Οι επιστήμονες βρήκαν τι προκαλεί το déjà vu

Ας θυμηθούμε λίγο την ταινία "Matrix", όπου υπήρχε μία κάπως περίεργη εξήγηση για τις σκηνές που κάποιος θεωρούσε ότι είχε ξαναζήσει, το λεγόμενο déjà vu, δηλαδή. Εκεί, αν συνέβαινε κάτι τέτοιο, αν κάποιος, δηλαδή πίστευε ότι έχει ξαναπεράσει από ένα μέρος που δεν γνώριζε ή ζούσε μία σκηνή που κάπως θυμόταν ότι την είχε ξαναζήσει, υπήρχε βλάβη στην καρδιά του "Matrix" και αυτή η αίσθηση ήταν προάγγελος μπελάδων. 

Υπάρχει, όμως, επιστημονική εξήγηση για όλες εκείνες τις φορές που πιστέψαμε ότι κάποια φάση της ζωής μας την έχουμε ξαναζήσει ή ότι έχουμε βρεθεί ξανά σε ένα μέρος που θα ορκιζόμασταν ότι δεν έχουμε ξαναδεί ποτέ μας; Κατά το παρελθόν οι επιστήμονες είχαν επιχειρήσει να ερευνήσουν αυτή την αχαρτογράφητη κατάσταση, αλλά όλα εξαρτώνταν από τις πιθανότητες να νιώσει ένα άτομο έτσι και σίγουρα η μαρτυρία του αφορούσε μία εμπειρία που είχε ήδη συμβεί. Ήταν αδύνατον, με άλλα λόγια, να προβλεφθεί πότε κάποιος θα είχε ένα déjà vu.

"Το απογοητευτικό σε ό,τι αφορά τις μελέτες για το déjà vu είναι ότι πρόκειται για κάτι που συμβαίνει σπάνια και απροειδοποίητα", εξηγεί ο Akira O'Connor, λέκτορας Ψυχολογίας και Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο του St. Andrews στο Ηνωμένο Βασίλειο. "Αυτό σημαίνει", συνεχίζει, "ότι πολύ δύσκολα οι επιστήμονες έχουν την ευκαιρία να παραμετροποιήσουν ένα τέτοιο συμβάν. Θα πρέπει απλώς να αρκούνται στις αφηγήσεις των αναμνήσεων από μία τέτοια εμπειρία σε ανθρώπους που τους έχει συμβεί κάτι τέτοιο". 

Tο dejà vu περιγράφεται ως η εσφαλμένη αίσθηση οικειότητας, παράλληλα με τη σιγουριά, τη γνώση του υποκειμένου ότι ακριβώς αυτή η οικειότητα και η αίσθηση ότι γνωρίζει κάτι που δεν έχει ξαναδεί είναι αδύνατον να είναι σωστή.

Αυτό, όμως, αλλάζει, καθώς ο O'Connor και ένας επιστημονικός συνεργάτης του πριν από λίγο καιρό άρχισαν να χρησιμοποιούν μία μέθοδο αναβίωσης του déjà vu υπό συνθήκες εργαστηρίου, ενώ η τεχνική τους εστιάζει στην πρόκληση ψεύτικων αναμνήσεων στους ανθρώπους. Συγκεκριμένα, όσοι συμμετέχουν στη μελέτη λαμβάνουν μία λίστα λέξεων που παραπέμπουν σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, όπως "νύχτα", "όνειρο", "μαξιλάρι" - και μετά δέχονται ερωτήσεις για το αν, για παράδειγμα, θυμούνται να άκουσαν τη λέξη "ύπνος". Όταν απαντούν καταφατικά, τους ρωτούν ξανά, αν κάποια από τις λέξεις που άκουσαν ξεκινούσε με το γράμμα "υ" - κάτι στο οποίο απαντούν αρνητικά - κάτι που ως αποτέλεσμα παραπέμπει και μοιάζει με την αίσθηση σύγχυσης που προκαλεί και το déjà vu.

"Το dejà vu περιγράφεται ως η εσφαλμένη αίσθηση οικειότητας, παράλληλα με τη σιγουριά, τη γνώση του υποκειμένου ότι ακριβώς αυτή η οικειότητα και η αίσθηση ότι γνωρίζει κάτι που δεν έχει ξαναδεί είναι αδύνατον να είναι σωστή. Είναι λανθασμένη", λέει ο επιστήμονας και συνεχίζει: "Ας πούμε ότι πρόκειται για μία σύγκρουση της μνήμης μας με την αντικειμενική γνώση για κάτι και με τη σιγουριά μας ότι αυτό το κάτι είναι ψευδές, ότι είναι αδύνατο να είναι αληθινό". Περίπλοκο;  Ας μην απαντήσουμε, πριν δούμε και την επόμενη φάση του εργαστηριακού πειράματος. 

