Δεν ξέρω αν υπάρχουν άγγελοι στον ουρανό, μπορώ όμως με σιγουριά να πω ότι «άγγελοι» με σάρκα και οστά συχνάζουν και στη δική μας πόλη. Είναι εκείνοι οι εθελοντές που χειμώνα-καλοκαίρι, με βροχή, χιόνι ή καύσωνα, μέρα αλλά και νύχτα, συναντάς στους πιο πονηρούς, τους πιο «σκληρούς» δρόμους της πρωτεύουσας να προσφέρουν πληροφόρηση, ελπίδα, ζεστασιά. Συναντήσαμε μερικούς και τους παρουσιάζουμε.
Νίκη Βουδούρη
Γιατρός, συντονίστρια της ιατρικής υπηρεσίας της ΜΚΟ PRAKSIS
Από το 2010 εργάζομαι στη ΜΚΟ PRAKSIS, αρχικά στο Πολυϊατρείο της Αθήνας και στις Κινητές Μονάδες και από πέρσι είμαι υπεύθυνη για όλες τις Σταθερές και Κινητές Ιατρικές Δομές της οργάνωσης. Δραστηριοποιούμαι όπου υπάρχει κόσμος που βιώνει κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό κι έχει ανάγκη ιατρικών υπηρεσιών. Ένα βασικό πρόβλημα είναι η συνεχώς μειούμενη πρόσβαση του πληθυσμού σε υπηρεσίες Υγείας, ιδιαίτερα σε μια τόσο δύσκολη εποχή. Καθημερινά μακραίνει η λίστα όλων όσοι δεν μπορούν να επισκεφτούν γιατρό ή να πάρουν φάρμακα.
Ουσιαστικά η δουλειά στον δρόμο προκύπτει από την ανάγκη να παρέχονται επιτόπου πολύτιμες ιατρικές υπηρεσίες σε ανθρώπους που αφενός δεν έχουν πρόσβαση στο σύστημα Υγείας, αφετέρου δεν θα αναζητήσουν υπηρεσίες Υγείας για διάφορους λόγους – αδυναμία επικοινωνίας, στιγματισμός, έλλειψη πληροφόρησης κ.λπ. Υπάρχουν στιγμές που νιώθεις ότι προσφέρεις όσα μπορείς σε όσο περισσότερο κόσμο μπορείς, αλλά και πάλι οι ανάγκες των ανθρώπων που αντιμετωπίζουν την κρίση και τον κοινωνικοοικονομικό αποκλεισμό δεν καλύπτονται.
Η μεγαλύτερή μου δυσκολία είναι όταν έχω εντοπίσει το πρόβλημα και γνωρίζω τη λύση, αλλά οι πόρτες των υπευθύνων είναι κλειστές, τα αυτιά κωφεύουν και τα μάτια είναι ερμητικά κλειστά, διότι πιστεύουν ότι αν κάτι δεν το βλέπεις ή δεν το ακούς, αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει, επομένως δεν χρειάζεται να το αντιμετωπίσεις.
Έστω, όμως, και μία φορά να ικανοποιήσεις το αίτημα ενός ανθρώπου να συνεχίσει να έχει δικαίωμα στη Υγεία και τη ζωή, αυτό είναι αρκετό για να ισοφαρίσει όσες άλλες ματαιώσεις έχεις αντιμετωπίσει προηγουμένως.
Πρόσφατα ήρθε στην οργάνωση μια οικογένεια όπου μητέρα και πατέρας είναι οροθετικοί, ενώ θετικό στον HIV γεννήθηκε και το παιδί τους. Οι γονείς αντιμετωπίζουν την ανεργία, την οικονομική ανέχεια και μαζί τον καθημερινό φόβο για τη δική τους υγεία, αλλά πολύ περισσότερο για του παιδιού τους. Ήταν πραγματικά συγκλονιστικό ν' ακούς από αυτούς τους ανθρώπους τι αντιμετωπίζουν σε καθημερινή βάση.
