«ΑΝ ΕΜΕΙΣ ΟΙ φυσικοί είχαμε ήδη γνωρίσει την αμαρτία, με τη βόμβα υδρογόνου γνωρίσαμε την αιώνια καταδίκη. Το φθινόπωρο του 1952, και ενώ στις Ηνωμένες Πολιτείες εκατομμύρια παιδιά ετοιμάζονταν για το Χαλουίν –με ψεύτικο αίμα να στάζει από τις μικρές δρακουλιάρικες μασέλες τους, με μπράτσα μούμιας, έρμαια της φθοράς του χρόνου, μπανταρισμένα ώστε να συγκρατούνται πάνω στο σώμα της, που η καταραμένη της ψυχή το έχει εγκαταλείψει κυλώντας κι αυτή μέσα από τις νεκρές φλέβες, και μικρά απλωμένα χεράκια να τρέμουν από προσμονή συμμετέχοντας στην εικονική φρίκη της νύχτας που τα πνεύματα των νεκρών επιστρέφουν και περιφέρονται ελεύθερα ανάμεσα στους ζωντανούς–, στην άλλη πλευρά του κόσμου, στην ατόλη Ενεγουετάκ, στα νησιά Μάρσαλ του Νοτίου Ειρηνικού, ο Ivy Mike, ένα πραγματικό τερατούργημα, το πρωτότυπο του πιο θανατηφόρου όπλου της ανθρωπότητας, εξερράγη με μια ισχύ πεντακόσιες φορές μεγαλύτερη από τις βόμβες που χρησιμοποιήσαμε για να εξοντώσουμε 200.000 ανθρώπους στην Ιαπωνία».
Με αυτόν τον άκρως παραστατικό, αποτρόπαιο και ποιητικά τρομακτικό τρόπο, δικαιώνοντας τη λατινοαμερικανική συγγραφική του καταγωγή, αλλά με γνήσιο ενδιαφέρον για τη φιλοσοφία και τη σχέση της με τις επιστήμες, ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ στο νέο του βιβλίο Maniac (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, Δώμα) περιγράφει, σαν σκηνή από την κόλαση του Δάντη, την πρώτη έκρηξη της βόμβας υδρογόνου.
Ήταν, ωστόσο, αυτός που οι κυριολεκτικά εξωπραγματικοί ρυθμοί του εγκεφάλου του έκαναν τους δασκάλους του να τρομάζουν και να δακρύζουν.
Ήταν το τρομακτικό αποτέλεσμα του σχεδιασμού της ομάδας που συμμετείχε στο Σχέδιο Μανχάταν (Ρόμπερτ Οπενχάιμερ, Ενρίκο Φέρμι, Έντουαρντ Τέλλερ, Στανίσουαφ Ούλαμ) αλλά και των επιστημόνων που είχαν υπάρξει μέλη του προγράμματος Χίλμπερτ, με κορυφαίο όλων τον πιο δαιμόνιο, τον οδηγό της ορδής των «Ούγγρων Καβαλάρηδων της Αποκαλύψεως», όπως τους αποκαλεί ο Λαμπατούτ, τον Ούγγρο Γιανο-Τζόνι-Φον Νόιμαν.
Μπενχαμίν Λαμπατούτ, Maniac, Μτφρ.: Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα
Δίνοντας μυθιστορηματικές προεκτάσεις στον τρόπο που αυτή η ανήκουστη ομάδα Εβραίων από την Κεντρική Ευρώπη φλέρταρε διαρκώς με την παραφροσύνη, καθώς δεν χώρεσε ποτέ στα ανθρώπινα μέτρα, επιδεικνύοντας παιδικές συμπεριφορές και ανταγωνιστικού τύπου εκρήξεις, ο Λαμπατούτ αναμοχλεύει, μέσα από πρωτοπρόσωπη αφήγηση, δίνοντάς τους, δηλαδή, τον λόγο, τις απαρχές της κοινής έξαψης που τους έκανε, σαν παρανοϊκούς επιστήμονες, βγαλμένους από το εργαστήρι του δόκτορος Καλιγκάρι, να συλλάβουν το ασύλληπτο.
