Σφοδρή κριτική στην κυβέρνηση ασκεί ο Ευάγγελος Βενιζέλος, με αφορμή τη νομική αιτιολόγηση της τροπολογίας για την αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών μέσω Λιβύης, στην οποία γίνεται επίκληση του άρθρου 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) - διάταξη που προβλέπει δυνατότητα παρέκκλισης από θεμελιώδη δικαιώματα σε περίπτωση «κινδύνου για τη ζωή του έθνους».
Ο πρώην υπουργός και συνταγματολόγος χαρακτηρίζει την αναφορά αυτή «εύκολη και ανεπίγνωστη» και τονίζει πως εγείρει «ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό των διεθνών υποχρεώσεων της Ελλάδας». Με ανάρτησή του στο Facebook, λίγη ώρα μετά την πρώτη συνέντευξη του νέου υπουργού Μετανάστευσης και Ασύλου, όπου ο Θάνος Πλεύρης διολίσθησε σε ένα ακροδεξιό παραλήρημα κατά των μεταναστών, ο Ευάγγελος Βενιζέλος αναδεικνύει τα νομικά ζητήματα της κυβερνητικής επιλογής, σε πολύ αυστηρούς τόνους.
Σύμφωνα με τον κ. Βενιζέλο, η επίμαχη αναφορά περιλαμβάνεται στην Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης της τροπολογίας που κατέθεσαν οι συναρμόδιοι υπουργοί και αφορά πρόσωπα που εισέρχονται «παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο από τη Βόρεια Αφρική». Όπως σημειώνει, η δήλωση αναφέρει ότι:
«Συντρέχουν [δε] οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 της ΕΣΔΑ, σύμφωνα με το οποίο τα συμβαλλόμενα κράτη, σε περίπτωση δημοσίου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους, μπορούν να λάβουν μέτρα ακόμη και κατά παράβαση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στη Σύμβαση, στο απαιτούμενο από την κατάσταση απολύτως αναγκαίο όριο».
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος επισημαίνει ότι η επίκληση του άρθρου 15 ΕΣΔΑ ισοδυναμεί με νομική αναφορά στην κατάσταση πολιορκίας, καθώς πρόκειται για την ευρωπαϊκή αντίστοιχη του άρθρου 48 του Συντάγματος. Όπως αναφέρει:
«Εάν συντρέχουν οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 παρ.1 της ΕΣΔΑ, τότε στην εθνική συνταγματική τάξη θα έπρεπε να ενεργοποιηθεί το άρθρο 48 του Συντάγματος - δηλαδή να τεθεί σε εφαρμογή ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας στο σύνολο ή σε μέρος της επικράτειας. Προφανώς, κάτι τέτοιο είναι άτοπο. Τουλάχιστον έτσι ελπίζω».
Σε άλλο σημείο υπογραμμίζει: «Η Ελλάδα έχει αντιμετωπίσει αντίστοιχες πιέσεις μεταναστευτικών ροών πολλές φορές τα τελευταία χρόνια. Έλαβε μέτρα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικά, πάντοτε όμως εντός του πλαισίου του Συντάγματος, που είναι αδιαχώριστο από την ΕΣΔΑ και υπόκειται στον έλεγχο του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου».
Ο ίδιος αναγνωρίζει ότι η χώρα αντιμετωπίζει ένταση στο μεταναστευτικό και πιέσεις από τη Βόρεια Αφρική, προειδοποιεί ωστόσο πως η νομική επίκληση της παρέκκλισης από θεμελιώδη δικαιώματα πρέπει να γίνεται μόνο υπό τις αυστηρές προϋποθέσεις που ορίζει η ΕΣΔΑ.
Ο κ. Βενιζέλος υπενθυμίζει ότι το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ επιτρέπει στα κράτη να παρεκκλίνουν προσωρινά από ορισμένες υποχρεώσεις της Σύμβασης μόνο σε περιπτώσεις πολέμου ή «έκτακτης δημόσιας ανάγκης που απειλεί τη ζωή του έθνους», και μόνο στον απολύτως αναγκαίο βαθμό. Παράλληλα, απαγορεύει ρητά οποιαδήποτε παρέκκλιση από δικαιώματα όπως:
- Το δικαίωμα στη ζωή (εκτός από περιπτώσεις νόμιμων πολεμικών ενεργειών),
- Η απαγόρευση βασανιστηρίων και εξευτελιστικής μεταχείρισης,
- Η απαγόρευση δουλείας και καταναγκαστικής εργασίας,
- Η αρχή «καμία ποινή χωρίς νόμο».
