Η καθόλου αθώα παράλειψη της λέξης «πρόσφυγες»

Η καθόλου αθώα παράλειψη της λέξης «πρόσφυγες» Facebook Twitter
Δεν είναι κάποιο κακό που μας βρήκε. Το κακό βρήκε όλους αυτούς που αγκάλιασαν τα παιδιά τους και πέρασαν νύχτα τη θάλασσα, κινδυνεύοντας να σκοτωθούν για να έρθουν στην Ευρώπη και να βρουν λίγη ζωή. Φωτο: Getty Images/Ideal Image
45

Οι λέξεις είναι πολύ δυνατές. Στα νομικά κείμενα (κείμενα που, ας θυμηθούμε, τα γράφει η Βουλή) συνεπάγονται δικαιώματα ή υποχρεώσεις. Το ίδιο και σε μια συζήτηση για το τι είναι ηθικό. Το πώς θα χαρακτηριστεί κάποιος ή κάτι μεταβάλλει τις υποχρεώσεις μας απέναντί του. Το ίδιο συμβαίνει και όταν τοποθετούνται θεσμικοί παράγοντες. Είναι άνθρωποι που ασκούν εξουσία. Η επιλογή μιας λέξης και η απόρριψη μιας άλλης είναι κρίσιμη. Αν, για παράδειγμα, πεις, από μια θέση εξουσίας, ότι οι πρόσφυγες είναι απειλή για τη χώρα μας, έχεις και την αντίστοιχη ευθύνη μιας δήλωσης με άμεσο συναισθηματικό αντίκτυπο σε πολλούς, με πιθανά πολλαπλά και αστάθμητα αποτελέσματα.


Ενδεχομένως πολλοί άνθρωποι να ένιωθαν και από μόνοι τους έτσι. Οι ξένοι είναι κακοί εισβολείς. Στο κάτω κάτω, γιατί να βλέπω προσφυγόπουλα στους δρόμους; Η εκφορά όμως του απορριπτικού προς τους πρόσφυγες λόγου από θεσμικά χείλη λειτουργεί νομιμοποιητικά για την ανήθικη στάση αρκετών συμπολιτών μας απέναντι στους πρόσφυγες. Όταν άνθρωποι με εξουσία λένε αυτό που λέμε κι εμείς, κάπως νιώθουμε δικαίωση. Αντί να αναζητούμε αν αυτά που λέμε έχουν βάση, αν στηρίζονται σε αξίες που μπορούμε να υποστηρίξουμε, νιώθουμε δικαιωμένοι επειδή το είπε και ο τάδε, που είναι κάτι, ή η τηλεόραση ή τα σάιτ. Ίσως αισθανόμαστε ακόμα και νομιμοποίηση να υπερθεματίσουμε, να πούμε κι άλλα, να ψήσουμε και κανένα σουβλάκι πλάι στους πεινασμένους, να πιούμε και καμιά μπιρίτσα πλάι στον κατατρεγμένο, να κάνουμε ένα ασπρουλιάρικο post «με καλή παρέα», όπου η αυτάρεσκη φάτσα μας είναι γεμάτη κέφι. Θέλω να πω, δεν είναι αθώο όταν κάποιος με εξουσία επιλέγει πώς θα χαρακτηρίσει τους ανθρώπους που έρχονται στη χώρα μας. Δεν είναι αθώο να μη λες τη λέξη «πρόσφυγες». Ούτε είναι αθώο όταν παριστάνει κανείς πως το θέμα μας δεν είναι αυτό, οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, αλλά κάτι άλλο, δήθεν κάπως πιο νομικό, ένα ζήτημα άσκησης και περιορισμού δικαιωμάτων, οριακά ακαδημαϊκό, το θέμα του εάν ο νόμος μπορεί να σου επιβάλει να μην είσαι κακός. Δεν μπορεί.

Χώρα ξενιτεμένων, ξεριζωμένων και μεταναστών, η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει καλύτερη άποψη για το τι σημαίνει ν' αλλάζεις τόπο και να μη σε θέλουν εκεί όπου πας. Να σου λείπει η πατρίδα σου. Να νοσταλγείς. Να θες να γυρίσεις και να μη γίνεται.


