Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης

Η «Φάρμα των ζώων» ή ένα παραμύθι για την προδοσία της επανάστασης Facebook Twitter
Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.
0



TΟ 1943, ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ, η Βρετανία ζούσε στη μεγάλη αντιφασιστική έξαρση που την είχε φέρει στο ίδιο στρατόπεδο με τη σοβιετική Ρωσία. Στον εκδοτικό χώρο, στα περιοδικά και στην κριτική κυριαρχούσε η συμβατική συναίνεση που δεν επιθυμούσε καμία κριτική κατά της Σοβιετικής Ένωσης, χώρα που αντιμετώπιζε την πιο σκληρή επίθεση από τον χιτλερισμό.


Σε αυτήν, λοιπόν, τη συγκυρία ο Τζορτζ Όργουελ, ανεξάρτητος σοσιαλιστής που συνδύαζε τις ελευθεριακές ιδέες με τον αγγλικό πατριωτισμό, θα γράψει τη Φάρμα των ζώων, μυθιστόρημα-πολιτική σάτιρα για την τύχη της Ρωσικής Επανάστασης. Το βιβλίο δεν θα βρει εύκολα τον δρόμο προς τη δημοσιότητα και μόνο όταν εμφανιστούν η ψυχροπολεμική διαίρεση και ο ανταγωνισμός Δύσης - Ανατολής το μέχρι προσφάτως ανεπιθύμητο μυθιστόρημα θα αποτελέσει, μαζί με τη δυστοπική πρόζα του 1984, μια σταθερή αναφορά στο πεδίο της αντισοβιετικής πολιτικής λογοτεχνίας.

Η αρχική πρόθεση του βιβλίου ήταν να είναι ένα παραμύθι για ενήλικες. Η κεντρική πλοκή της αφήγησης στρέφεται γύρω από ένα αγρόκτημα και την εξέγερση των ζώων εναντίον του ιδιοκτήτη του, του αυταρχικού κυρίου Τζόουνς. Κάποια από τα γουρούνια της φάρμας είναι αυτά που ηγούνται της ανατροπής, ιδίως το ανταγωνιστικό δίδυμο του Σνόουμπολ (Χιονάτου) και του Ναπολέοντα. Η επανάσταση θα οδηγήσει σε θετικές αλλαγές στη ζωή της φάρμας έως ότου ο Ναπολέων, έχοντας τάσεις μονοπώλησης της εξουσίας, θα αρχίσει να υπονομεύει τις ελευθερίες και τα δικαιώματα των ζώων. Με τη βοήθεια του Σκουίλερ, ενός άλλου πιστού γουρουνιού, ο Ναπολέων θα ενορχηστρώσει μια προπαγανδιστική εκστρατεία, ενώ την ίδια στιγμή τα σκυλιά της φάρμας θα παίξουν τον ρόλο των «δυνάμεων καταστολής» στην πορεία που φέρει την ανατροπή των κατακτήσεων της επανάστασης.

Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. 


Η αλληγορία είναι διάφανη και η πολιτική πρόθεση επίσης. Ο Σνόουμπολ-Τρότσκι, ο Ναπολέων-Στάλιν και ο αφέντης Τζόουνς ως Τσάρος υποβάλλουν στον αναγνώστη την εντύπωση πως διαβάζει μια παραβολή για τα δράματα του μπολσεβικισμού. Στη συμβατική αποτίμησή της η Φάρμα των ζώων είναι ένα βιβλίο για τη Ρωσική Επανάσταση και την προδοσία της, για την απελευθέρωση και την εσωτερική της διάβρωση από τα εξουσιαστικά πάθη και τη νεκρανάσταση των προνομίων.

Δεν είναι τυχαίο που όσο περισσότερο ο Ναπολέων και το σύστημα εξουσίας του εγκαθίστανται στη φάρμα, τόσο τα γουρούνια εμφανίζονται να αποκτούν ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Η όρθια στάση και άλλα τυπικώς ανθρώπινα γνωρίσματα του χαρακτήρα τους δείχνουν την αυτονόμηση μιας ελίτ ζώων από τους ομοίους τους και τη συμμαχία τους με τους πρώην αφέντες.

