Όταν τα αγγεία μιλούν

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
Όστρακα από την Αρχαία Αγορά με τις φράσεις: «Καλλίξενος ο προδότης» και «Έξω ο Θεμιστοκλής!» Φωτογραφία: Craig Mauzy © Αμερικανική Σχολή κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς
0

Είναι συχνή η αντίληψη ότι τα αγγεία μάς λένε ιστορίες. Είναι τα αντικείμενα που μας προσφέρουν απεικονίσεις των αρχαίων ελληνικών μύθων – και όταν ζητάμε σήμερα κάτι που να «μοιάζει ελληνικό», στρεφόμαστε στα αγγεία για να βρούμε κάποια έμπνευση (όπως συμβαίνει, λόγου χάριν, με τον Ηρακλή της Ντίσνεϊ). Ωστόσο, η κεραμική δεν είναι μόνο μια πηγή πληροφοριών για την αρχαία  μυθολογία. Μέσα από τα αγγεία μαθαίνουμε πολλά πράγματα για τις πόλεις στις οποίες είχαν κατασκευαστεί ή/και χρησιμοποιηθεί. Με αυτή την παράμετρο θα ασχοληθούμε εδώ: τι μας λέει η αθηναϊκή κεραμική για την αθηναϊκή πόλιν και τους αρχαίους Αθηναίους κατά την Αρχαϊκή και Κλασική Εποχή (7ος-4ος αιώνας π.Χ.).

Θεωρείται συνήθως δεδομένο ότι όποιος κατασκεύαζε (ή χρησιμοποιούσε) πήλινα αγγεία στην περιοχή της Αθήνας ήταν Αθηναίος. Στην πραγματικότητα, όμως, η Αθήνα ήταν ένα μεγάλο χωνευτήρι ανθρώπων που έφταναν εκεί από πολλές περιοχές του ελληνικού κόσμου. Mάλιστα, όπως αναφέρει ο Πλούταρχος (Βίοι:  Σόλων, Κεφάλαιο 24), ήδη από τα τέλη του 6ου αιώνα π.Χ. ο Σόλων ενθάρρυνε τη μετανάστευση ξένων στην Αθήνα για να βοηθήσει στην ανάπτυξη του εμπορίου. Επιπλέον, στην Αθήνα ζούσαν σκλάβοι που κατάγονταν από διάφορες περιοχές της Μεσογείου και συνήθως αναλάμβαναν χειρωνακτικές εργασίες, ανάμεσα στις οποίες περιλαμβανόταν και η κατασκευή κεραμικών.  

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
1. Ερυθρόμορφη κύλικα ζωγραφισμένο από τον Δούρι (480-470 π. Χ). Museo Gregoriano Etrusco Vaticano, Πόλη του Βατικανού. © De Agostini / Getty Images / Ideal Images