Δεν έχω μετανιώσει καθόλου κι όποτε απογοητεύτηκα ήταν επειδή δεν μπορούσα να δώσω την αυτονόητη λύση στον άνθρωπο που μου τη ζητούσε. Η αντίδραση όμως των ανθρώπων που συναντά κανείς στον δρόμο, οι οποίοι συνειδητοποιούν ότι είσαι εκεί για να βοηθήσεις εκείνους πρωτίστως, σε ξανακατεβάζει κάθε μέρα στον δρόμο για δουλειά.
Η αμέσως επόμενη δράση μου; Να εκπαιδευτώ ακόμα περισσότερο σε σχέση με τη δουλειά με πληθυσμούς που αντιμετωπίζουν κοινωνικό και οικονομικό αποκλεισμό, έτσι ώστε να προσφέρω ποιοτικά καλύτερες υπηρεσίες.
Στέργιος Μάτης
Εθελοντής στο Athens Checkpoint
Εργάζομαι ως ενημερωτής στο Athens Checkpoint (κέντρο πρόληψης για τον HIV) κι επίσης συμμετέχω στην ομάδα σχεδιασμού και υλοποίησης των δράσεων δρόμου της Θετικής Φωνής. Ενημερώνω και παρακινώ σε εξέταση για τον HIV και τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, διανέμω προφυλακτικά καθώς και υλικά για ασφαλή χρήση ενδοφλέβιων ουσιών και παραπέμπω όσους χρειάζονται περαιτέρω βοήθεια στους σχετιζόμενους οργανισμούς ή ΜΚΟ (Θετική Φωνή, Athens Checkpoint, OKANA, ΚΕΕΛΠΝΟ κ.λπ.).
Όλα ξεκίνησαν πριν από δύο χρόνια, όταν η ενημέρωση που είχα από τη Θετική Φωνή συνέπεσε με τη δική μου ανάγκη για κοινωνική προσφορά. Γνώρισα τότε την ομάδα που σχεδίαζε τις δράσεις δρόμου και σήμερα είμαστε ένα δεμένο σύνολο. Διάλεξα το συγκεκριμένο αντικείμενο γιατί η έλλειψη ενημέρωσης για τον HIV εξακολουθεί να υπάρχει.
Απευθυνόμαστε σε ανθρώπους που προσφέρουν ερωτικές υπηρεσίες (κυρίως σε ξενοδοχεία και δρόμους γύρω από την Ομόνοια) ή συχνάζουν σε στέκια ερωτικών γνωριμιών (πάρκα, πορνοσινεμά, μπαρ, πιάτσες κ.λπ.), αστέγους (στο Κέντρο Υποδοχής Αστέγων του Δήμου Αθηναίων), χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών (σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ και άλλες οργανώσεις) καθώς και μετανάστες. Με τους τελευταίους το πρόβλημα είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις δεν καταλαβαίνουν καλά ελληνικά και, παρότι έχουμε ετοιμάσει υλικό σε γαλλικά και αραβικά, σίγουρα χρειαζόμαστε περισσότερες γλώσσες, κάτι που σχεδιάζουμε να υλοποιήσουμε μέσα στο 2014.
Η μεγαλύτερη δυσκολία των δράσεων δρόμου είναι η προσέγγιση, μια και το σεξ για την ελληνική κοινωνία παραμένει σε μεγάλο βαθμό ταμπού. Κάθε άνθρωπος διαφέρει, οπότε καλούμαστε να ακολουθήσουμε την ψυχολογία που έχει ο ωφελούμενος. Στο street work με τον ΟΚΑΝΑ, πάλι, επιχειρείς να κερδίσεις την εμπιστοσύνη του χρήστη, δείχνοντάς του ότι δεν είσαι ένας απόμακρος παρατηρητής αλλά κάποιος που τον συμμερίζεται. Συνήθως αυτό δεν είναι καθόλου εύκολο. Άλλα εμπόδια είναι οι καιρικές συνθήκες τον χειμώνα και η επικινδυνότητα σε κάποια μέρη, για όλα όμως υπάρχει λύση.