Προς το τέλος του μυθιστορήματος βλέπουμε το νέο καθεστώς του Ναπολέοντα να συνάπτει συμφωνίες με τις άλλες φάρμες που τις διοικούν άνθρωποι, όπως ο παλαιός αφέντης Τζόουνς. Με μια έννοια, η φάρμα επανεντάσσεται στο «διακρατικό» σύστημα του παλαιού κόσμου και χάνει κάθε ίχνος από τη ριζοσπαστική διαφορετικότητά της.


Το μοτίβο της μεταμόρφωσης ξετυλίγεται εδώ στις αρνητικές του εκδοχές: είναι καταρχάς μια διαδικασία προδοσίας ή εγκατάλειψης αρχών, μια ιστορία όπου ο πρώην καταπιεσμένος μεταβάλλεται σε καινούργιο δυνάστη, αφού πρώτα ανακαλύψει όλη τη σκληρότητα, τον κυνισμό και τα προνόμια της εξουσίας.


Θα μπορούσε να σκεφτεί κανείς πως ένα σατιρικό παραμύθι σαν τη Φάρμα των ζώων ανήκει στους όρους της εποχής του, στις ιδέες και στις συγκρούσεις που καθόρισαν την υποδοχή του Όργουελ ως συγγραφέα. Ο ίδιος, σε μια επιστολή του στον κριτικό Dwight Macdonald, αναγνωρίζει πως η Φάρμα των ζώων δεν είναι μόνο μια σάτιρα της Επανάστασης των Μπολσεβίκων αλλά και μια μυθοπλασία για τους κινδύνους που περικλείει κάθε επανάσταση βασισμένη στην ανάθεση και στην υποκατάσταση, κάθε πολιτική δικτατορία με τάχα «αγαθούς σκοπούς». Στο στόχαστρο του Όργουελ είναι οποιαδήποτε πολιτική δεν στηρίζεται στον έλεγχο των πολιτών, σε δυνατότητες ανάκλησης των ηγετών και στην εκτεταμένη ελευθερία της κριτικής και του διαλόγου¹.


Για δεκαετίες έχει συζητηθεί το εάν τα εμβληματικά αντιολοκληρωτικά μυθιστορήματα του Όργουελ είχαν αυτοδύναμη λογοτεχνική αξία ή όχι. Πνεύματα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους όσο ο T.S. Εliot και ο μαρξιστής θεωρητικός Raymond Williams στάθηκαν απέναντί τους είτε αρνητικά (ένα «τροτσκιστικό βιβλίο» είχε δηλώσει ο Εliot) είτε με μια δόση συγκατάβασης (κατάλληλο για μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, σύμφωνα με τον Williams).


Πάντως, η συνηθισμένη αντιδιαστολή του Όργουελ δημοσιογράφου και κοινωνικού κριτικού με τον Όργουελ πεζογράφο, με τον πρώτο να εγκωμιάζεται και τον δεύτερο συχνά να επικρίνεται για γλωσσική φτώχεια ή ανεπαρκή ανάπτυξη των χαρακτήρων του, φαίνεται να αδικεί την ενότητα έμπνευσης και ευαισθησίας που διέπει το έργο του. Όπως έγραφε με αφοριστικό τρόπο μια κριτικός της εποχής, «η φύση δεν τον προόριζε να γίνει μυθιστοριογράφος»².

Άλλες κριτικές φωνές, όμως, θα αποδώσουν στον Όργουελ και στη Φάρμα των ζώων αφηγηματικές αρετές και αισθητική ευρηματικότητα που είχε υποτιμηθεί, ίσως και με ευθύνη του ίδιου του συγγραφέα.


Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, τα αλλόκοτα και τόσο ανθρώπινα γουρούνια της Φάρμας των ζώων δεν στήνουν για τον αναγνώστη απλώς ένα δράμα για την εξουσία και τα πάθη της. Με τον χρόνο έγιναν αναγνωρίσιμοι χαρακτήρες μιας γραφής που θα συνδυάσει τον ρεαλισμό, το μαύρο χιούμορ και την κοινωνική φαντασία για να αποτυπώσει ένα αίτημα ανθρωπιάς και ένα αδιάψευστο πάθος για την αλήθεια.

