Και αυτή η ανοιχτή στο ενδεχόμενο, στο μεγαλοπρεπές και στο εξωφρενικό συνθήκη τελικά ταυτίζεται με την ίδια τη δύναμη της ζωής, της οποίας κατεξοχήν ενσάρκωση είναι ο Κόμης Μοντεχρίστος.

 

Η ανίκητη δύναμη του Κόμη Μοντεχρίστου

Η ανίκητη δύναμη του Κόμη Μοντεχρίστου

Εκδόσεις: Gutenberg
Μετάφραση: Ωρίων Αρκομάνης