Δύο περιστατικά που μου έμειναν αξέχαστα συνέβησαν στην πρώτη μου δράση δρόμου με τον ΟΚΑΝΑ, όπου συμμετείχα ως παρατηρητής. Το πρώτο ήταν σε ένα οικόπεδο όπου βρίσκονταν καμιά 25αριά άτομα τη στιγμή της χρήσης. Με πλησίασε τότε ένας που είχε καρφωμένη μία σύριγγα στον λαιμό, μία άλλη στο δεξί χέρι, ενώ κρατούσε και μία τρίτη στο αριστερό. Όντας άπειρος τότε, πάγωσα. Ευτυχώς, οι πιο έμπειροι το κατάλαβαν αμέσως και με απομάκρυναν ώσπου να συνέλθω. Το δεύτερο ήταν όταν κοντά στο Πολυτεχνείο είδα ένα παιδί, το πολύ 5 χρόνων, να βρίσκεται σε χώρο με δεκάδες χρήστες. Σοκαρίστηκα ακόμα περισσότερο παρατηρώντας ότι όταν μας αντιλήφθηκε προσπάθησε να κρύψει στο παπούτσι του ναρκωτικά. Εκεί αμέσως παρενέβη κάποια ειδική κοινωνιολόγος για να εξακριβώσει την κατάσταση. Πρόσφατα έμαθα ότι το συγκεκριμένο παιδί βρίσκεται στα χέρια της Πρόνοιας, διατηρώντας συνεχή επαφή με τη μητέρα του.
Όλες οι σχέσεις που δημιουργούμε είναι αμφίδρομες: δίνω-παίρνω. Στον εθελοντισμό δίνεις λίγο χρόνο από τη ζωή και την καθημερινότητά σου, μεταφέροντας θετική ενέργεια σε ανθρώπους που το έχουν ανάγκη. Αυτό που εισπράττεις μπορεί να μην είναι χρήμα, είναι όμως μάθημα ζωής. Αν όλοι μας σκεφτούμε ότι ίσως να βρισκόμασταν εμείς στη θέση αυτών που χρήζουν βοηθείας, να φορούσαμε τα παπούτσια τους, που λέμε, τότε θα ήμασταν, νομίζω, πολύ περισσότεροι οι εθελοντές.
Συχνά το πρόγραμμα των δράσεων είναι ιδιαίτερα βεβαρημένο. Υπάρχουν μέρες που ξεκινώ χαράματα και τελειώνω ξημερώματα της επομένης. Αυτό που με βοηθάει κάθε φορά είναι τα θετικά συναισθήματα που μου μένουν. Ότι κάτι έκανα και σήμερα. Η ικανοποίηση έρχεται από ένα απλό «ευχαριστώ». Γυρνάω σπίτι μου και σκέφτομαι τα πρόσωπα των ανθρώπων όταν σου εκφράζουν ευγνωμοσύνη για ό,τι προσφέρεις. Υπάρχει καλύτερο συναίσθημα;
Μάριος Ζυγουρίτσας
Κοινωνιοθεραπευτής, εθελοντής ΟΚΑΝΑ
Εργάζομαι στο πρόγραμμα «Αριστοτέλης» του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου ως κοινωνιοθεραπευτής στην έρευνα για την επιδημική έξαρση του HIV σε χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών από τον Ιούνιο του 2012. Είμαι, επίσης, εθελοντής street worker στον ΟΚΑΝΑ. Η διανομή αποστειρωμένου ενέσιμου υλικού, η ενημέρωση για ασφαλή χρήση, όπως και η παραπομπή σε προγράμματα απεξάρτησης ή σταθμούς φροντίδας –έχει, ξέρετε, αυξηθεί σημαντικά ο αριθμός των άστεγων χρηστών– είναι οι κυριότερες δράσεις που γίνονται στον δρόμο.
