Η ζωή του είναι συνυφασμένη με αμέτρητα εργαστήρια, έρευνες, δοκιμές, πειράματα, μελέτες και εφαρμογές. Ταυτισμένος με σημαντικές εξελίξεις, ανακαλύψεις και επιτεύγματα, δεν είναι τυχαίο ότι ο Άρης Πατρινός συγκαταλέγεται στους κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως.
Πρόκειται για τον γενετιστή που έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη χαρτογράφηση του ανθρώπινου γονιδιώματος και θεωρείται ο «πατέρας» της συνθετικής βιολογίας. Είναι μέλος πολλών επιστημονικών εταιρειών στην Ελλάδα και στην Αμερική και έχει λάβει πλήθος βραβείων, χρυσών μεταλλίων και τιμητικών διακρίσεων, μεταξύ άλλων και τρεις από τον Πρόεδρο των ΗΠΑ.
Γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου το 1947 και αποφοίτησε με άριστα από την Αμπέτειο Σχολή του Καΐρου το 1965. Σπούδασε μηχανολόγος στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, απ’ όπου αποφοίτησε το 1970. Συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στη Μηχανική των Ρευστών και στην Αστροναυτική, στο Πανεπιστήμιο Northwestern των ΗΠΑ.
Από το 1988 έως το 2006 διετέλεσε αναπληρωτής διευθυντής του τμήματος Βιολογικής και Περιβαλλοντικής Έρευνας του υπουργείου Ενέργειας των Ηνωμένων Πολιτειών, έχοντας στην εποπτεία του τις ερευνητικές δραστηριότητες του τομέα της μικροβιακής έρευνας, της δομικής βιολογίας, της πυρηνικής ιατρικής καθώς και της παγκόσμιας περιβαλλοντικής αλλαγής.
Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι όσον αφορά το γενετικό επίπεδο και ότι η διαίρεση των ανθρώπων βάσει των αντιληπτών χαρακτηριστικών του DNA τους είναι διχαστική και ρατσιστική. Υπάρχουν μικρές διαφορές, καθώς οι άνθρωποι έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και έχουν προσαρμοστεί σε διαφορετικές κλιματικές και διατροφικές συνθήκες.
Συμμετέχοντας στην ομάδα επιστημόνων που αποκωδικοποίησαν το ανθρώπινο DNA, άνοιξε τον δρόμο προκειμένου να γίνουν άλματα σε πολλούς κλάδους της επιστήμης. «Η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA αποτέλεσε το μεγαλύτερο ορόσημο της επιστήμης τα τελευταία πενήντα χρόνια, μεγαλύτερο και από το πετυχημένο ταξίδι στο φεγγάρι», μου λέει από το σπίτι του στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ενώ, όπως επισημαίνει, ασχολείται σε μεγάλο βαθμό με την κλιματική αλλαγή και την καταπολέμησή της.
Όσον αφορά τις εξελίξεις στη συνθετική βιολογία, υποστηρίζει: «Έχει επιτευχθεί πρόοδος, αφού βρισκόμαστε σε μια φάση που ήδη μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εργαλεία ώστε τα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος να επαναπρογραμματίζονται για να μπορούν να αναγνωρίζουν επιλεκτικά τα καρκινικά κύτταρα και να τους επιτίθενται μόλις εμφανίζονται».
Στη συνέντευξη που ακολουθεί μιλά για την επιτυχημένη διαδρομή του, την τεχνητή νοημοσύνη, τη γενετική, τον καρκίνο, την αθανασία, την ελεύθερη βούληση αλλά και τι θεωρεί σημαντικό στη ζωή.
— Μετά από μια τόσο επιτυχημένη πορεία, τι σας έχει διδάξει η ζωή;
Πράγματι, ήταν μακρύς ο δρόμος, αλλά δεν σας κρύβω ότι ακόμα μαθαίνω. Συγχρόνως, όσον αφορά την επαγγελματική μου σταδιοδρομία, έχω ανακαλύψει ότι, παρότι που η τύχη μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση πέρα από την αυστηρή προετοιμασία και τη σκληρή δουλειά, εάν φυσικά θέλει και επιθυμεί κάποιος να επιτύχει.
Επίσης, αξίζει να θυμόμαστε ότι η ζωή μας, δυστυχώς, είναι πολύ σύντομη. Αναλογιστείτε μόνο πόσους ανθρώπους δεν θα συναντήσουμε, πόσους τόπους δεν θα επισκεφθούμε και κυρίως πόσα βιβλία δεν θα μπορέσουμε να διαβάσουμε.