1. George Orwell, A life in letters, W.W. Norton and Company, 2013. «What I was trying to say was, "You can't have a revolution unless you make it for yourself; there is no such thing as a benevolent dictat[or]ship"».


2. Η φράση της κριτικού λογοτεχνίας Queenie Dorothy Leavis αναφέρεται στη μελέτη της Erica Gottlieb «George Orwell. A Bibliographical Essay», στον τόμο με την επιμέλεια του John Rodden, The Cambridge Companion to George Orwell, Νέα Υόρκη, Cambridge UP, 2007.

ΑΓΟΡΑΣΤΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΚΠΤΩΣΗ ΕΔΩ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO.

To νέο τεύχος της LiFO δωρεάν στην πόρτα σας με ένα κλικ.

 

Βιβλίο
0

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Το «προπατορικό αμάρτημα» του Τζο Μπάιντεν

Βιβλίο / Ποιο ήταν το θανάσιμο σφάλμα του Τζο Μπάιντεν;

Ένα νέο βιβλίο για τον πρώην Πρόεδρο αποτελεί καταπέλτη τόσο για τον ίδιο όσο και για τη δουλοπρεπή κλίκα πιστών και μελών της οικογένειάς του, που έκαναν το παν για να συγκαλύψουν τον ραγδαίο εκφυλισμό της γνωστικής του ικανότητας.
THE LIFO TEAM
ΕΠΕΞ Συγγραφείς/ Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου

Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου / 8 Έλληνες συγγραφείς ξαναγράφουν τους μύθους και τις παραδόσεις

Η Λυσιστράτη ερμηνεύει τις ερωτικές σχέσεις του σήμερα, η Ιφιγένεια διαλογίζεται στην παραλία και μια Τρωαδίτισσα δούλα γίνεται πρωταγωνίστρια: 8 σύγχρονοι δημιουργοί, που συμμετέχουν με τα έργα τους στο φετινό Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, συνομιλούν με τα αρχαία κείμενα και συνδέουν το παρελθόν με επίκαιρα ζητήματα.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Τζούντιθ Μπάτλερ: «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Τζούντιθ Μπάτλερ / «Θέλουμε να ζήσουμε με ανοιχτή ή με κλειστή καρδιά;»

Μια κορυφαία προσωπικότητα της σύγχρονης παγκόσμιας διανόησης μιλά στη LiFO για τo «φάντασμα» της λεγόμενης ιδεολογίας του φύλου, για το όραμα μιας «ανοιχτόκαρδης κοινωνίας» και για τις εμπειρίες ζωής που της έμαθαν να είναι «ένας άνθρωπος ταπεινός και ταυτόχρονα θαρραλέος».
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Ντίνος Κονόμος

Βιβλίο / «Ο κύριος διευθυντής (καλό κουμάσι) έχει αποφασίσει την εξόντωσή μου…»

Ο Ντίνος Κονόμος, λόγιος, ιστοριοδίφης και συγγραφέας, υπήρξε συνεχιστής της ζακυνθινής πνευματικής παράδοσης στον 20ό αιώνα. Ο συγγραφέας Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής παρουσιάζει έργα και ημέρες ενός ανθρώπου που «δεν ήταν του κόσμου τούτου».
ΦΙΛΙΠΠΟΣ Δ. ΔΡΑΚΟΝΤΑΕΙΔΗΣ
Η ζωή του Καζαντζάκη σε graphic novel από τον Αλέν Γκλικός

Βιβλίο / Ο Νίκος Καζαντζάκης όπως δεν τον είχαμε ξαναδεί σε ένα νέο graphic novel

Ο ελληνικής καταγωγής Γάλλος συγγραφέας Αλέν Γκλικός καταγράφει την πορεία του Έλληνα στοχαστή στο graphic novel «Καζαντζάκης», όπου ο περιπετειώδης και αντιφατικός φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος ψυχαναλύεται για πρώτη φορά και συστήνεται εκ νέου στο ελληνικό κοινό.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πετρίτης»: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ηχητικά Άρθρα / Πετρίτης: Το πιο γρήγορο πουλί στον κόσμο και η άγρια, αδάμαστη ομορφιά του