Τα ίδια τα αγγεία μπορούν να μας δώσουν άμεσες πληροφορίες για τους ξένους που ζούσαν στην Αθήνα. Στο σώμα ενός μεγάλου μελανόμορφου αμφορέα που βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας (εικ. 2) εικονίζονται η Μέδουσα και οι αδελφές της οι Γοργόνες, που τρέχουν πάνω από τη θάλασσα, η οποία υποδηλώνεται από τα δελφίνια, ενώ στον λαιμό του αγγείου εικονίζονται ο Ηρακλής κι ένας Κένταυρος. Τόσο οι Γοργόνες όσο και ο Κένταυρος αναγνωρίζονται εύκολα από τα τρομακτικά τους κεφάλια και το αλογίσιο σώμα αντίστοιχα. Ωστόσο, ο αγγειογράφος θέλησε να εξειδικεύσει την απεικόνιση της πάλης με τον Κένταυρο, διότι στην αρχαιότητα υπήρχαν πολλοί μύθοι που αφορούσαν τις διαμάχες ηρώων με τους Κενταύρους, ενώ δεν υπήρχε παρά μόνο μία Μέδουσα. Γι’ αυτό ο αγγειογράφος (είτε με δική του πρωτοβουλία είτε επειδή κάποιος του το ζήτησε) δεν έγραψε πώς ονομάζονται οι Γοργόνες αλλά τα ονόματα των δύο αντιπάλων που εικονίζονται στον λαιμό: το όνομα του Ηρακλή και το όνομα του Κενταύρου (ΝΕΤΟΣ, δηλαδή Νέσσος) αναφέρεται δίπλα στα κεφάλια τους. Η επιγραφή με το όνομα του Κενταύρου έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το θέμα που εξετάζουμε εδώ. Το ελληνικό αλφάβητο παρουσίαζε μικρές διαφορές σε κάθε αρχαία ελληνική πόλη, και μάλιστα υπήρχαν γράμματα που πλέον δεν χρησιμοποιούνται – χάθηκαν όταν ολόκληρος ο ελληνικός κόσμος υιοθέτησε ένα κοινό αλφάβητο στα ελληνιστικά χρόνια. Αλλά την αρχαϊκή περίοδο, και συγκεκριμένα στο τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., οπότε χρονολογείται το αγγείο μας, τα διάφορα τοπικά αλφάβητα συνυπήρχαν και αυτό φαίνεται στον αμφορέα μας. Συγκεκριμένα, αν παρατηρήσει κανείς προσεκτικά το όνομα ΝΕΤΟΣ, θα δει ότι το κάτω από γράμμα Τ υπάρχει μια μουντζούρα, σαν να σβήστηκε κάτι που υπήρχε αρχικά από κάτω. Οι αρχαιολόγοι εξέτασαν το σημείο αυτό λεπτομερειακά και διαπίστωσαν ότι αρχικά το γράμμα ταυ δεν είχε γραφτεί στο αττικό αλφάβητο (δηλαδή ως Τ) αλλά σε κάποιο άλλο (πιθανόν ταυ με μικρές προεξοχές στην οριζόντια κεραία). Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο αγγειογράφος είχε μάθει το αλφάβητο από έναν μη Αθηναίο και ότι κάποιος τον διόρθωσε όταν ζωγράφιζε το αγγείο, έτσι ώστε το όνομα του Κενταύρου να είναι γραμμένο σωστά. Βεβαίως, δεν γνωρίζουμε ποιος έκανε τη διόρθωση – ίσως ήταν ένας πελάτης που πήγε στο κεραμικό εργαστήριο ενός ξένου μετανάστη στην Αθήνα, είδε το αγγείο και τον διόρθωσε. Ίσως, πάλι, τη διόρθωση την έκανε ο ιδιοκτήτης του κεραμικού εργαστηρίου, στο οποίο ο αγγειογράφος μας θα δούλευε ως μαθητευόμενος ή ως σκλάβος. Ίσως, τέλος, τη διόρθωση να την έκανε κάποιος άλλος αγγειογράφος, που θα δούλευε δίπλα στον δικό μας, στο ίδιο κεραμικό εργαστήριο. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που μαθαίνουμε είναι ότι στα αθηναϊκά κεραμικά εργαστήρια δεν εργάζονταν αποκλειστικά και μόνο Αθηναίοι. Ας σημειώσουμε ότι τα ονόματα που εμφανίζονται στο συγκεκριμένο αγγείο συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πρωιμότερες επιγραφές που έχουν γραφτεί σε αγγεία με εικονιστικές παραστάσεις. Η επόμενη γενιά αγγειογράφων και το αγγείο που θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια μας δίνει μια ιδέα για το πώς, ίσως και για το γιατί, εξελίσσονται οι επιγραφές στα αττικά αγγεία. 