Σε έναν εξωπραγματικό τόπο, στην έρημο, κοντά στα σύνορα με το Μεξικό, που κάνει τον Μπάροουζ να χαρίζει στον επίγονό του, Λαμπατούτ, τόνους ατομικής έμπνευσης, οι αλλόκοτοι αυτοί επιστήμονες μετατρέπονται σε παράδοξους δημιουργούς-ποιητές του εργαστηρίου Λος Άλαμος με μοναδικό σκοπό να ξεπεράσουν οτιδήποτε θεωρείται εφικτό στον τομέα της ανθρώπινης σκέψης. Η κοινή δίψα για πρωτεϊκό φως και επιστημονικές ανακαλύψεις από την άλλη πλευρά του ορθού λόγου, αλλά μαθηματικά εύστοχες, ευαίσθητες στον ανθρώπινο στοχασμό και σίγουρα ενάντιες στους κυρίαρχους κανόνες της Ηθικής, είναι εξίσου κυρίαρχη σε όλα τα μέλη της αφιονισμένης αυτής ομήγυρης.
Η τρομακτική αναισθησία που φάνηκε να επιδεικνύουν οι περισσότεροι απέναντι στην ανθρώπινη καταστροφή έδειξε να εξισορροπείται τέλεια από μια ιδιοφυή επιστημονική διορατικότητα, σάμπως να είναι αυτό το τίμημα που καλείται να πληρώσει το ανθρώπινο είδος επειδή τόλμησε να αντικρίσει στα μάτια τον Θεό. Τα αυτόματα που συνέλαβε ο τρελός τους μπροστάρης και ουσιαστικά πρωταγωνιστής του βιβλίου, Γιάνος φον Νόιμαν, γύρω από τον οποίο μπλέκονται οι επάλληλες ιστορίες, μοιάζουν ουσιαστικά με τα πλάσματα-μηχανές που συνελάμβαναν θεωρητικά οι τρελοί καλλιτέχνες-επιστήμονες της Αναγέννησης, φέρνοντας ταυτόχρονα τη σωτηρία και την καταστροφή του κόσμου.
Ο απόλυτα αντιφατικός Γιάνος είναι αυτός που συνέλαβε, μεταξύ άλλων ανακαλύψεων, την πιο σπουδαία μηχανή, τον πρώτο υπολογιστή της ανθρωπότητας (βασιζόμενος στις θεωρίες του Τιούρινγκ και τους υπολογισμούς του Γκέντελ), θέτοντας τις αρχές της τεχνητής νοημοσύνης, αλλάζοντας τους όρους της δημιουργίας και της βιολογίας και αποδεικνύοντας ουσιαστικά πως αν η πολυπλοκότητα κατάφερνε να αυξηθεί εκθετικά, με τον ίδιο τρόπο που αναπτύσσονται οι βιολογικοί οργανισμοί, θα επέτρεπε στις επόμενες γενιές όχι μόνο να φτιάχνουν δικά τους αντίγραφα αλλά και απογόνους.
Απλώς για μήτρα τους θα είχαν το ψηφιακό σύμπαν και οι διασταυρώσεις τους θα έφταναν στο σημείο να ανταγωνιστούν ακόμα και το μυαλό του ανθρώπου. Όλα αυτά υπήρχαν ταυτόχρονα στον νου του δαιμόνιου Γιάνος, σαν το κεφάλι ενός παντοδύναμου Δία από το οποίο γεννήθηκαν οι σύγχρονοι κεραυνοί, δηλαδή η ατομική βόμβα και ο πρώτος υπολογιστής, η βιολογική εξέλιξη και η τεχνητή νοημοσύνη. Η Πυθία του Γιάνος ήταν ένας υπολογιστής κι αυτός ένας απαράμιλλος σκοτεινός προφήτης.