Ο Τζoν Άλεκ Μπέικερ αφιέρωσε δέκα χρόνια από τη ζωή του στην παρατήρηση ενός πετρίτη και έγραψε ένα από τα πιο ιδιαίτερα βιβλία της αγγλικής λογοτεχνίας – μια από τις σημαντικότερες καταγραφές της άγριας ζωής που κινδυνεύει να χαθεί για πάντα. Κυκλοφόρησε το 1967 αλλά μόλις τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια οι κριτικοί και το κοινό το ανακάλυψαν ξανά.
M. HULOT
Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Ας μην αφήνουμε τον Θεό στους πιστούς» 

Βιβλίο / Μπενχαμίν Λαμπατούτ: «Αν αξίζει ένα πράγμα στη ζωή, αυτό είναι η ομορφιά»

Εν όψει της εμφάνισής του στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στις 21 Μαΐου, ο Λατινοαμερικανός συγγραφέας-φαινόμενο Μπενχαμίν Λαμπατούτ μιλά στη LiFO για τον ρόλο της τρέλας στη συγγραφή, τη σχέση επιστήμης και λογοτεχνίας και το μεγαλείο της ήττας – και δηλώνει ακόμα φανατικός κηπουρός και εραστής της φύσης.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Το πίσω ράφι/ Άντονι Μπέρτζες: «Έρνεστ Χέμινγουεϊ»

Το Πίσω Ράφι / Ο Χέμινγουεϊ ήταν ένας φωνακλάς νταής αλλά κι ένας σπουδαίος συγγραφέας του 20ού αιώνα

Η βιογραφία «Έρνεστ Χέμινγουεϊ - Μια ζωή σαν μυθοπλασία» του Βρετανού συγγραφέα Άντονι Μπέρτζες αποτυπώνει όχι μόνο την έντονη και περιπετειώδη ζωή του κορυφαίου Αμερικανού ομοτέχνου του αλλά και όλο το εύρος της αντιφατικής προσωπικότητάς του.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ
21η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου Θεσσαλονίκης

Βιβλίο / 21η ΔΕΒΘ: Εξωστρέφεια και καλύτερη οργάνωση αλλά μένουν ακόμα πολλά να γίνουν

Απολογισμός της 21ης ΔΕΒΘ που πραγματοποιήθηκε για πρώτη φορά υπό την αιγίδα του νεοσύστατου ΕΛΙΒΙΠ. Σε ποιο βαθμό πέτυχε τους στόχους της και ποια στοιχήματα μένει ακόμα να κερδίσει;
ΚΟΡΙΝΑ ΦΑΡΜΑΚΟΡΗ
Η ποίηση όχι μόνο αλλάζει τον κόσμο, τον δημιουργεί» ​​​​​​/Μια νέα ανθολογία ελληνικής queer ποίησης μόλις κυκλοφόρησε στα ισπανικά /11 Έλληνες ποιητές σε μια νέα ισπανική queer ανθολογία /Queer ελληνική ποίηση σε μια νέα δίγλωσση ισπανική ανθολογία

Βιβλίο / Μια Ισπανίδα καθηγήτρια μεταφράζει ελληνική queer ποίηση

Η María López Villalba, καθηγήτρια Νέων Ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Μάλαγα, μετέφρασε 11 ελληνικά ποιήματα, σε μια πρόσφατη ανθολογία που προσφέρει στο ισπανόφωνο κοινό την ευκαιρία να γνωρίσει τη σύγχρονη ελληνική queer –και όχι μόνο– ποίηση.
M. HULOT
«Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Βιντσέντζο Λατρόνικο / «Κανείς δεν μας επέβαλε να έχουμε όλοι μια μονστέρα στο σαλόνι»

Ο Ιταλός συγγραφέας και υποψήφιος για το βραβείο Booker, Βιντσέντζο Λατρόνικο, μιλά στη LIFO για το πολυσυζητημένο βιβλίο του «Τελειότητα», στο οποίο αποτυπώνει την αψεγάδιαστη αλλά ψεύτικη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς ψηφιακών νομάδων στην Ευρώπη, καθώς και τη μάταιη αναζήτηση της ευτυχίας στην ψηφιακή εποχή.
M. HULOT
Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Ηχητικά Άρθρα / Μεσσαλίνα: Ακόλαστη μέγαιρα ή πολύ έξυπνη για την εποχή της;