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
2. Μεγάλος αττικός μελανόμορφος αμφορέας του Ζωγράφου του Νέσσου. Βρέθηκε στον Κεραμεικό της Αθήνας. (620-610 π. Χ). Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρ. ευρ. 1002. Φωτογραφία: Γιάννης Πατρικιανός © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Πρόκειται για έναν αποσπασματικά σωζόμενο δίνο (μεγάλο αγγείο για την ανάμειξη οίνου και νερού) (εικ. 3) που κατασκευάστηκε μια-δυο γενιές αργότερα από τον αμφορέα του Νέσσου. Οι επιγραφές που υπάρχουν εδώ διαφέρουν από εκείνες του παλαιότερου αμφορέα. Τώρα, πλέον, δεν ονοματίζονται μόνο οι μορφές των ανθρώπων (και των ζώων) αλλά ο αγγειογράφος υπογράφει με το όνομά του, ανάμεσα στα άλογα και στους θεατές: «Σοφίλος μέγραφσεν» («Ο Σοφίλος με ζωγράφισε»). Ωστόσο, αν παρατηρήσουμε προσεκτικά την επιγραφή, θα δούμε ότι έκανε ένα λάθος, δηλαδή ξέχασε το γράμμα έψιλον, το οποίο πρόσθεσε μετά, πριν το αγγείο μπει στον κλίβανο για να ψηθεί. Άραγε, ήταν απλώς απρόσεκτος; Ή μήπως δεν ήταν αρκετά εγγράμματος ώστε να γράψει κατευθείαν μια σωστή πρόταση; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα πρέπει να δούμε συνολικότερα την απόπειρά του να επικοινωνήσει με τον γραπτό λόγο: κάτω από την υπογραφή του υπάρχει μια ακόμη επιγραφή: «ΠΑΤΡΟQLΥΣ ΑΤLΑ» («ΠΑΤΡΟΚΛΟΥ ΑΘΛΑ»). Αυτή είναι μία από τις σπάνιες περιπτώσεις, αν όχι η μοναδική, που ένας αγγειογράφος αναγράφει τον γενικό τίτλο της παράστασης που ζωγραφίζει, αντί να γράψει απλώς τα ονόματα των μεμονωμένων μορφών που απεικονίζονται. Φαίνεται, λοιπόν, ότι ο αγγειογράφος Σοφίλος διερευνούσε τους τρόπους με τους οποίους μπορούσε να επικοινωνήσει με τους θεατές του αγγείου του και αποφάσισε ότι ένας εύκολος τρόπος ήταν να γράψει ακριβώς ποια ήταν η μυθολογική σκηνή που έβλεπε ο θεατής: οι επιτάφιοι αγώνες προς τιμήν του Πάτροκλου. Το αγγείο εκτίθεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, αλλά βρέθηκε στη Θεσσαλία, επομένως ανήκει στα παλαιότερα αγγεία που άρχισαν να εξάγονται από την Αττική σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Αναρωτιόμαστε, λοιπόν, μήπως οι Αθηναίοι αγγειοπλάστες και αγγειογράφοι πειραματίζονταν με τέτοιου είδους επιγραφές προκειμένου να βοηθήσουν τους μη Αθηναίους πελάτες τους να καταλάβουν τι ακριβώς εικονιζόταν στο αγγείο που αγόραζαν.

Οι μαζικές εξαγωγές αθηναϊκών αγγείων, οι οποίες άρχισαν το β’ τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. (περ. 575 π.Χ. και εξής), μπορεί να σχετίζονται με την ευρύτερη πολιτική του Σόλωνα, που έδινε ιδιαίτερη έμφαση στο εμπόριο ως πηγή οικονομικής ανάπτυξης για την Αθήνα. Μάλιστα, είναι ενδεικτικό ότι οι ξένοι έμποροι είχαν δικαιώματα στα αθηναϊκά δικαστήρια, όπως γνωρίζουμε από τους δικανικούς λόγους του Δημοσθένη και άλλων κατά τον 4ο αιώνα π.Χ. Στις σχετικές δίκες οι Αθηναίοι και οι ξένοι επιχειρηματολογούσαν αναφορικά με τις ευθύνες που έπρεπε να αποδίδονται όταν ορισμένα πλοία ναυαγούσαν ή όταν ορισμένα φορτία δεν έφταναν ποτέ στα λιμάνια του προορισμού τους για να πουληθούν. Το γεγονός ότι και οι ξένοι που ζούσαν στην Αθήνα είχαν αυτό το δικαίωμα συντέλεσε ώστε το λιμάνι του Πειραιά να γίνει ένας σημαντικός διαμετακομιστικός εμπορικός σταθμός, κάτι που αποδεικνύεται από τον μεγάλο αριθμό εμπορικών αμφορέων (εικ. 4) που έφτασαν εκεί από διάφορες περιοχές του ελληνικού κόσμου ήδη από τις αρχές της Αρχαϊκής Εποχής και βρέθηκαν σε διάφορες ανασκαφές, όπως π.χ. στην Αγορά της Αθήνας.

