Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται

Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται Facebook Twitter
0
Αυτό το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται Facebook Twitter
Samuel Butler. Ακόμα κι όταν όλα στη ζωή του έδειχναν ότι έπρεπε να ακολουθήσει την ανθρώπινη μοίρα που τον προάλειφε για τη θέση του ιερέα, εκείνος πολέμησε με ό,τι είχε στη διάθεσή του για να ανατρέψει την οικογενειακή επιταγή...

Ο τίτλος προφανώς και δεν λέει την αλήθεια –η Κοινή ανθρώπινη μοίρα ως πετυχημένη απόδοση ενός ιδιωματισμού της βικτωριανής εποχής, του «the way of all flesh»–, αφού ο λογοτέχνης και περίοπτος καλλιτέχνης Σάμιουελ Μπάτλερ υπήρξε το αντίθετο του μοιρολάτρη. Ακόμα κι όταν όλα στη ζωή του έδειχναν ότι έπρεπε να ακολουθήσει την ανθρώπινη μοίρα που τον προάλειφε για τη θέση του ιερέα, εκείνος πολέμησε με ό,τι είχε στη διάθεσή του για να ανατρέψει την οικογενειακή επιταγή. Κόντρα σε οποιαδήποτε selva oscura της οδύνης και της κατάθλιψης που επέφερε ο διαρκής ξυλοδαρμός από τον βάναυσο πατέρα, ο Μπάτλερ ταξίδεψε παντού, αφοσιώθηκε στις τέχνες, τα έβαλε με την Εκκλησία κι έγινε ο φορέας κάθε επαναστατικής ιαχής. Προφανώς αυτός ήταν ο λόγος που το κατεξοχήν επαναστατικό του πόνημα Η κοινή ανθρώπινη μοίρα –κυκλοφορεί στα ελληνικά από τη σειρά Orbis Literae των εκδόσεων Gutenberg σε έξοχη μετάφραση της Έφης Καλλιφατίδη, ένα αριστούργημα που συνδέει την κοινωνική καταγραφή και κριτική με τη μυθοπλασία και την αυτοβιογραφία– δημοσιεύτηκε μετά θάνατον. Παρότι, δηλαδή, γράφτηκε από το 1873 έως το 1884, εκδόθηκε, ακριβώς επειδή ο ίδιος ο συγγραφέας το θέλησε, έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, το 1903, όταν η βικτωριανή εποχή είχε ολοκληρώσει τον κύκλο της και το fin de siècle έδινε τη θέση του στον πιο εκρηκτικό αιώνα στην ιστορία της ανθρωπότητας. Τις δυο αυτές εποχές ένωσε με τη δική του απαράμιλλη σφραγίδα ο περίοπτος Βρετανός συγγραφέας, μετατρέποντας την Ανθρώπινη Μοίρα σε όργανο της κριτικής κάθε μορφής συντηρητισμού – με αποτέλεσμα τα ποτισμένα στο ξίδι σχόλιά του για την υποκρισία της εποχής του να καταστούν οι πλέον βαρυσήμαντες εκτιμήσεις για την ανθρώπινη φύση εν γένει. Η σκυτάλη που έδωσε ο Μπάτλερ στους επιγόνους του –από τον Μπέρναρντ Σο, που τον λάτρεψε, έως τον Σίγκμουντ Φρόιντ– ήταν αυτή η ακριβής, περίτεχνη κριτική στο ηθικοπλαστικό σύστημα. Κι αυτό όχι με την κοντόθωρη ματιά του σκωπτικού γραφιά, είδους που άνθιζε τις βικτωριανές μέρες, αλλά με τη βαθιά συνειδητοποίηση ενός ολοκληρωμένου μυθιστοριογράφου, φιλοσόφου, στοχαστή και καλλιτέχνη (με τα έργα του να κοσμούν ακόμα τις αίθουσες της Tate).

Γραμμένο με τη μορφή του Bildungsroman, το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται, καθώς ξεδιπλώνει την πορεία του κεντρικού πρωταγωνιστή όχι προς την ενηλικίωση αλλά προς την ελευθερία.