— Τι θα λέγατε ότι μας έμαθε η πανδημία;
Ξέρετε, κάτι που διαρκώς αγνοούμε είναι ότι καθώς μειώνουμε τη βιοποικιλότητα αυτού του πλανήτη και καταπατούμε περιοχές που θα έπρεπε να παραμείνουν παρθένες, θα αντιμετωπίζουμε όλο και περισσότερο την αντίδραση της φύσης. Επομένως, αν δεν αλλάξουμε άμεσα τον τρόπο ζωής μας και δεν περιορίσουμε τις τεράστιες καταστροφές, θα βρεθούμε αντιμέτωποι με πολλές ακόμα πανδημίες.
Μια άλλη επείγουσα ανάγκη είναι να οικοδομηθεί καλύτερα η διεθνής συνεργασία που είναι απαραίτητη για την αποτελεσματική αντιμετώπιση τέτοιων παγκόσμιων προκλήσεων. Η κατάρρευση της διεθνούς συνεργασίας κατά τη διάρκεια αυτής της συνεχιζόμενης πανδημίας είναι πραγματικά θλιβερή.
— Πιστεύετε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να μας οδηγήσει σε μια δυστοπική πραγματικότητα;
Νομίζω ότι οι απειλές για την τεχνητή νοημοσύνη είναι σε κάποιο βαθμό υπερβολικές. Ωστόσο πρέπει να διασφαλίσουμε ότι οι επαγγελματίες της τεχνολογικής κοινότητας είναι εκπαιδευμένοι και πλήρως εναρμονισμένοι με τις ηθικές, νομικές και κοινωνικές διαστάσεις των εφαρμογών της.
Με την κατάλληλη εκπαίδευση μπορούμε να αντλήσουμε μεγάλα οφέλη από την εφαρμογή της και να προστατευτούμε από τα ηθικά διλήμματα που γεννά όσον αφορά την καθαρή ενέργεια, την ιατρική, την περιβαλλοντική ρύθμιση και άλλες διαδικασίες.
— Ύστερα από τόσα χρόνια, τι σηματοδότησε η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου γονιδιώματος;
Οφείλω να σας πω ότι, παρά τις σημαντικές γνώσεις, τις νέες μεθόδους διάγνωσης και την παρασκευή πολλών φαρμάκων που προέρχονται από την αλληλουχία των γονιδιωμάτων των ανθρώπων και άλλων ζώων, των φυτών και των μικροβίων, βρισκόμαστε ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο της κατανόησης της απίστευτης πολυπλοκότητας της «ζωής» και των αθέατων πτυχών της.
— Πώς οδηγηθήκατε στην επιστήμη της γενετικής και τι είναι αυτό που σας γοητεύει σε αυτήν;
Καταρχάς, σπούδασα και εκπαιδεύτηκα ως φυσικός επιστήμονας και μηχανικός. Αλλά με ενδιέφεραν επίσης η βιολογία, η οικολογία και η ιατρική επιστήμη. Από την άλλη, η γενετική είναι η επιστήμη των γονιδίων, της κληρονομικότητας και της ποικιλομορφίας των οργανισμών. Φέρνει την επανάσταση γιατί ανοίγει συνεχώς νέους δρόμους.
Η επανάσταση της γονιδιωματικής επέτρεψε τον βαθύ χαρακτηρισμό συλλογών μεγάλης κλίμακας ασθενών και πληθυσμών. Και με τη βοήθεια της γενετικής μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα τα αίτια των ασθενειών και να αναπτύξουμε νέες προγνωστικές και θεραπευτικές προσεγγίσεις, ακόμη και προληπτικά μέτρα.
Συνεπώς παρακολουθώ με δέος όλες αυτές τις δυνατότητες που μας προσφέρει (γονιδιωματική, πρωτεϊνωματική, μεταγραφική κ.λπ.) προκειμένου να λύσει τα περισσότερα από τα μυστήρια της ζωής και να αποκαλύψει τις απίστευτες ευκαιρίες για βελτίωση της υγείας των ανθρώπων.
— Τι είναι αυτό που γνωρίζει ένας γενετιστής και δεν ξέρουν οι άλλοι άνθρωποι;
Δεν είναι πλέον μόνο η γνώση των γενετιστών ο ενοποιητικός μηχανισμός της διπλής έλικας του DNA που διέπει όλες τις εκδηλώσεις της ζωής, από αόρατα μικρόβια μέχρι γιγάντια δέντρα και φάλαινες. Αντιθέτως, καθώς στην εποχή μας τολμούμε να εξερευνήσουμε αν υπάρχει ζωή έξω από τον πλανήτη μας, αυτό που αναρωτιόμαστε είναι αν μια παρόμοια ζωή θα είχε τον ίδιο μηχανισμό.