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
3. Θραύσμα αττικού μελανόμορφου δίνου, ζωγραφισμένου από τον Σόφιλο. Από το Παλαιόκαστρο Φαρσάλων (580-570 π. Χ.). Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρ. ευρ. 15499. Φωτογραφία: Γιάννης Πατρικιανός © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Υπάρχει, όμως, ένα σημαντικό ερώτημα: εάν η αθηναϊκή κεραμική εξαγόταν παντού και εάν οι αγγειοπλάστες και οι αγγειογράφοι δεν ήταν όλοι Αθηναίοι, τότε σε ποιον απευθύνονταν οι παραστάσεις που ήταν ζωγραφισμένες στα αγγεία; Ποιος τις έβλεπε, ποιος τις κατανοούσε και με ποιον τρόπο; Το ερώτημα αυτό μπορεί να απαντηθεί, τουλάχιστον εν μέρει, μόνο στις περιπτώσεις εκείνες που γνωρίζουμε τις συγκεκριμένες συνθήκες εύρεσης των αγγείων, όταν δηλαδή πρόκειται για αγγεία που έχουν βρεθεί σε αρχαιολογικές ανασκαφές. Ο αμφορέας του Ζωγράφου του Νέσσου, που παρουσιάσαμε στην αρχή, είχε τοποθετηθεί ως επιτύμβιο επάνω σε έναν τάφο. Μάλιστα, η πίσω όψη του είναι αδιακόσμητη, γεγονός που σημαίνει ότι ο θεατής μπορούσε να δει μόνο τη μία όψη του – ίσως ο τάφος βρισκόταν σε έναν δρόμο του νεκροταφείου και ο επισκέπτης, καθώς πλησίαζε τον τάφο, έβλεπε αρχικά τις Γοργόνες, οι οποίες κινούνται προς τα δεξιά, και καθώς προχωρούσε θα περίμενε να δει και τον πρωταγωνιστή της σκηνής, τον Περσέα, ο οποίος θα έπρεπε να βρίσκεται στο δεξί άκρο της παράστασης, αλλά δεν εικονίζεται καθόλου! Ακόμη κι αν ο θεατής δεν γνώριζε τον μύθο με τις Γοργόνες, σίγουρα θα καταλάβαινε ότι επρόκειτο για κάποιου είδους τερατώδεις γυναικείες μορφές, με τα τρομερά τους δόντια και τα γένια. Αλλά αν ήξερε τον μύθο, τότε η περιέργειά του να περπατήσει και να «βρει» τον (απόντα) Περσέα διευκολυνόταν –αλλά και επετεινόταν ακόμη περισσότερο– από το αίμα της αποκεφαλισμένης Μέδουσας που τρέχει προς τα δεξιά, όπως και οι αδερφές της που τρέχουν αλλά και τα δελφίνια που κολυμπούν επίσης προς τα δεξιά. 

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
4. Εμπορικοί αμφορείς από την Αρχαία Αγορά των Αθηνών, που βρέθηκαν κατά την ανασκαφή της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών στην Αθήνα. © Αμερικανική Σχολή κλασικών Σπουδών, Αρχείο Ανασκαφών Αγοράς