Μέσα από αυτόν πρώτο αποκωδικοποιητή-προάγγελο του σημερινού υπολογιστή αποτυπωνόταν για πρώτη φορά από τον «ευφυέστερο άνθρωπο του 20ού αιώνα», αυτόν «τον εξωγήινο ανάμεσά μας», ταυτόχρονα ο τρόπος που λειτουργούν το DNA και το RNA, προτού καν φανταστούμε την παράξενη ομορφιά της διπλής έλικας, ενώ μέσω αποθήκευσης διαφορετικών προγραμμάτων υπήρχε η δυνατότητα κάθε είδους πρόβλεψης, με το πρωτόγονο αυτό μηχάνημα να φτάνει να κάνει ακόμα και μετεωρολογικές προγνώσεις.
Και είναι ακριβώς μέσα από αυτές τις τεράστιες μαθηματικές προσομοιώσεις, τις οποίες εκτελούσε με ταχύτατους ρυθμούς εκμεταλλευόμενος τη μέθοδο Monte Carlo ο υπολογιστής του Φον Νόιμαν, που επιβεβαιώθηκε ότι ο σχεδιασμός της βόμβας υδρογόνου ήταν πράγματι υλοποιήσιμος. Αν δεν υπήρχε αυτό το δαιμόνιο μηχάνημα που ζωντάνεψε στα ψηφιακά του κυκλώματα, σαν ένας ψηφιακό μαντείο των Δελφών, αυτές τις καταραμένες ιδέες, προφητεύοντας την επέλαση ενός νέου κόσμου και τον δρόμο προς τη σωτηρία και την καταστροφή, ίσως καμία τεχνολογική εξέλιξη, όπως την ξέρουμε σήμερα, να μην ήταν εφικτή.
Η μοίρα αυτού του μηχανήματος ήταν συνδεδεμένη με αυτή της συγκεκριμένης ομάδας ήδη από τη σύλληψη της ιδέας του, «διότι η κούρσα για την κατασκευή της βόμβας επιταχύνθηκες από την επιθυμία του Τζόνι να κατασκευάσει τον υπολογιστή του, και η ώθηση για την κατασκευή του MANIAC ενισχύθηκε από την κούρσα των πυρηνικών εξοπλισμών». Με άλλα λόγια, «η πιο δημιουργική ανθρώπινη εφεύρεση και η πιο καταστροφική ανθρώπινη εφεύρεση γεννήθηκαν ακριβώς την ίδια στιγμή» και η αιτία ήταν ο ανταγωνισμός της ανθρώπινης φύσης.
Εν ολίγοις, η υψηλή τεχνολογία που παρατηρούμε σήμερα, η κατάκτηση του Διαστήματος και η πρόοδος στη Βιολογία και στην Ιατρική ξεκίνησε από τη μονομανία ενός ανθρώπου και από την ανάγκη να αναπτυχθούν ηλεκτρονικοί υπολογιστές για να υπολογίσουν κατά πόσο μπορεί να κατασκευαστεί η βόμβα υδρογόνου. Αυτή η διφυής υπόσταση της ανθρώπινης φύσης και η εγγενής αντίφαση μεταξύ καταστροφής και εξέλιξης κρύβουν ταυτόχρονα τα επιτεύγματα του ανθρωπίνου λόγου και την παράνοια μιας ιρασιοναλιστικής ζωτικής ορμής που ξεπερνά κάθε εξηγήσιμο όριο.
Από το πρώτο βιβλίο του ευφυούς Χιλιανού συγγραφέα «Όταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», κεντρικό στην προσέγγισή του, που καταργεί τα όρια μεταξύ fiction και non fiction, είναι η τρέλα που το παιχνίδι στη θέση της εξήγησης προβάλλει. Δεν είναι τυχαίο που ο Ηράκλειτος, από τους πρώτους αρχαίους ποιητές της επιστήμης, έβαλε ουσιαστικά ένα παιδί να προσπαθεί να εξηγήσει τον κόσμο παίζοντας με τους πεσσούς, το πρώτο παιχνίδι που ασχολήθηκε με τον τρόπο που δημιουργήθηκε ο κόσμος μέσα από το χάος. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο Λαμπατούτ βάζει τους πρωταγωνιστές του να παίζουν γκο, ένα αρχαίο κινέζικο παιχνίδι στρατηγικής, δείχνοντας μέσα από αυτό πώς θα εξελιχθεί από εδώ και πέρα όχι μόνο η τεχνητή νοημοσύνη αλλά συνολικότερα η σκέψη.