— Σε ποιο στάδιο βρισκόμαστε όσον αφορά τη θεραπεία διαφόρων μορφών καρκίνου;
Η θεραπεία του καρκίνου είναι πιθανότατα η πιο απαιτητική από τις ιατρικές θεραπείες, κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας της νόσου. Πιστεύω ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας σημαντικής προόδου ως προς τη θεραπεία του κι αυτό οφείλεται στη γενετική, η οποία μας επιτρέπει να εξετάζουμε τέτοιες θεραπείες σε κυτταρικό επίπεδο και όχι σε επίπεδο οργάνων.
Συγχρόνως, σε συνδυασμό με την κατανόησή μας σε μοριακό επίπεδο, νέα φάρμακα και εργαλεία μπορούν να παρέχουν αποτελεσματικές θεραπείες. Ελλείψει πλήρους θεραπείας, θα μπορέσουμε να μειώσουμε τον καρκίνο σε χρόνια νόσο, ώστε ο ασθενής να απολαμβάνει μια πλήρη ζωή με περιοδικές ιατρικές παρεμβάσεις.
Παρόλο που η επιστήμη μάς διδάσκει την ταπεινοφροσύνη και επομένως πρέπει να αποφεύγουμε τις απόλυτες δηλώσεις, δεν πιστεύω ότι η αθανασία είναι εφικτή. Σήμερα η έρευνα σε αυτόν τον τομέα επικεντρώνεται στην παράταση μόνο του υγιούς και ενεργού μέρους της ζωής μας, χωρίς απαραίτητα να αυξάνει τη συνολική διάρκεια ζωής.
— Γιατί πολλοί συσχετίζουν τον καρκίνο με το άγχος;
Πιθανώς, επειδή η απλή αναφορά του καρκίνου ξυπνά στους περισσότερους τους χειρότερους φόβους και ανησυχίες που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος. Πρέπει να απομυθοποιήσουμε αυτή την ασθένεια και με την πρόοδο στην κατανόησή της να καταφέρουμε να μετατρέψουμε τους πιο επίμονους καρκίνους σε χρόνιες ασθένειες.
— Διαβάζοντας το γονιδίωμα, υπάρχει τρόπος να αντιστρέψουμε το γήρας ή ακόμα και να γίνει πραγματικότητα το στοίχημα της αθανασίας;
Παρόλο που η επιστήμη μάς διδάσκει την ταπεινοφροσύνη και επομένως πρέπει να αποφεύγουμε τις απόλυτες δηλώσεις, δεν πιστεύω ότι η αθανασία είναι εφικτή. Σήμερα η έρευνα σε αυτόν τον τομέα επικεντρώνεται στην παράταση μόνο του υγιούς και ενεργού μέρους της ζωής μας, χωρίς απαραίτητα να αυξάνει τη συνολική διάρκεια ζωής. Έχω παρακολουθήσει αυτό το είδος έρευνας και έχει σημειωθεί μια κάποια πρόοδος. Ωστόσο, αυτή η πρόοδος περιλαμβάνει τόσο τις σωματικές ικανότητες όσο και την πνευματική οξύνοια.
— Η γενετική γνώση συνοδεύεται από πολλούς κινδύνους. Εσάς τι σας ανησυχεί περισσότερο; Πιστεύετε ότι η κλωνοποίηση ανθρώπων είναι κοντά μας χρονικά;
Λυπάμαι που το λέω, αλλά μπορεί να δούμε απόπειρες κλωνοποίησης ανθρώπων σύντομα, αν και εξακολουθώ να ελπίζω ότι η ανθρωπότητα μπορεί να ωριμάσει αρκετά γρήγορα και να αποφύγει αυτή την ανοησία. Αυτό που με ανησυχεί περισσότερο είναι η πιθανότητα εργαλειοποίησης των μικροβιακών συστημάτων, δηλαδή των βακτηρίων και των ιών για έναν βιολογικό πόλεμο. Αυτός ο τύπος κινδύνου είναι δυνητικά πολύ πιο σοβαρός από τον πυρηνικό κίνδυνο που αντιμετωπίσαμε από τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι.
— Έχετε ασχοληθεί όσο λίγοι με την κλιματική αλλαγή. Είναι αργά για να τη σταματήσουμε ή υπάρχει ακόμα ελπίδα σωτηρίας;
Ο χρόνος κυλά και κάθε μέρα που περνάει χωρίς σοβαρές ενέργειες μας φέρνει όλο και πιο κοντά σε έναν περιβαλλοντικό Αρμαγεδδώνα. Κάποτε ήμουν πιο αισιόδοξος για την αντιμετώπιση απειλή της κλιματικής αλλαγής, αλλά τα τελευταία χρόνια έχω αρχίσει να απελπίζομαι. Ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε και έχουμε τα εργαλεία για να το πραγματοποιήσουμε. Ωστόσο, η ανθρώπινη φύση είναι απόλυτα ικανή να μας διαψεύσει. Τα παιδιά και τα εγγόνια μας δεν θα δουν με ευγενικό τρόπο όλο αυτό στο οποίο τα καταδικάζουμε.