Η αυξημένη συχνότητα κρουσμάτων HIV λοίμωξης μεταξύ των χρηστών ενδοφλέβιων ουσιών, η έλλειψη ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης, η εξαθλίωση των αστέγων, τα βιαία περιστατικά, η πορνεία, η παραβατικότητα, είναι τα σοβαρότερα προβλήματα που βιώνεις σε αυτόν το χώρο.
Είμαι ο ίδιος απόφοιτος προγράμματος απεξάρτησης από το ΚΕΘΕΑ-Εν Δράσει και θυμάμαι ότι ένας από τους λόγους που προσέγγισα ένα πρόγραμμα απεξάρτησης ήταν η ενημέρωση από τα παιδιά του street work του ΟΚΑΝΑ. Αυτό που είχα πάρει τότε θέλω να το προσφέρω κι εγώ με τη σειρά μου.
Η επαφή με έναν χρήστη στον δρόμο γίνεται κάτω από αντίξοες συνθήκες. Συνήθως συχνάζουν σε απομονωμένα μέρη, είναι αρκετά άτομα μαζεμένα κι ο κίνδυνος να συμβεί οτιδήποτε άσχημο είναι μεγάλος. Δρώντας σε ένα τέτοιο επικίνδυνο περιβάλλον η επικοινωνία είναι συχνά προβληματική, όμως γνώρισα αρκετά παιδιά που παρέπεμψα σε προγράμματα απεξάρτησης και τώρα ξέρω ότι είναι εκεί και προσπαθούν. Η ολική μεταμόρφωση ενός άστεγου χρήστη που είχα παραπέμψει στο στέκι του ΟΚΑΝΑ, όπου τον είδα μπανιαρισμένο, ξυρισμένο, καθαροντυμένο, με εξασφαλισμένο τουλάχιστον το καθημερινό του φαγητό, καθώς και το εγκάρδιο «ευχαριστώ» που άκουσα ύστερα, ήταν από τις πιο συγκινητικές στιγμές που βίωσα. Μια άλλη δυνατή στιγμή ήταν όταν είδα μια κοπέλα με επιληπτικό επεισόδιο να πέφτει κάτω χτυπώντας δυνατά το κεφάλι της στο πάτωμα, με άμεσο κίνδυνο να της γυρίσει η γλώσσα και να πνιγεί. Η εμπειρία των παιδιών του ΟΚΑΝΑ την έσωσε. Όταν επανήλθε, δεν θυμόταν τίποτα!
Δεν μετανιώνω στιγμή για την επιλογή μου, αντιθέτως προσπαθώ να μάθω όσο γίνεται περισσότερα, ώστε να βοηθήσω περισσότερο. Με στενοχωρεί πολύ να μαθαίνω για νέα παιδιά που χάνονται. Σε κάποιους είχα μιλήσει προσπαθώντας να τους βοηθήσω και κάποιες στιγμές σκέφτομαι αν θα μπορούσα να είχα κάνει κάτι διαφορετικό... «Οι χρήστες δεν είναι το πρόβλημα, αλλά έχουν προβλήματα και χρειάζονται βοήθεια». Αυτό θα έλεγα σε κάποιον που θα ήθελε να δοκιμαστεί στις δικές μας δράσεις δρόμου. Για τη συνέχεια, τώρα, υπάρχουν σκέψεις για τη δημιουργία ενός ξενώνα και σταθμού φροντίδας για άστεγους χρήστες όπου θα με ενδιέφερε να δραστηριοποιηθώ. Ίδωμεν!