Επιπλέον, σημειώνει ότι το κράτος που επικαλείται το άρθρο 15 οφείλει να ενημερώσει τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης τόσο για την ενεργοποίηση της παρέκκλισης όσο και για τη λήξη της.
Ο Ευάγγελος Βενιζέλος κλείνει την παρέμβασή του σε αυστηρότατο ύφος: «Η εύκολη και ανεπίγνωστη επίκληση αυτής της διάταξης της ΕΣΔΑ θέτει ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό θεμελιωδών υποχρεώσεων κατά το διεθνές δίκαιο. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει αμέσως είναι η ανάκληση αυτής της αιτιολογικής σκέψης – δήλωσης από την τροπολογία, πέραν προφανώς των άλλων νομικών προβλημάτων που αυτή θέτει».
Ολόκληρη η ανάρτηση του Ευάγγελου Βενιζέλου:
Η κυβέρνηση επικαλείται το άρθρο 15 ΕΣΔΑ, δηλαδή το αντίστοιχο του άρθρου 48 Συντ. για την εφαρμογή του νόμου περί καταστάσεως πολιορκίας !
Στην αιτιολογική έκθεση (Ανάλυση Συνεπειών Ρύθμισης) της τροπολογίας που κατέθεσαν οι συναρμόδιοι υπουργοί για τη μεταχείριση των εισερχόμενων στη χώρα «παράνομα με οποιοδήποτε πλωτό μέσο που προέρχεται από την Βόρεια Αφρική», περιλαμβάνεται η ακόλουθη δήλωση :
« Συντρέχουν [ δε] οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, σύμφωνα με το οποίο τα συμβαλλόμενα κράτη, σε περίπτωση δημοσίου κινδύνου που απειλεί τη ζωή του έθνους, μπορούν να λάβουν μέτρα ακόμη και κατά παράβαση των υποχρεώσεων που προβλέπονται στη Σύμβαση, στο απαιτούμενο από την κατάσταση απολύτως αναγκαίο όριο.»
Ας δούμε τι σημαίνει αυτό.
Το άρθρο 15 της ΕΣΔΑ, αντίστοιχο του άρθρου 48 του ελληνικού Συντάγματος για την κατάσταση πολιορκίας ( στρατιωτικός νόμος ), έχει ως εξής :
«Άρθρο 15
Παρέκκλιση σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης
1. Εν περιπτώσει πολέμου ή ετέρου δημοσίου κινδύνου απειλούντος την ζωήν του έθνους, έκαστον υψηλόν συμβαλλόμενον μέρος δύναται να λάβη μέτρα κατά παράβασιν των υπό της παρούσης Συμβάσεως προβλεπομένων υποχρεώσεων, εν τω απαιτουμένω υπό της καταστάσεως απολύτως αναγκαίω ορίω και υπό τον όρον όπως τα μέτρα ταύτα μη αντιτίθενται εις τας άλλας υποχρεώσεις τας απορρεούσας εκ του διεθνούς δικαίου.
2. Η προηγουμένη διάταξις ουδεμίαν επιτρέπει παράβασιν του άρθρου 2, ειμή δια την περίπτωσιν θανάτου συνεπεία κανονικών πολεμικών πράξεων, ή των άρθρων 3, 4 (παράγ. 1) και 7.
3. Τα ασκούντα το δικαίωμα τούτο της παραβάσεως υψηλά συμβαλλόμενα μέρη τηρούν τον Γενικόν Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης πλήρως ενήμερον των ληφθέντων μέτρων ως και των αιτίων τα οποία τα προεκάλεσαν. Οφείλουν ωσαύτως να πληροφορήσωσι τον Γενικόν Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης περί της ημερομηνίας κατά την οποία τα μέτρα ταύτα έπαυσαν ισχύοντα και αι διατάξεις της Συμβάσεως ετέθησαν εκ νέου εν πλήρει ισχύϊ.»