Το κυβερνητικό λεκτικό δεν είναι τυχαίο. Η σταδιακή μετάβαση από το «πρόσφυγες» στο «μετανάστες» δεν είναι τυχαία. Η λέξη «πρόσφυγες» μας ανάγει σε άλλες αφετηρίες: οι άνθρωποι έχουν κάποια στοιχειώδη δικαιώματα εκ μόνης της ιδιότητάς τους ως ανθρώπων, έχουμε ηθικά καθήκοντα απέναντι σε όσους θαλασσοπνίγονται, για να μη σκάσει βόμβα πάνω τους, περιθάλπουμε όσους βρέθηκαν σε πόλεμο και τέτοια. Η λέξη «μετανάστης» υποδηλώνει με κάποιον τρόπο μια επιλογή, όχι μια αναγκαιότητα, και συνδυάζεται αρμονικά με τη λέξη «παράνομος». «Παράνομος μετανάστης»: φέρνει στον νου τον «χωρίς χαρτιά», λες και τα χαρτιά πέφτουν απ' τον Θεό, λες και η περιπλοκότητα γραφειοκρατικών διαδικασιών, η ανικανότητα ένταξης και η επιλογή «άνθρωποι να θεωρούνται ανεπιθύμητοι» είναι θέσφατο όχι αποτέλεσμα συγκεκριμένης, στενόμυαλης πολιτικής.

Ακόμα ωραιότερη είναι η λέξη «λαθρομετανάστης». Φέρνει στον νου κάτι κακόβουλο που γίνεται «λαθραία». Αυτή δεν χρησιμοποιείται ακόμα απ' την κυβέρνηση, αλλά αφήνεται να χρησιμοποιηθεί απ' τους γύρω της και μετά δικαιώνεται με ποσταρίσματα όπου συμβαίνουν πράγματα πάρα πολύ οικεία, χαλαρά και ανθρώπινα: ένας άντρας τρώει χοιρινό, ανοίγει μια μπιρίτσα. Βέβαια, η κυβέρνηση εμφανίζει συχνά, αντί των λέξεων «μετανάστες» ή «πρόσφυγες», τη νομικίστικη έκφραση: «αιτούντες άσυλο».Οι πρώτες δύο λέξεις παραπέμπουν σε ανθρώπους, η φράση «αιτούντες άσυλο» σε μια διαδικασία, έχει μέσα της την ασφάλεια και τη σιγουριά της γραφειοκρατικής προσέγγισης στα πράγματα και δίνει ένα όμορφο καταφύγιο σε όσους δεν γουστάρουν ν' ασχοληθούν με τους ξένους ‒ ζητάνε άσυλο και κάποιος θα εξετάσει το αίτημά τους, θα τους δεχτεί ή θα τους απορρίψει, όλα καλά, κοιτάζω τη δουλειά μου. Ούτε τα ασπρουλιάρικα ποσταρίσματα στο Facebook ούτε τα events που στόχο έχουν την ανήθικη πρόκληση κατατρεγμένων ανθρώπων πρόκειται να βρουν, για να περιγράψουν την πραγματικότητά μας, τις λέξεις που παραπέμπουν σε ανάγκη, πόλεμο, διωγμό, κακουχίες και προσφυγιά. Είναι κάπως καλύτερο να σκέφτεσαι ότι αντιδράς σ' έναν παράνομο εισβολέα παρά να παραδεχτείς πόσο λίγη είναι η ανθρωπιά σου.