Κωνσταντής Καμπουράκης
Υπεύθυνος συντονισμού δράσεων δρόμου της Act Up Ελλάς
Είμαι από το '93 εθελοντής στην Act Up Ελλάς, ειδικά εκπαιδευμένος για παρεμβάσεις πεδίου street work και ενεργητικής αναζήτησης (outreach-work). Τα τελευταία χρόνια, και με αφετηρία πάντα τη γνώση και την πρόληψη για τον HIV, η δράση μας επεκτάθηκε στο trafficking. Η εμπιστοσύνη από την ομάδα-στόχο είναι το θεμελιώδες πρόβλημα. Είναι μια σχέση που πρέπει να αναπτυχθεί άμεσα, να είναι φυσικά εχέμυθη και ακριβής στις συντεταγμένες της. Οι απειλές για τη ζωή ή τις οικογένειές μας είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Ένα άλλο πρωτεύον ζήτημα είναι ο προσεκτικός σχεδιασμός της δράσης και της χρηματοδότησής της, ώστε να μη βρεθεί η οργάνωση υπόλογη... Δεν είναι επαγγελματικός προσανατολισμός η δράση δρόμου, δεν ξύπνησα ένα πρωί και είπα ότι θέλω να κάνω αυτό – είναι μια διαδικασία που ήρθε σε συνέχεια πολλών αναζητήσεων για τους τρόπους παρέμβασης. Λειτουργούμε κάπως σαν τους νευρώνες ενός οργανισμού, όντας γέφυρες επικοινωνίας ανάμεσα στην ομάδα-στόχο και στις δημόσιες δομές Υγείας.
Αξέχαστος θα μου μείνει ο τρόπος που με κοίταξε το καλοκαίρι του 2013 ένα παλικάρι 25 ετών από το Αφγανιστάν, όταν επέστρεψε στην Ελλάδα για να δει τον άνθρωπο που τον βρήκε και τον πήγε στον ξενώνα της οργάνωσης το 2008 για τους άνδρες-θύματα trafficking. Χάρη σε εκείνη τη βοήθεια βγήκε απ' το κύκλωμα κι έφυγε για τη Σουηδία, όπου σπούδασε κι έφτιαξε τη ζωή του. Τα υγρά από συγκίνηση μάτια του, η χαρά του, η θετική του εξέλιξη, αυτά με δυναμώνουν.
Στους συνεργάτες που θέλουν να γίνουν street workers επισημαίνω πως πρέπει καταρχάς να είναι αποτελεσματικοί και ασφαλείς με τους εαυτούς τους, διαφορετικά ίσως είναι καλύτερα να προτιμήσουν έναν άλλο τομέα δράσης. Χαίρομαι να βλέπω τους νεότερους εκπαιδευόμενους να συνεχίζουν τις δράσεις, βάζοντας τη δική τους δυναμική οπτική στον τρόπο ενεργητικής αναζήτησης και παρέμβασης πεδίου. Ήδη μελετάμε τον συντονισμό και την εκπαίδευση φοιτητών Ιατρικής σε δράσεις δρόμου, έτσι ώστε οι μελλοντικοί γιατροί να εξοικειώνονται με τις πολιτισμικές ιδιαιτερότητες της κάθε ευάλωτης ομάδας.
Ηλιάνα Μπαλτζώη
Κοινωνική επιστήμονας, εθελόντρια της ΜΚΟ PRAKSIS
#quote#
Εργάζομαι από πέρσι στην Κοινωνική Υπηρεσία του Κέντρου Ημερήσιας Φροντίδας Αστέγων της ΜΚΟ PRAKSIS. Με το street work ασχολούμαι ενεργά σχεδόν πέντε χρόνια τώρα κι έχω συμμετάσχει σε διάφορες δράσεις δρόμου. Οι κύριες ευάλωτες ομάδες-στόχοι είναι άστεγοι, χρήστες ενδοφλέβιων ουσιών, εκδιδόμενες-οι κ.ά., ανεξαρτήτως φύλου, ηλικίας, εθνικότητας και νομικού καθεστώτος.