Ένα άλλο είδος αγγείων που βρίσκουμε στους αθηναϊκούς τάφους είναι τα μικρά αρωματοδοχεία, που ονομάζονται λήκυθοι (εικ.5). Στη λήκυθο που παρουσιάζουμε, εικονίζεται μια Σφίγγα πάνω σε ένα βάθρο, περικυκλωμένη από άνδρες. Συνήθως η σκηνή ερμηνεύεται ως απεικόνιση Θηβαίων γύρω από τη Σφίγγα της Θήβας. Ωστόσο, το αγγείο βρέθηκε στην Αθήνα, μάλλον σε τάφο (τώρα φυλάσσεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας), και είναι πιθανόν τη συγκεκριμένη απεικόνιση να την αντιλαμβάνονταν με διαφορετικό τρόπο οι Αθηναίοι: ίσως να μην τους θύμιζε τον θηβαϊκό μύθο με το αίνιγμα της Σφίγγας αλλά να ερμήνευαν την παράσταση ως μία απεικόνιση συμπολιτών τους που επισκέπτονται ένα νεκροταφείο, επιδεικνύοντας έτσι τον σεβασμό προς τους προγόνους τους, ως σωστοί Αθηναίοι πολίτες, όπως γράφει ο Αριστοτέλης (Αθηναίων Πολιτεία 55.3). 

Φαίνεται, λοιπόν, ότι παρόλο που εμείς σήμερα βλέπουμε κατεξοχήν τη μυθολογική πλευρά των σκηνών που εικονίζονται στα αγγεία, είναι πιθανόν ότι οι διαφορετικοί άνθρωποι που τα έβλεπαν στην αρχαιότητα καταλάβαιναν διαφορετικά πράγματα. Στην περίπτωση της προηγούμενης ληκύθου δεν υπάρχουν επιγραφές, όπως στα αγγεία που είδαμε παραπάνω, που υποδείκνυαν-βοηθούσαν τον θεατή στην ερμηνεία και κατανόηση των απεικονιζόμενων παραστάσεων. Επομένως, οι θεατές είχαν τη δυνατότητα να σκεφτούν τις ιστορίες που γνώριζαν αλλά και τις προσωπικές τους εμπειρίες, προκειμένου να κατανοήσουν τη σκηνή που έβλεπαν επάνω στο αγγείο.  Έτσι, για έναν μη Αθηναίο θεατή η απεικόνιση της Σφίγγας μπορεί να παρέπεμπε απευθείας στον θηβαϊκό μύθο, αλλά σε έναν Αθηναίο μπορεί να θύμιζε ένα ταφικό μνημείο και τις ευθύνες του ως καλού πολίτη. Οι σφίγγες τοποθετούνταν ως επιτύμβια μνημεία σε αρχαϊκούς τάφους και σίγουρα θα υπήρχαν πολλές από αυτές στημένες στα διάφορα νεκροταφεία που εκτείνονταν εκατέρωθεν των δρόμων που έβγαιναν από την πόλη και από τους γειτονικούς δήμους, τα οποία επισκέπτονταν συχνά οι πολίτες για να φροντίσουν για τους νεκρούς τους.

Άλλες παραστάσεις αγγείων δημιουργούν διαφορετικά ερωτήματα σχετικά με το πόσα πράγματα γνωρίζουμε για τις ιστορίες που κυκλοφορούσαν στην Αθήνα και τι ποσοστό από την πλούσια μυθολογική παράδοση σώζεται τελικά μέχρι σήμερα. Μία κύλικα στο Βατικανό είναι ένα καλό παράδειγμα (εικ.1). Βρέθηκε στην Ετρουρία, παρόλο που κατασκευάστηκε στην Αθήνα, όπως ο δίνος του Σοφίλου. Η σκηνή που εικονίζεται στο εσωτερικό της μοιάζει αρχικά προβληματική: δεν γνωρίζουμε κανέναν αρχαίο μύθο που να μιλάει για έναν δράκο που έφαγε και μετά εξέμεσε έναν άνθρωπο. Αν δούμε, όμως, την παράσταση προσεκτικά, θα κατανοήσουμε την ευελιξία που είχαν οι Αθηναίοι και οι άλλοι πληθυσμοί της Μεσογείου στο ζήτημα της απεικόνισης και κατανόησης των κοινών τους μυθολογικών παραδόσεων. Μια επιγραφή βρίσκεται δίπλα στο κεφάλι του άνδρα που βγαίνει από το στόμα του δράκου: «Ιάσων». Στο δέντρο που βρίσκεται πίσω κρέμεται ένα δέρμα κριαριού. Πρόκειται, λοιπόν, για την απεικόνιση του Ιάσονα και του Χρυσόμαλλου Δέρατος, αλλά εδώ ο δράκος έχει καταπιεί τον Ιάσονα και η θεά Αθηνά βοηθάει στη σωτηρία του. Αυτή η σκηνή μπορεί να μπερδεύει εμάς, τους σύγχρονους θεατές, αλλά ο αρχαίος θεατής, βλέποντας την επιγραφή και τα άλλα εικονογραφικά στοιχεία, καταλάβαινε αυτή την ασυνήθιστη εκδοχή του μύθου. Ίσως, μάλιστα, να μην είναι τυχαία η θέση της παράστασης στο κέντρο ενός ποτηριού για κρασί: μπορεί ο ζωγράφος να επιδίωκε την αρχική απορία του αρχαίου θεατή και να έδινε έτσι τροφή για συζήτηση ανάμεσα στους συμποσιαστές (να αναρωτιούνταν λ.χ. ποιος μύθος είναι αυτός και από πού πήρε ο ζωγράφος την ιδέα).

