Θάνος Βερέμης: Οι επεμβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική, 1916-1936

Η ανάμειξη των αξιωματικών στην πολιτική, από την άνοιξη του 1910 ώς τον μεγάλο διχασμό, σταμάτησε προσωρινά. Η δυναμική παρουσία του Βενιζέλου, οι πολεμικές φροντίδες και, τέλος, οι αθρόες προαγωγές ως συνέπεια των πολέμων δεν άφηναν περιθώριο για συνωμοτικές ενέργειες.

Το κίνημα της 21ης Απριλίου 1967 υπήρξε το έναυσμα του ενδιαφέροντός μου για τις σχέσεις στρατού και πολιτικής στην Ελλάδα. Κατά τη διάρκεια της έρευνας ανακάλυψα ότι το φαινόμενο των στρατιωτικών επεμβάσεων στην πολιτική είναι πρόσφατο στη νεότερη ελληνική ιστορία. Τα πραξικοπήματα απέκτησαν ανησυχητική συχνότητα μετά το τέλος των αλυτρωτικών πολέμων (μεταξύ των ετών 1922 και 1936) και συνέπεσαν με την εξασθένηση του κοινοβουλευτισμού παντού στην Ευρώπη.

Ωστόσο, η υπεροχή των πολιτικών δεν αμφισβητήθηκε πριν από το 1967 και τα πραξικοπήματα, τα οποία απέβλεπαν σε πολιτική επιρροή, απλώς αναζητούσαν την αντικατάσταση μιας πολιτικής παρατάξεως με μια άλλη μάλλον παρά να παραδώσουν την κυβέρνηση μόνιμα στον στρατό. Με αυτή την έννοια οι επεμβάσεις πριν από το 1967 περιορίζονταν στο πρότυπο του ρυθμιστή. Αυτό χαρακτηρίζει ακόμη και τη δικτατορία του Μεταξά του 1936-41, η οποία απολάμβανε της αποδοχής ενός σύμφωνου στρατού, ευλογήθηκε από τον Βασιλέα και εφαρμόστηκε από πολιτικούς.

Το ίδιο πολίτευμα, με την έμφαση την οποία απέδιδε στον εθνικισμό και τον αντικομμουνισμό, την κοινωνική πειθαρχία και τη σύνθεση στοιχείων της αρχαιότητας και του χριστιανισμού, και την αποστροφή του για τις κοινοβουλευτικές και τις δημοκρατικές διαδικασίες, εισήγαγε ιδεολογικά στοιχεία, τα οποία θα οικειοποιούνταν μετά το 1967 οι συνταγματάρχες, πολλοί από τους οποίους εισήλθαν στη Σχολή Ευελπίδων όταν ο Ιωάννης Μεταξάς είχε ήδη αναλάβει την εξουσία.