Σύμφωνα με τη σύνοψη από τη Γραμματεία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου της νομολογίας ως προς τις προϋποθέσεις εφαρμογής του άρθρου 15 ΕΣΔΑ, ισχύουν τα εξής:
«Το άρθρο 15 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου παρέχει στις κυβερνήσεις των κρατών-μελών της Σύμβασης, υπό εξαιρετικές συνθήκες, τη δυνατότητα να παρεκκλίνουν, κατά τρόπο προσωρινό, περιορισμένο και υπό εποπτεία, από την υποχρέωσή τους να διασφαλίζουν ορισμένα δικαιώματα και ελευθερίες που κατοχυρώνονται από τη Σύμβαση. Η χρήση της διάταξης αυτής διέπεται από τις εξής διαδικαστικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις:
• επίκληση του δικαιώματος παρέκκλισης μπορεί να γίνει μόνο σε καιρό πολέμου ή άλλης έκτακτης δημόσιας ανάγκης που απειλεί τη ζωή του έθνους·
• ένα κράτος μπορεί να λάβει μέτρα παρέκκλισης από τις υποχρεώσεις του δυνάμει της Σύμβασης μόνο στον βαθμό που απαιτείται απολύτως από τις ανάγκες της κατάστασης·
• οποιαδήποτε παρέκκλιση δεν μπορεί να είναι ασύμβατη με άλλες διεθνείς υποχρεώσεις του κράτους·
• ορισμένα δικαιώματα της Σύμβασης δεν επιδέχονται καμία απολύτως παρέκκλιση: το άρθρο 15 § 2 απαγορεύει οποιαδήποτε παρέκκλιση όσον αφορά το δικαίωμα στη ζωή (πλην των νομίμων πράξεων πολέμου), την απαγόρευση βασανιστηρίων και απάνθρωπης ή εξευτελιστικής μεταχείρισης ή τιμωρίας, την απαγόρευση της δουλείας και της καταναγκαστικής εργασίας, καθώς και την αρχή «καμία ποινή χωρίς νόμο». Αντίστοιχα, δεν επιτρέπεται παρέκκλιση από:
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 6 (κατάργηση της θανατικής ποινής εν καιρώ ειρήνης),
– το άρθρο 1 του Πρωτοκόλλου αριθ. 13 (κατάργηση της θανατικής ποινής υπό οποιεσδήποτε συνθήκες),
– το άρθρο 4 του Πρωτοκόλλου αριθ. 7 (δικαίωμα να μη δικάζεται ή τιμωρείται κάποιος δύο φορές για το ίδιο αδίκημα).
• τέλος, σε διαδικαστικό επίπεδο, το κράτος που κάνει χρήση του δικαιώματος παρέκκλισης οφείλει να ενημερώνει πλήρως τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης.»
Στην προκειμένη περίπτωση αν συντρέχουν όντως οι προϋποθέσεις του άρθρου 15 παρ.1 της ΕΣΔΑ, στην εθνική συνταγματική τάξη θα μπορούσαν να εφαρμοστούν οι προβλέψεις του άρθρου 48 Συντ. , δηλαδή να τεθεί σε εφαρμογή σε ολόκληρη την επικράτεια ή τμήμα της ο νόμος περί καταστάσεως πολιορκίας ! Προφανώς αυτό είναι άτοπο. Τουλάχιστον έτσι ελπίζω.
Αντιλαμβάνομαι την ένταση του προβλήματος των μεταναστευτικών ροών από τη Λιβύη και ευρύτερα από την Β. Αφρική. Σε παρόμοιες συνθήκες πίεσης έχει βρεθεί η χώρα πολλές φορές τα προηγούμενα χρόνια. Ελήφθησαν μέτρα, άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο αποτελεσματικά, πάντοτε όμως εντός του πλαισίου του Συντάγματος που είναι αδιαχώριστο από την ΕΣΔΑ και υπό τον διεθνή δικαστικό έλεγχο του ΕΔΔΑ. Εκκρεμούν μάλιστα στο Στρασβούργο υποθέσεις σχετικές με αντιμετώπιση μεταναστευτικών ροών στις οποίες έχουν τεθεί και ζητήματα σχετικά με το άρθρο 15 ΕΣΔΑ.
Η εύκολη και ανεπίγνωστη επίκληση αυτής της διάταξης της ΕΣΔΑ θέτει ζήτημα υψίστης σημασίας για την υπόσταση του κράτους δικαίου στη χώρα μας και τον σεβασμό θεμελιωδών υποχρεώσεων της κατά το διεθνές δίκαιο. Το λιγότερο που πρέπει να γίνει αμέσως είναι η ανάκληση αυτής της αιτιολογικής σκέψης - δήλωσης από την τροπολογία, πέραν προφανώς των άλλων νομικών προβλημάτων που αυτή θέτει. -