Όταν τα αγγεία μιλούν Facebook Twitter
Μελανόμορφη λήκυθος με Σφίγγα, του ζωγράφου του Εμπορίου (550-500 π. Χ.). Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αρ. Ευρ. 608. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Στη σημερινή εποχή τα αρχαία αγγεία θεωρούνται καλλιτεχνικοί θησαυροί και εκτίθενται με προσοχή στα μουσεία όλου του κόσμου. Είναι, όμως, σημαντικό να θυμόμαστε ότι στον αρχαίο κόσμο ήταν αντικείμενα καθημερινής χρήσης: είτε τοποθετούνταν σε έναν τάφο είτε χρησιμοποιούνταν σε συμπόσια είτε αφιερώνονταν σε ένα ιερό. Κι όταν έσπαζαν, τα κομμάτια τους (τα λεγόμενα «όστρακα») χρησίμευαν στους αρχαίους σαν τα σημερινά πρόχειρα σημειωματάρια. Τα υλικά γραφής ήταν ακριβά και σπάνια, γι’ αυτό οι αρχαίοι χάραζαν επάνω στα όστρακα διάφορες σημειώσεις, λίστες για ψώνια κ.λπ. Μάλιστα, τα χρησιμοποιούσαν ακόμη και για ψηφοφορίες: τον 5ο αιώνα π.Χ. οι Αθηναίοι χάραζαν επάνω σε όστρακα το όνομα εκείνου του πολιτικού που θεωρούσαν ότι έκανε το μεγαλύτερο κακό στη δημοκρατία της πόλης τους, ο οποίος τελικά εξοριζόταν – αυτή η πρακτική είναι γνωστή ως «εξοστρακισμός» (εικ.6. Χιλιάδες τέτοια όστρακα, που βρέθηκαν μέσα και γύρω από το κέντρο της αρχαίας Αθήνας, πεταμένα μετά τις ψηφοφορίες, μας δίνουν τα ονόματα όλων των ανθρώπων που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πολιτική σκηνή της Αθήνας του 5ου αιώνα π.Χ. και μας πληροφορούν για το αν ήταν δημοφιλείς ή όχι. Τα όστρακα αυτά είναι μια άμεση μαρτυρία για τη ζωή στην αρχαία Αθήνα κι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα των πληροφοριών που μπορούν να μας δώσουν τα αγγεία – πληροφορίες που δεν περιορίζονται μόνο στις ζωγραφικές παραστάσεις που εικονίζονται επάνω τους. 

Αρχαιολογία & Ιστορία
0

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ου αιώνα;

Ιστορία μιας πόλης / Τι σήμαινε να είσαι ασθενής στο Αιγινήτειο στις αρχές του 20ού αιώνα;