Επικαλούμενος άπειρα παραδείγματα από τη θεωρία των συνόλων, την κβαντομηχανική και τη μαθηματική φυσική, ο Λαμπατούτ υποστηρίζει ότι η λειτουργική αντίφαση που δεν μπορεί να δώσει εξηγήσεις παρά μόνο να καταφύγει σε μεταφορές που χρησιμοποιεί αποκλειστικά η ποίηση είναι αυτή που έκανε τον κόσμο να γυρίζει. Όσο για τον παράδοξο πρωταγωνιστή του, τον ντελικάτο αστό Τζον φον Νόιμαν, μπορεί να ήταν ο κορυφαίος εφευρέτης του υπολογιστή, των μαθηματικών θεμελίων της κβαντομηχανικής, της Θεωρίας των Παιγνίων και αυτός που διέσωσε συναδέλφους του Εβραίους, στέλνοντας κάποιους στην Αμερική, ταυτόχρονα αγαπούσε τα γελοία ανέκδοτα, έμοιαζε κακός σύζυγος και ήταν ένας φετιχιστής που του άρεσε να χαζεύει τις γυναικείες γάμπες κάτω από τα τραπέζια.
Ήταν, ωστόσο, αυτός που οι κυριολεκτικά εξωπραγματικοί ρυθμοί του εγκεφάλου του έκαναν τους δασκάλους του να τρομάζουν και να δακρύζουν. Μέσα από αυτόν και την αδιανόητης ευφυΐας παρέα του ξεκλειδώθηκαν τα μυστικά των επιστημών, συνδέοντας τα μαθηματικά με τη φυσική και τη βιολογία και γράφοντας ένα σπινθηροβόλο, ουσιαστικά, επίλογο για όλη αυτή την αξιοθαύμαστη παρέα των Εβραίων επιστημόνων που βρήκαν καταφύγιο στην Αμερική από την Κεντρική Ευρώπη. Το ζώπυρο της φωτιάς του Χίτλερ, που έκαψε την Ευρώπη, ανέδειξε, έστω και από αντίδραση, αυτούς τους ευφάνταστους επιστήμονες που ήταν αρκετοί για να σκορπίσουν στον πλανήτη το φως των επιστημών και της πυρηνικής βόμβας.
Είναι το ίδιο πυρακτωμένο φως που ήθελε να μιμηθεί, εντός του Maniac, τη δημιουργία της τεχνητής νοημοσύνης, «του πραγματικού γιου του ανθρώπου», όπως γράφει χαρακτηριστικά ο Λαμπατούτ σε μια φράση που καλύπτει όλη τη σελίδα. Παίρνοντας τη σκυτάλη, πολλά χρόνια μετά, από τους τρελούς επιστήμονες που έπαιζαν γκο, ο Ελληνοκύπριος Ντέμης Χασάμπης, ένα παιδί-θαύμα μεγαλωμένο στο μικροαστικό περιβάλλον του βόρειου Λονδίνου, περίπου σαν τον Τζορτζ Μάικλ, είναι αυτός που είδε, με τη σειρά του, τα ανήκουστα όρια των μηχανών και της τεχνητής νοημοσύνης, ανοίγοντας ένα άλλο κεφάλαιο που μένει να εξερευνηθεί, καθώς ανοίγεται καθημερινά μπροστά μας.
Η ζωή είναι σαν αστραπή, αρχίζει και τελειώνει με μια αναπνοή, κι αυτό είναι το μόνο συμπέρασμα για το οποίο μπορεί να είναι (σχεδόν) σίγουρος κάποιος απ’ όλους αυτούς τους τρελούς επιστήμονες.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.
