Το Phenomenon της Ανάφης

Δυο συλλέκτες από το Παρίσι διοργανώνουν την πρώτη in-situ έκθεση σύγχρονης τέχνης στο νησί

ΤΕΧΝΗ / ΘΕΜΑΤΑ 14.5.2015 | 10:43

14.5.2015 | 10:43

Την Ανάφη όταν την επισκεφθείς για πρώτη φορά την ερωτεύεσαι. Ο συνδυασμός του απόλυτου τίποτα με τους ζεν παρεϊστικους ρυθμούς που χαρακτηρίζουν το νησί, το καλό και οικονομικό φαγητό, οι πεντακάθαρες παραλίες και η χύμα κατάσταση ορίζουν μια άλλη πραγματικότητα καταμεσής του Αιγαίου. Η καλλιτεχνική δραστηριότητα όμως είναι ανύπαρκτη, εκτός αν ορίσουμε ως "καλλιτεχνία" τις μαζώξεις με κιθάρες στον Ρούκουνα και το Κλεισίδι ή τα αυτοσχέδια γλέντια στο Αρμενάκι και την ταβέρνα του παπά. Ούτε συναυλίες και εμφανίσεις μουσικών θα πετύχεις, το μέρος είναι μικρό και η περιορισμένη τουριστική περίοδος εναλλάσσεται γοργά με τον σκληρό χειμώνα.

Ο ορισμός του "συλλέκτη" είναι κάτι πολύ περισσότερο από την απλή εναπόθεση έργων τέχνης στον προσωπικό μας χώρο και θέλουμε να τον αλλάξουμε στο συλλογικό υποσυνείδητο. Είναι αμφίδρομη η σχέση του με τον καλλιτέχνη. Ο παθητικός ρόλος του συλλέκτη που απλώς αγοράζει έργα δεν μας αφορά γι' αυτό και δεν μας ενδιαφέρει η "επίδειξη" της δικής μας συλλογής.

Το hipness όμως που συνοδεύει την Ανάφη τα τελευταία χρόνια είναι μεγάλο και η πρώτη καλλιτεχνική δράση δεν θα αργούσε να έρθει. Μόλις έμαθα ότι δυο συλλέκτες τέχνης από το Παρίσι ετοιμάζονται να διοργανώσουν τον Ιούλιο την πρώτη έκθεση σύγχρονης τέχνης στο νησί, ενθουσιάστηκα και θέλησα να μάθω περισσότερα. Το πρότζεκτ τους είναι ιδιαίτερα φιλόδοξο και αποτελεί ένα κάλεσμα επτά καλλιτεχνών από την Ελλάδα και το εξωτερικό για να βρεθούν εκεί και να δημιουργήσουν in situ έργα, σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Μελετητές και θεωρητικοί θα κληθούν επίσης να συμμετάσχουν σε μια σειρά από εκδηλώσεις, διαλέξεις, περιπάτους και άλλες δραστηριότητες που θα πλαισιώσουν την έκθεση, ενώ το "Phenomenon" πρόκειται να πραγματοποιείται κάθε δυο χρόνια στο εξής.

Ο Ιορδάνης Κερενίδης και ο Piergiorgio Pepe βρέθηκαν για λίγες μέρες στην Ελλάδα για να ξεκινήσουν τις διαδικασίες συνεννόησης και στησίματος του πρότζεκτ τους. Όταν τους συνάντησα είχαν μόλις επιστρέψει από την Ανάφη κι έδειχναν ενθουσιασμένοι αν και λίγο αγχωμένοι. Σκέφτηκα πόσο οξύμωρο και δύσκολο είναι για δυο art lovers να φέρουν τη σύγχρονη τέχνη από τη Μέκκα της σε ένα τόσο απομονωμένο περιβάλλον και κατανόησα απόλυτα την αγωνία τους.