Χάρη σε ένα κληροδότημα, ιδρύεται στις αρχές του 20ου αιώνα επί της Λεωφόρου Βασιλίσσης Σοφίας ένα νοσοκομείο το οποίο στεγάζει την έδρα της Νευροψυχιατρικής του ΕΚΠΑ. Ένα νοσοκομείο του οποίου η σχέση με το Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά και με τις κοινωνικές μεταβολές στην πόλη και στη χώρα είναι άρρηκτες. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά για την ιστορία του Αιγινητείου με την ιστορικό Δέσπω Κριτσωτάκη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας και η μοντέρνα ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Ιστορία μιας πόλης / Αθηναϊκή οπερέτα: Ευρωπαϊκός αέρας στη ζωή των αστών του Mεσοπολέμου

Η οπερέτα στην Αθήνα ανθίζει και εξελίσσεται εν μέσω μεγάλων ιστορικών γεγονότων: Βαλκανικοί πόλεμοι, εθνικός διχασμός και αργότερα η Μικρασιατική Καταστροφή. Ήταν η οπερέτα μια διέξοδος για τους Αθηναίους της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Αλέξανδρο Ευκλείδη για την ιστορία και τους μεγάλους σταθμούς της αθηναϊκής οπερέτας.
THE LIFO TEAM
Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος και η έρευνα του για τους κατοίκους της Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Κωνσταντίνος Δοξιάδης: Ο πρωτοπόρος πολεοδόμος της Αθήνας

Πρωτοπορία, όραμα, κοσμοπολιτισμός: Τα υλικά με τα οποία ήταν φτιαγμένος ο Κωνσταντίνος Δοξιάδης. Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με την Μαριάννα Χαριτωνίδου για την δράση, την έρευνά του για τους κατοίκους της Αθήνας, την παρακαταθήκη του στην πόλη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ρεπορτάζ / Ο διαβόητος αρχαιοκάπηλος Ρόμπιν Σάιμς και ο ελληνικός του σύνδεσμος

Ποιος είναι ο διαβόητος Βρετανός λαθρέμπορος από την εταιρεία του οποίου ανακτήθηκαν πρόσφατα εκατοντάδες αρχαιότητες μετά από μακροχρόνια διεκδίκηση από το ελληνικό Δημόσιο;
ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
Σχέδια για τις Απόκριες του 1933 και τα έθιμα της Παλιάς Αθήνας

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Οι παληές αθηναϊκές Απόκρηες»: Πώς γιορτάζονταν πριν έναν αιώνα;

Μια σειρά από σχέδια που δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Παναθήναια» σχετικά με τις Απόκριες και άρθρα από το περιοδικό «Μπουκέτο» για τα αποκριάτικα έθιμα της παλιάς Αθήνας.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Γίγαντες, Τρίτωνες και ένα ανάκτορο στην Αθήνα

Πού μπορούμε να δούμε το Ανάκτορο των Γιγάντων σε μια βόλτα μας στο κέντρο της πόλης και τι συμβολίζουν τα γλυπτά που υπάρχουν στο πρόπυλο; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον αρχαιολόγο Γιάννη Θεοχάρη.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ιστορία μιας πόλης / ΠΕΑΝ: Όταν ανατινάχτηκαν τα γραφεία της φιλοναζιστικής ΕΣΠΟ στην οδό Γλάδστωνος

Ποια ήταν η ολιγομελής ομάδα ΠΕΑΝ που έμεινε στην ιστορία για τις ριψοκίνδυνες δράσεις της ενάντια στους Ναζί; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Ευάνθη Χατζηβασιλείου για την Πανελλήνιο Ένωση Αγωνιζομένων Νέων.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Ιστορία μιας πόλης / Χαιρώνεια: Η μάχη που γέννησε τον σύγχρονο άνθρωπο

Στις 2 Αυγούστου του 338 π.Χ. ο Φίλιππος Β’ οδηγεί τους Μακεδόνες σε μία μάχη η έκβαση της οποίας θα αλλάξει τον κόσμο. Τι σήμανε για τη Μακεδονία, την Αθήνα και τον ελλαδικό χώρο η Μάχη της Χαιρώνειας; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον Παναγιώτη Ιωσήφ, συνεπιμελητή της έκθεσης που έχει ως θέμα την ιστορική μάχη και τρέχει αυτό το διάστημα στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια (πριν έναν αιώνα)

Αρχαιολογία & Ιστορία / Ανέκδοτες και σπάνιες εικόνες από την κατασκευή του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, πριν από έναν αιώνα