Οι άνθρωποι αυτοί βρίσκονται σε κατάσταση οξείας κρίσης και συνήθως πρόκειται για περιπτώσεις που αντιμετωπίζουν με τον σκληρότερο τρόπο το φάσμα της περιθωριοποίησης. Ο δρόμος αποτελεί τον «φυσικό» κοινωνικό τους περίγυρο, αφού το οικογενειακό-φιλικό περιβάλλον τούς έχει παραμερίσει, ενώ συναντούν δραματικές δυσκολίες στην εξυπηρέτηση βασικών τους αναγκών εξαιτίας της διαρκώς μειούμενης πρόσβασής τους σε υπηρεσίες Υγείας και Πρόνοιας, της αδυναμίας βιοπορισμού, καθώς και του αποκλεισμού από την κρατική μέριμνα.
Στον συγκεκριμένο εθελοντισμό με ώθησε η επιθυμία να κατανοήσω από κοντά τον τρόπο που βιώνουν οι άνθρωποι αυτοί την καθημερινότητά τους στον δρόμο, που στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί και το σπίτι τους. Σημαίνοντα ρόλο διαδραμάτισε, ακόμη, το γεγονός πως μεγάλωσα στο κέντρο της Αθήνας και οι καταστάσεις αυτές, αν και σαφώς ηπιότερες από ό,τι σήμερα, δεν μου ήταν άγνωστες.
Δυστυχώς, υπάρχει μόνο η διάθεση των ατόμων που προσπαθούν να βοηθήσουν τους ανθρώπους αυτούς και των ατόμων που βρίσκονται στον δρόμο, απουσιάζει ένα οργανωμένο ή έστω στοιχειωδώς αποτελεσματικό πλαίσιο παροχών και ικανοποίησης αιτημάτων αυτών των ομάδων. Ουσιαστικά αντιμετωπίζονται ως «περιττοί άρρωστοι» και, αντί να τους δοθεί χείρα βοηθείας από την πολιτεία, τους σπρώχνουν «κάτω από το χαλί» ή απλώς τους ωθούν να κρύβονται, καθώς επικρατεί η λογική «ό,τι δεν βλέπουμε, δεν υπάρχει».
Αντιμετωπίζοντας τέτοιες καταστάσεις καθημερινά πια, αδυνατώ να ξεχωρίσω την πιο ιδιαίτερη. Πάνω που πιστεύεις πως είδες κάτι «σκληρό», έρχεται κάτι καινούργιο να σ' το καταρρίψει, οπότε κατανοείς πως αυτά που για εμάς φαντάζουν hardcore, για κάποια άλλα άτομα είναι απλώς τρόπος ζωής. Σαφώς και υπάρχουν στιγμές που μπορεί να απογοητευτείς ή να ζοριστείς. Σημαντική είναι εδώ τόσο η προσωπική σχέση με τους ανθρώπους που συναντάς όσο και με την ομάδα σου.
Όποιος θελήσει να κάνει κάτι αντίστοιχο, πρέπει να έχει τη διάθεση να δεχτεί και να δώσει. Ουσιαστικό ρόλο παίζει, επίσης, η κατάλληλη εκπαίδευση για τέτοιου είδους δράσεις. Μπορεί οι άνθρωποι στους οποίους απευθύνεσαι να σε απορρίψουν, να μη θελήσουν να σου ανοιχτούν για τους δικούς τους λόγους. Οι διαπροσωπικές σχέσεις εμπιστοσύνης που προοδευτικά δημιουργείς είναι το σημαντικότερο εφόδιο για τη δουλειά στον δρόμο.
Βασικά, χρειάζεται η ευαισθητοποίηση όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων, ώστε να κατανοήσουν πως τα άτομα αυτά είναι πολύ πιο δυνατά απ' όσο πιστεύεται, παρότι ζουν μέσα σε αυτό το πλαίσιο. Αντί να περνάμε στο απέναντι πεζοδρόμιο, στρέφοντας το βλέμμα μας αλλού, ας σκύψουμε πάνω τους, δίνοντάς τους έστω το ελάχιστο, που για εκείνους όμως είναι κάτι σπουδαίο.
σχόλια