Η πολυετής παραμονή του Ιορδάνη στο εξωτερικό έχει προσδώσει στα ελληνικά του μια χαριτωμένη γαλλίζουσα εσάνς, ενώ ο Ιταλός Piergiorgio καταλαβαίνει τη γλώσσα μας και κάνει φιλότιμες προσπάθειες να τη χειριστεί. Στο Παρίσι έχουν και οι δύο day jobs στον επιστημονικό τομέα. Ο Ιορδάνης είναι διευθυντής ερευνών στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών του πανεπιστημίου του Παρισιού, στον τομέα των κβαντικών υπολογιστών, γι' αυτό και μια από τις διαλέξεις που θα γίνουν στην Ανάφη θα αφορά τη σύνδεση της κβαντομηχανικής με τη φιλοσοφία, τη γλώσσα και την τέχνη. Ο Piergiorgio είναι δικηγόρος και εργάζεται ως διευθυντής δεοντολογίας και ηθικής σε φαρμακευτική εταιρεία και ως λέκτορας στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών του Παρισιού. Η ενασχόλησή τους με την τέχνη και την έρευνα γύρω από αυτή εντάθηκε με την εγκατάστασή τους στο Παρίσι. Το "Phenomenon" είναι το πρώτο πρότζεκτ που επιχειρούν στην Ελλάδα και μου μίλησαν γι' αυτό συμπληρώνοντας απόλυτα ο ένας τις ιδέες του άλλου.

Γιατί στην Ανάφη και γιατί Ιούλιο που είναι σχεδόν off-season για το νησί;

Το off-season ήταν σημαντικό για εμάς. Κάνουμε κάτι σε συνεργασία με το νησί και προς όφελος αυτού. Το να το διοργανώσουμε σε μια off-peak περίοδο σημαίνει ότι θα έρθει πολύ περισσότερος κόσμος τότε. Αλλά και η ίδια η επιλογή της Ανάφης έχει το στοιχείο του "off". Βρίσκεται στην περιφέρεια της περιφέρειας. Μας ενδιαφέρει να δώσουμε τη δυνατότητα στους καλλιτέχνες που θα έρθουν να δημιουργήσουν, να ευχαριστηθούν. Η τέχνη που μας αφορά είναι μάλλον αυτή που ξεκινά από το "τίποτα".

Και πρακτικά όμως θα βοηθηθείτε, πιστεύω, επειδή δεν θα έχουν ξεκινήσει τα μελτέμια του Αυγούστου, μια και θέλετε να βγάλετε έργα και σε εξωτερικούς χώρους.

Ω, ναι! Σκοπός μας είναι να γίνουν πράγματα μέσα κι έξω, ώστε η εκδήλωση να είναι όσο πιο κοντά στον κόσμο γίνεται. Ακόμα και κάποιος που θα είναι στην πλατεία, θα έχει κάτι μπροστά του. Στην αρχή μπορεί να τον παραξενέψει, μετά ίσως θελήσει να μάθει περισσότερα, να πάρει κάτι, να ξεκινήσει να ενδιαφέρεται. Τα μελτέμια είναι σημαντικό στοιχείο της Ανάφης αλλά και όλων των Κυκλάδων και θα επιχειρήσουμε να τα ενσωματώσουμε με κάποιο τρόπο μέσα στην εξίσωση. Το "Phenomenon" θα σχετίζεται άμεσα με το νησί, το όνομά του, την ιστορία του, τους μύθους που το συνοδεύουν. Φως, θάλασσα, αέρας - οι καλλιτέχνες θα έρθουν αντιμέτωποι με όλα τα στοιχεία που διαφοροποιούν αυτό το πρότζεκτ από μια έκθεση σε ένα μουσείο ή μια γκαλερί, ακριβώς όπως διαφοροποιείται η Ανάφη από τα υπόλοιπα νησιά.

Πώς προέκυψε η ιδέα; Από ό, τι μου είπατε, πέρσι ήταν η δεύτερη φορά που επισκεφθήκατε την Ανάφη.