— Επίσης, πώς μπορούμε να επιτύχουμε παραγωγή ενέργειας, φθηνής και φιλικής προς το περιβάλλον, χάρη στο DNA μικροβίων και φυτικών οργανισμών;
Είμαι βέβαιος ότι εάν τεθούν σε εφαρμογή οι κατάλληλες επενδύσεις και τα κίνητρα, μπορούμε να προσφέρουμε μια οικονομικά προσιτή και φιλική προς το κλίμα ενέργεια. Η βελτιστοποίηση της κατανόησης των φυσικών διεργασιών σε μοριακό επίπεδο μας έδωσε τις τεχνολογίες, ιδιαίτερα τη βιοτεχνολογία, για να το πετύχουμε αυτό. Ωστόσο, ο εθισμός μας στα ορυκτά καύσιμα αποτελεί ισχυρό εμπόδιο και μεγάλα συμφέροντα έχουν την πρόθεση να αντισταθούν σε οποιαδήποτε αλλαγή.
Πιστεύω επίσης ότι υπάρχει μέλλον για την πυρηνική ενέργεια, ειδικά καθώς αναπτύσσουμε εγγενώς ασφαλείς αντιδραστήρες και αρθρωτού μεγέθους που μπορούν να καλύψουν πολλαπλές ανάγκες στην ηλεκτρική ενέργεια και τις μεταφορές.
— Ως ένας άνθρωπος που ασχολείστε με τη βιολογία του ανθρώπου τι απαντάτε σε όσους λένε ότι το DNA έχει σχέση με την εκάστοτε φυλή, π.χ. με τους Έλληνες;
Πιστεύω ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίδιοι όσον αφορά το γενετικό επίπεδο και ότι η διαίρεση των ανθρώπων βάσει των αντιληπτών χαρακτηριστικών του DNA τους είναι διχαστική και ρατσιστική. Υπάρχουν μικρές διαφορές, καθώς οι άνθρωποι έχουν εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο και έχουν προσαρμοστεί σε διαφορετικές κλιματικές και διατροφικές συνθήκες. Ίσως μπορούμε να εξερευνήσουμε μερικές από αυτές τις διαφορές με βάση την καταγωγή και όχι τη «φυλή».
— Πώς και γιατί οι άνθρωποι παίρνουν τις διάφορες αποφάσεις τους; Υπάρχει ελεύθερη βούληση;
Αυτό είναι το αντικείμενο μιας σημαντικής τρέχουσας έρευνας. Μάλιστα, είμαι επισκέπτης υπότροφος στο New York University Center for Neuroscience και συγκεκριμένα στο Institute for the Study of Decision Making. Η πανδημία έχει καθυστερήσει τη συλλογή δεδομένων, αλλά ελπίζουμε ότι θα μπορέσουμε να συνεχίσουμε τη διαδικασία σύντομα. Πιστεύω ότι η «λήψη αποφάσεων» μπορεί να επηρεαστεί, αλλά η ελεύθερη βούληση είναι εγγενής στην ανθρώπινη κατάσταση.
— Γεννιόμαστε, ζούμε, πεθαίνουμε. Αυτή είναι η ζωή μας;
Ο Ζαρατούστρα, ο Βούδας, ο Κομφούκιος, ο Ιησούς και άλλοι έχουν ασχοληθεί με αυτό το ερώτημα σε μεγάλο βάθος. Ανυπομονώ να μάθω την απάντηση, αλλά δεν βιάζομαι ιδιαίτερα… (γέλια)
— Τι θα άλλαζε, αν γνωρίζαμε την ημέρα που θα πεθάνουμε;
Θα έλεγα να ακολουθήσουμε τη συμβουλή του Μαχάτμα Γκάντι: «Ζήστε σαν να πρόκειται να πεθάνετε αύριο. Μάθε σαν να ζεις για πάντα».
— Τι θεωρείτε σημαντικό στη ζωή;
Πιστεύω ότι η ζωή είναι ένα υπέροχο δώρο και είναι σημαντικό να αγαπάμε αυτό το δώρο και να προσπαθούμε να κάνουμε καλό με κάθε ευκαιρία που έχουμε.
σχόλια