Η LiFO, σε συνεργασία με τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, θα παρουσιάσει μια σειρά από ανέκδοτα και σπάνια ντοκουμέντα για διάφορα θέματα από τη λαμπρή, ή και όχι τόσο, ιστορία του τόπου μας. Ξεκινάμε με τον ιστορικό σταθμό του Ηλεκτρικού στην Ομόνοια, που δεν ήταν πάντοτε υπόγειος.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΓΕΛΑΣΑΚΗΣ
Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ιστορία μιας πόλης / Όταν ανέβηκε στην Αθήνα η οπερέτα «Χασίς»

Ποιοι κάνουν χρήση ναρκωτικών στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα στην Ελλάδα και ποιο είναι το κοινωνικό αποτύπωμα των ναρκωτικών στην Αθήνα της εποχής; Η Αγιάτη Μπενάρδου συζητά με τον ιστορικό και ερευνητή Κωστή Γκοτσίνα.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ
Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινή ζωή των ανθρώπων πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Αρχαιολογία & Ιστορία / Πώς ζούσαν οι Ρωμαίοι στρατιώτες; Η καθημερινότητα πίσω απ’ την πολεμική μηχανή

Μια νέα έκθεση στο Βρετανικό Μουσείο αποκαλύπτει τη ζωή των Ρωμαίων που έζησαν μέσα στις τάξεις του στρατού της Αυτοκρατορίας και την υπηρέτησαν πιστά.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΑΡΓΥΡΩ ΜΠΟΖΩΝΗ
«Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Αρχαιολογία & Ιστορία / «Δεν ξέρουμε πού βρίσκεται το σώμα του Αλέξανδρου, όμως ο τάφος του είναι σίγουρα στην Αλεξάνδρεια»

Η Καλλιόπη Λημναίου-Παπακώστα, διευθύντρια του Ελληνικού Ινστιτούτου-Ιδρύματος Αλεξανδρινού Πολιτισμού, που σκάβει στην Αλεξάνδρεια από το 1998 μιλά για τις ανασκαφές που πραγματοποιεί εκεί, τα μέχρι στιγμής ευρήματα, τον Μεγαλέξανδρο, τη σχέση του με την Αίγυπτο και το πολυσυζητημένο ντοκιμαντέρ του Netflix, στο οποίο συμμετείχε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Ιστορία μιας πόλης / Στοά Νικολούδη, Σαρόγλειο, Μέγαρο Υπατία: Τα έργα του Α. Νικολούδη έδωσαν ευρωπαϊκό αέρα στην Αθήνα

Τα κτίρια του Αλέξανδρου Νικολούδη υπάρχουν παντού στην Αθήνα. Όμως γιατί γνωρίζουμε τόσο λίγα γι' αυτόν τον αρχιτέκτονα; Η Αγιάτη Μπενάρδου μιλά με την Αμαλία Κωτσάκη.
THE LIFO TEAM
Βυζάντιο και Αφρική: Μια έκθεση με τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Αρχαιολογία & Ιστορία / Αφρική και Βυζάντιο: Τα εκπληκτικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα ενός ανεξερεύνητου κόσμου

Μέσα από σπάνια αντικείμενα η νέα έκθεση του Met αφηγείται την κεντρική θέση της Αφρικής στα διηπειρωτικά δίκτυα εμπορίου και πολιτιστικών ανταλλαγών με το Βυζάντιο.
THE LIFO TEAM
Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

Ιστορία μιας πόλης / Πνύκα, Νυμφών, Φιλοπάππου: Οι δυτικοί λόφοι της αρχαίας Αθήνας

H Αγιάτη Μπενάρδου συνομιλεί με τη Λήδα Κωστάκη και τον Μάρκο Κατσιάνη για τους τρεις λόφους που βρίσκονται απέναντι από την Ακρόπολη (Πνύκας, Νυμφών και Μουσών-Φιλοπάππου) και καθόρισαν την εξέλιξη του αστικού ιστού της Αθήνας.
ΑΓΙΑΤΗ ΜΠΕΝΑΡΔΟΥ