Συλλέγουμε τέχνη από το 2006 που εγκατασταθήκαμε στο Παρίσι. Πάντα ψάχναμε ενδιαφέροντα καλλιτεχνικά πρότζεκτ σχετικά με το είδος τέχνης που μας αρέσει για να ασχοληθούμε με αυτά, επειδή για εμάς ο ορισμός του "συλλέκτη" είναι κάτι πολύ περισσότερο από την απλή εναπόθεση έργων τέχνης στον προσωπικό μας χώρο και θέλουμε να τον αλλάξουμε στο συλλογικό υποσυνείδητο. Είναι αμφίδρομη η σχέση του με τον καλλιτέχνη. Ο παθητικός ρόλος του συλλέκτη που απλώς αγοράζει έργα δεν μας αφορά γι' αυτό και δεν μας ενδιαφέρει η "επίδειξη" της δικής μας συλλογής. Θέλουμε να βοηθήσουμε ονόματα που εμπιστευόμαστε να δημιουρήσουν, όπως μας βοηθούν εκείνοι μέσα από την τέχνη τους να δούμε τον κόσμο διαφορετικά. Η Ανάφη είναι ένα μέρος που ελπίζουμε να τους γεμίσει με έμπνευση και στο οποίο οι περισσότεροι δεν έχουν ξαναβρεθεί. Πέρσι που ήμασταν εκεί διαβάζαμε για το νησί, πώς έλαβε το όνομά του σύμφωνα με τον μύθο που λέει ότι ο Απόλλωνας το εμφάνισε στους Αργοναύτες ως καταφύγιο ρίχνοντας πάνω του φως με το βέλος του, κι έτσι η ιδέα άρχισε να παίρνει σχήμα και το παζλ να συμπληρώνεται. Οι έννοιες της "εμφάνισης", του "ορατού" και του "αόρατου", η στιγμή που κάτι ορατό εξαφανίζεται ή κάτι αόρατο εμφανίζεται, όλα αυτά μας κεντρίζουν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον. 'Ετσι και η Ανάφη αναδύθηκε από το σκοτάδι. Ένα μεγάλο κομμάτι της έκθεσης θα σχετίζεται και με το ηλιοβασίλεμα, η μεταβολή του φωτός και η εναλλαγή του με το σκοτάδι θα είναι επίσης σημαντικό στοιχείο του πρότζεκτ.

Θα φιλοξενηθούν στο "Phenomenon" ο Κώστας Μπασάνος και η Νίνα Παπακωνσταντίνου από την Αθήνα, ο Daniel Gustav Cramer και η Haris Epaminonda από το Βερολίνο, η Angela Detanico με τον Rafael Lain από το Παρίσι και ο Alejandro Cesarco από τη Νέα Υόρκη. Γιατί καταλήξατε στην επιλογή των συγκεκριμένων καλλιτεχνών; Έχει κάποια συνισταμένη το έργο τους ή το κοινό στοιχείο θα είναι αποκλειστικά η Ανάφη;

Είναι η πρώτη φορά που επιχειρούμε ένα πρότζεκτ τέτοιας έκτασης και η πρώτη φορά που κάνουμε κάτι στην Ελλάδα. Στραφήκαμε λοιπόν σε καλλιτέχνες με τους οποίους έχουμε κάποια σχέση, γνωρίζουμε καλά τη δουλειά τους και ξέρουμε ότι το να βρεθούν σε ένα τέτοιο ιδιαίτερο περιβάλλον θα αποτελεί γι' αυτούς πρόκληση και ταυτόχρονα πηγή έμπνευσης. Θα πάρουν κάτι από το περιβάλλον, το φως, τη θάλασσα, στοιχεία που δεν βρίσκουν στα white cubes των μουσείων και θα δώσουν κάτι πίσω. Είναι καλλιτέχνες που τους αρέσει να δημιουργούν από την περιφέρεια, παρά το γεγονός ότι έχουν εκθέσει έργα τους στο MoMA, στην Tate, στο Guggenheim, στην Μπιενάλε της Βενετίας, σε όλο τον κόσμο. Η κοινή θεματική θα είναι το νησί και οι έννοιες του "ορατού" και "αόρατου", όπως είπαμε πριν. Έχει για εμάς και πολιτική χροιά αυτή η θεματική. Κάποιος που δεν είχε φωνή αποκτά φωνή. Κάτι που ήταν ασήμαντο μπαίνει στο επίκεντρο. Ένα παιχνίδι του κέντρου και της περιφέρειας - υπάρχει σύνδεση με τις μειονότητες, την περιθωριοποίηση...

Και με την αλλαγή του πολιτικού σκηνικού στην Ελλάδα, ενδεχομένως.

Είναι πολιτικό το πρότζεκτ περισσότερο με ευρύτερες πολιτιστικές και κοινωνιολογικές, παρά με συγκεκριμένες κομματικές προεκτάσεις. Από την άλλη, θέματα όπως το μεταναστευτικό ή τα πολιτικά δικαιώματα είναι για εμάς πολύ βασικά και ελπίζουμε η νέα κυβέρνηση να υλοποιήσει εκείνα για τα οποία έχει δεσμευτεί.