Το όνομά της έχει συνδεθεί με την εικόνα μιας αδίστακτης, σεξουαλικά ακόρεστης και επικίνδυνης γυναίκας. Ένα νέο βιβλίο, όμως, έρχεται να αμφισβητήσει αυτή τη στερεοτυπική αφήγηση και να φωτίσει μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας της.
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Rene Karabash

Βιβλίο / Rene Karabash: «Θέλω πίσω τη γυναικεία δύναμη που μου στέρησαν οι άνδρες»

Η Βουλγάρα συγγραφέας Rene Karabash μιλά για το μυθιστόρημά της «Ορκισμένη», που τιμήθηκε με το βραβείο Ελίας Κανέτι, και στο οποίο εστιάζει στην ιστορία των «ορκισμένων παρθένων» γυναικών των Βαλκανίων που επέλεξαν να ζήσουν ως άνδρες.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
Δυο γυναίκες συγγραφείς αποκαλύπτουν τα κρυφά μυστικά της γραφής

Βιβλίο / Όλες οι γυναίκες του κόσμου στο νέο βιβλίο της Αμάντας Μιχαλοπούλου

Στο «Μακρύ ταξίδι της μιας μέσα στην άλλη», η μητρότητα γίνεται ο συνδετικός κρίκος που ενώνει όλες τις μητέρες και όλες τις κόρες με τις γυναίκες της Ιστορίας που θαυμάσαμε, αλλά και τις ανώνυμες «Παναγίες» που κράτησαν στους ώμους τους τα βάρη της ανθρωπότητας.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Βιβλίο / «Ένας μύθος λέει πως αν χάσεις κάτι στην Αθήνα, θα το βρεις στον Ελαιώνα»

Στο νέο του βιβλίο, «Lost Things Found», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Hyper Hypo, ο εικαστικός φωτογράφος Αντώνης Θεοδωρίδης εξερευνά τον μαγικό κόσμο της υπαίθριας αγοράς του Ελαιώνα.
ΙΩΝΑΣ ΚΑΛΛΙΜΑΝΗΣ
Ντιντιέ Εριμπόν: «Καιρός για ένα κίνημα των ηλικιωμένων!»

Ντιντιέ Εριμπόν / Ντιντιέ Εριμπόν: «Να πάψουμε να βλέπουμε τους ηλικιωμένους ως κοινωνικούς παρίες»

Από τους σημαντικότερους και πιο επιδραστικούς σύγχρονους Γάλλους στοχαστές, ο Ντιντιέ Εριμπόν συνδύασε στα βιβλία του τα δύσκολα βιώματα της νεότητάς του με μια εμπεριστατωμένη, αλλά και εικονοκλαστική, κοινωνικοπολιτική «ακτινογραφία» της γαλλικής κοινωνίας. 
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Κεχαγιάς

Βιβλίο / «Το να εκδίδεις βιβλία στην Ελλάδα είναι σαν να παίζεις στο καζίνο»

Η Γεννήτρια είναι ένας νέος εκδοτικός οίκος αφιερωμένος στη σύγχρονη λογοτεχνία. Ο εκδότης της, συγγραφέας και μεταφραστής, Παναγιώτης Κεχαγιάς, μιλά για τις δυσκολίες και τις χαρές του εγχειρήματος, για το πώς σκοπεύει να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις μιας ιδιαίτερα ανταγωνιστικής αγοράς, καθώς και για τους πρώτους τίτλους που ετοιμάζεται να εκδώσει.
M. HULOT
Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Οι Αθηναίοι / Κωνσταντίνος Τσουκαλάς: «Ακούμε συνεχώς για ανάπτυξη, χωρίς να διερευνάται τι είναι το "καλό"»

Η εκτέλεση του Μπελογιάννη τον έκανε αριστερό. Η αυτοκτονία του Νίκου Πουλαντζά, μπροστά στα μάτια του, τον καθόρισε. Ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους της μεταπολιτευτικής Ελλάδας, αφηγείται το προσωπικό του ταξίδι και την πνευματική περιπέτεια μιας ολόκληρης εποχής, από τη διανόηση του Παρισιού μέχρι τους δρόμους της πολιτικής και τις αίθουσες των πανεπιστημίων.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