Έχοντας πλέον "αναπαραστήσει" την αίσθηση του déjà vu σε περίπου 2/3 των ανθρώπων που συμμετείχαν στο πείραμα, ο O'Connor ζήτησε από τους συμμετέχοντες να υποβληθούν σε μαγνητική τομογραφία, προκειμένου να διαπιστώσει ποιες περιοχές του εγκεφάλους τους αντιδρούσαν, όσο βίωναν την εμπειρία του déjà vu.

Tα ιατρικά αρχεία βρίθουν από πληθώρα περιστατικών, όπου ασθενείς που στη συνέχεια παρουσίασαν επιληψία ή συμπτώματα εκδήλωσης άνοιας, ανέφεραν εμπειρίες déjà vu, πριν την εκδήλωση της ασθένειας τους...

"Αυτό που διαπιστώσαμε ήταν ότι δεν αντιδρούσαν τα κέντρα μνήμης του εγκεφάλου. Μέχρι σήμερα οι ερευνητές θεωρούσαν ότι το déjà vu προκαλείται από εσφαλμένες, μπερδεμένες αναμνήσεις. Αυτό που πραγματικά συμβαίνει εκείνη τη στιγμή είναι ότι το κέντρο αντίληψης του εγκεφάλου παρουσιάζει σφάλμα καταγραφής και συγκρούεται με το κέντρο ελέγχου του πρόσθιου εγκεφάλου, εκεί ακριβώς που εμφανίζεται και η μεγαλύτερη δραστηριότητα στα άτομα που βίωσαν εργαστηριακά αυτή την εμπειρία", εξηγεί ο O'Connor.

Ο ίδιος τονίζει ότι η εργαστηριακή αναπαράσταση αυτής της περίεργης εμπειρίας υπό εργαστηριακές συνθήκες, ίσως βοηθήσει περαιτέρω την επιστήμη στις έρευνες για την περίπλοκη λειτουργία της μνήμης και των εκφυλιστικών νόσων του εγκεφάλου. Και αυτό γιατί το déjà vu αρκετά συχνά έχει θεωρηθεί ως προάγγελος νευρολογικών διαταραχών. Μόλις πρόσφατα οι επιστήμονες κατάφεραν να συσχετίσουν τα συχνά επεισόδια déjà vu με αγχώδεις διαταραχές, αλλά και διαταραχές προσωπικότητας, ακόμη και σχιζοφρένεια.

Αν και η επιστήμη δεν έχει καταφέρει ακόμη να υποδείξει κάποιον ουσιαστικό συσχετισμό, ωστόσο, τα ιατρικά αρχεία βρίθουν από πληθώρα περιστατικών, όπου ασθενείς που στη συνέχεια παρουσίασαν επιληψία ή συμπτώματα εκδήλωσης άνοιας, ανέφεραν εμπειρίες déjà vu, πριν την εκδήλωση της ασθένειας τους... 

Ωστόσο, ο Ο' Connor αναφέρει ότι το déjà vu δεν είναι πάντα κάτι κακό αναφορικά με τη λειτουργία του εγκεφάλου μας. "Δυνητικά, μπορεί να θεωρηθεί και ως ένα δείγμα της προσπάθειας του ανθρώπινου εγκεφάλου όχι μόνο να αντιλαμβάνεται τα πάντα, αλλά να έχει και μία εξήγηση γι' αυτά. Έχουμε να κάνουμε με την υπερπροσπάθεια του εγκεφάλου να αφομοιώσει πληροφορίες, μέρη, καταστάσεις, ονόματα, πρόσωπα και είναι λογικό να συμβαίνει τέτοια 'τεχνικά' λάθη την ώρα της επεξεργασίας όλων αυτών των πληροφοριών", λέει.  

Ο ίδιος και η ομάδα του συνεχίζουν την έρευνα πάνω σ' αυτές τις αχαρτογράφητες περιοχές της εγκεφαλικής λειτουργίας, ενώ παρουσίασαν τα πρώτα αποτελέσματα των ερευνών τους στο Διεθνές Συνέδριο για τη Μνήμη στη Βουδαπέστη πριν από λίγο καιρό. Σχετική δημοσίευση ετοιμάζεται σύντομα και για την επιστημονική επιθεώρηση "New Scientist".

Με στοιχεία από το Digital Trends