Χώρα ξενιτεμένων, ξεριζωμένων και μεταναστών, η Ελλάδα θα μπορούσε να έχει καλύτερη άποψη για το τι σημαίνει ν' αλλάζεις τόπο και να μη σε θέλουν εκεί όπου πας. Να σου λείπει η πατρίδα σου. Να νοσταλγείς (λέξη δική μας, που πέρασε και σε άλλες γλώσσες). Να θες να γυρίσεις και να μη γίνεται. Όταν το μεταναστευτικό παρουσιάζεται ως ένα πρόβλημα «προς διαχείριση», πάλι τίποτε αθώο δεν συμβαίνει. Ενεργοποιείται η ανάγκη ασφάλειας, ζωντανεύει το αίτημα για ένα «σχέδιο» που «θα λύσει το πρόβλημα». Στο βιβλίο «Αυτοί δεν είναι σαν εμάς - Το παρελθόν και το μέλλον της μετανάστευσης» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) παρουσιάζονται πλούσια στοιχεία για το πώς η μετανάστευση προσφέρει ευκαιρίες για όλους. Γι' αυτούς που μετακινούνται. Γι' αυτούς που υποδέχονται. Παράλληλα, οι συγγραφείς εξηγούν γιατί η ανθρώπινη ιστορία είναι μια ιστορία μετακινήσεων. Δεν είναι κάποιο κακό που μας βρήκε. Το κακό βρήκε όλους αυτούς που αγκάλιασαν τα παιδιά τους και πέρασαν νύχτα τη θάλασσα, κινδυνεύοντας να σκοτωθούν για να έρθουν στην Ευρώπη και να βρουν λίγη ζωή. Τους επιφυλάξαμε τα χειρότερα.

Στήλες
45

ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Θοδωρής Αντωνόπουλος / Για την έκφραση «Επάγγελμα ομοφυλόφιλος»

Αν θεωρήσουμε την ομοφυλοφιλία επάγγελμα, αξιότιμε κ. συνήγορε, τότε σίγουρα αυτό θα πρέπει να ενταχθεί στα βαρέα ανθυγιεινά. Τουλάχιστον για όσο μπορούν να δηλητηριάζουν τον δημόσιο λόγο κακοποιητικές απόψεις, αντιλήψεις και πρακτικές, σαν αυτές που είτε εκφέρετε είτε ενθαρρύνετε.
ΘΟΔΩΡΗΣ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ
Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος / Γιατί το επίπεδο του δημοσίου διαλόγου είναι τόσο απελπιστικά χαμηλό;

Αντί να διαφωνήσουμε για το ένα ή το άλλο θέμα, όπως και είναι θεμιτό και αναμενόμενο σε μια δημοκρατία διαλόγου, το μόνο που ξέρουμε να κάνουμε είναι να εξευτελιζόμαστε οι ίδιοι και να εξευτελίζουμε τους άλλους, ωσάν να ήταν οι χειρότεροι εχθροί μας.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΣ
O βούρκος των ημερών

Στήλες / O βούρκος των ημερών

Σήμερα: Μηνύματα στο αλεξίπτωτο • • • βουλευτική ηπιότητα • • • περιβαλλοντικη καταστροφή στο Ισραήλ • • • δύσκολες μέρες για τον Μακρόν • • • εμβολιαστική ευνοιοκρατία • • • ένας γενναιόδωρος πρώην οδηγός νταλίκας • • • η περιπέτεια της «μυστικής ομιλίας»
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ
Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Αρετή Γεωργιλή / Ψάχνοντας τις ευθύνες, ξεχάσαμε τους κακούς

Γιατί όλη αυτή η πολιτική χυδαιότητα που αποπροσανατολίζει την κοινή γνώμη από το πραγματικό πρόβλημα και στρέφει τη συζήτηση σε μια στείρα κομματική αντιπαράθεση, στις πλάτες όλων αυτών των παιδιών, που το μόνο που ζητούν είναι δικαίωση και γαλήνη;
ΑΡΕΤΗ ΓΕΩΡΓΙΛΗ
Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Τι διαβάζουμε σήμερα: / Το δίλλημα με τον Κουφοντίνα

Σήμερα: Τα Ζεν της Βαϊκάλης • • • νίκη μεγαλοψυχίας • • • η βία δεν πτοεί (ακόμη) τους Βιρμανούς • • • μια πρώτη δικαίωση • • • οι επίμονοι Ινδοί αγρότες • • • δημοκρατία και πίτσα • • • ένας τιτάνας
ΚΩΣΤΑΣ ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