Μόλις επιστρέψατε από την Ανάφη. Πώς ήταν η συνεννόηση με τον Δήμο και τους φορείς για τα διαδικαστικά του πρότζεκτ; Υποθέτω ότι η σύγχρονη τέχνη δεν είναι τόσο οικεία για τους περισσότερους από τους ντόπιους.

Ήταν βασικό για εμάς από την αρχή, για να κάνουμε κάτι στο νησί, να γίνει σε συνεργασία με τους κατοίκους του. Δεν ήταν σκοπός μας να φέρουμε απ' έξω τον κόσμο και την τέχνη που μας αρέσει και να χρησιμοποιήσουμε το νησί απλά ως location. Γι' αυτό και το θέμα της έκθεσης ξεκινά από την Ανάφη. Πέρσι έγιναν οι πρώτες επαφές, οι άνθρωποι ήταν πολύ θετικοί, μας παρέπεμψαν στον δήμαρχο και το δημοτικό συμβούλιο. Τους εξηγήσαμε τι είχαμε στο μυαλό μας και μάς είπαν εξαρχής ότι μπορούν να μας παραχωρήσουν χώρους που ούτως ή άλλως το καλοκαίρι είναι κλειστοί, όπως το σχολείο. Σταδιακά καταλάβαμε ότι η ίδια η Χώρα θα μπορούσε να φιλοξενήσει τα έργα, γι' αυτό θα χρησιμοποιήσουμε και εξωτερικά σημεία, τις πλατείες, τους δρόμους, το κάστρο. Ισχύει ότι δεν έχουν εμπειρία με αυτά τα πράγματα, αλλά εμείς πιστεύουμε ακράδαντα ότι η καλή τέχνη μιλάει σε όλο τον κόσμο. Γι' αυτό και θέλουμε να έρθουμε σε επαφή με όλους και να παρέχουμε τα κατάλληλα βοηθήματα, αν τα χρειαστεί κάποιος, για να πάρει κάτι από την εκδήλωση.

Στη συνέχεια αυτά τα έργα τι θα γίνουν;

Θα υπάρχουν διαφορετικών ειδών έργα. Κάποια θα τα φέρουν εκεί οι καλλιτέχνες, κάποια θα τα παράγουν την εβδομάδα φιλοξενίας. Μερικά θα συνεχίσουν να υπάρχουν στο νησί, χωρίς τη συγκεκριμένη υλοποίηση της έκθεσης. Κάποιοι καλλιτέχνες έχουν ήδη κάνει προτάσεις ακόμα και για μόνιμα έργα. Πρέπει να συζητηθεί αυτό με τους ντόπιους. Πιστεύουμε ότι η έκθεση θα είναι το πρώτο βήμα.

Γι' αυτό φιλοδοξείτε να τη συνεχίσετε, ως biannual project.

Καλώς εχόντων των πραγμάτων, ναι. Θέλουμε να αναπτύξουμε μια σχέση με το νησί που να συνεχιστεί. Αυτός είναι ο στόχος μας, να το δούμε ως μια ανοιχτή πλατφόρμα που θα ξεκινήσει τον Ιούλιο και δεν θα σταματήσει μέχρι την επόμενη διετία. Θα ακολουθήσει ο κατάλογος, που δεν θέλουμε να είναι ένα βιβλίο με αρχή, μέση και τέλος, αλλά κάτι πολύ πιο ανοιχτό, ένα δίκτυο με συνδέσεις μεταξύ αντικειμένων. Θα έχουμε φωτογράφο καθ' όλη τη διάρκεια των εκδηλώσεων. Δύο φιλόσοφοι θα παρεβρεθούν, οι οποίοι πέρα από τις διαλέξεις που θα δώσουν, θα γράψουν κείμενα για την όλη εμπειρία τους. Φιλοδοξούμε να γίνουν παρουσιάσεις του πρότζεκτ στην Αθήνα και στο Παρίσι μέσα στον επόμενο χρόνο, να υπάρχει εξέλιξη. Γενικότερα, σε μια χρονική συγκυρία που δεν υπάρχουν προϋποθέσεις και χρηματοδότηση για την τέχνη στην Ελλάδα, πιστεύουμε ότι η ίδια η κατάσταση δίνει εναύσματα για να γίνονται πράγματα. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι η documenta του 2017 θα φιλοξενηθεί στην Ελλάδα.