Γι' αυτό και τα συμβολικά μέσα που έθεσε σε εφαρμογή ο Σάμιουελ Μπάτλερ για να χτυπήσει τις θρησκευτικές και κοινωνικοπολιτικές προκαταλήψεις δεν ήταν τα αναφάνταλα, σκωπτικά παιχνίδια ενός βασανισμένου πλάσματος. Ήταν τα συνειδητοποιημένα όπλα του απαρασάλευτου διακορευτή των υποκριτικών συνειδήσεων, αυτών που τον κάνουν να φθέγγεται με την ίδια δύναμη που τα πολεμά. Ο Όργουελ είχε πει ότι δεν θα έβλεπε την αδιέξοδη πολιτικοκοινωνική πραγματικότητα αν δεν είχε πρωτύτερα διαβάσει τον Σάμιουελ Μπάτλερ, ενώ ο Φόστερ επέμενε ότι «αν δεν είχε υπάρξει ο Μπάτλερ, πολλοί από εμάς τώρα ίσως να είχαμε παραιτηθεί από κάθε προσπάθεια, να μην είχαμε αντίληψη του τι ακριβώς παιχνίδια και παγίδες μάς στήνει η ίδια η ζωή, όπως δεν θα αντιλαμβανόμασταν σε βάθος το μέγεθος της βραδύνοιάς μας». Ο Μπάτλερ ήταν ίσως ένας από τους μεγαλύτερους –αν όχι ο μεγαλύτερος– επαναστάτες της εποχής του, όπως ακριβώς ήταν και οι επίγονοι καλλιτέχνες που τον λάτρεψαν. Ένας από τους βιογράφους του –και η αλήθεια είναι πως υπήρξαν αρκετοί– έλεγε πως αν ο Μπάτλερ ήταν ο κατεξοχήν επαναστάτης της βικτωριανής εποχής, το βιβλίο που απεικονίζει σε βάθος την επαναστατική ιδιοσυγκρασία του είναι η Κοινή ανθρώπινη μοίρα, ένα σχεδόν αυτοβιογραφικό βιβλίο, «εκπληκτικό, θαυμαστό και αλησμόνητο, που προκαλεί δυνατά αισθήματα ταύτισης και αποτροπής, καθώς αποκαθηλώνει για πάντα το ιερό βρετανικό τοτέμ, την ιδέα της οικογένειας».

Κι όντως, αυτό που βρίσκεται στο στόχαστρο της Κοινής ανθρώπινης μοίρας είναι η οικογένεια ως γενεσιουργός αιτία κάθε ψυχικής αρρώστιας. Γραμμένο με τη μορφή του Bildungsroman, το βιβλίο κάνει ακριβώς το αντίθετο απ' ό,τι υπόσχεται, καθώς ξεδιπλώνει την πορεία του κεντρικού πρωταγωνιστή όχι προς την ενηλικίωση αλλά προς την ελευθερία. Ανάμεσα στις διασκεδαστικές περιγραφές του πανταχού παρόντα τριτοπρόσωπου αφηγητή Όβερτον και στις δραματικές τριτοπρόσωπες θέσεις του κεντρικού ήρωα Ερνέστο, ουσιαστικά αναφαίνεται η ιλαροτραγική ταυτότητα που χαρακτηρίζει τη ζωή την ίδια. Τίποτα δεν μοιάζει περισσότερο γελοίο από τον πόνο, αφού, όπως έλεγε κι ο αγαπημένος του Μπάτλερ, Πλίνιος, «Όπως γεννάει χαρά η γνώση, έτσι κι η γνώση πρέπει να γεννηθεί από την ιλαρότητα». Η σάτιρα για τα ήθη και τις συνήθειες της εποχής που διαπερνά κάθε φράση του βιβλίου αντισταθμίζεται έτσι δραματικά από τα τραγικά γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή και την ψυχή του νεαρού Ερνέστο: όπως κι ο ίδιος ο συγγραφέας Σάμιουελ, ο Ερνέστο κακοποιείται βάναυσα από τον ανάλγητο πατέρα του και αναγκάζεται να δεχτεί την κατήχηση και τις υπαγορεύσεις της Εκκλησίας αλλά και τον καταναγκασμό ενός γάμου – με την Έλεν, την οποία ο Ερνέστο νυμφεύεται όταν βγαίνει από τη φυλακή, όπου έχει καταδικαστεί για σεξουαλική επίθεση. Φτάνοντας στην ώριμη τότε ηλικία των 28, κι ύστερα από φυλακίσεις, συγκρούσεις, έναν γάμο κι έναν χωρισμό, μπορεί επιτέλους να κατακτήσει την αυτογνωσία και την εσωτερική ελευθερία. Εννοείται ότι μέσα από τη φωνή του Ερνέστο ουσιαστικά ο Μπάτλερ ορθώνει τη δική του, διεκδικώντας την ελευθερία της βούλησης και της αυτόνομης πράξης, καθώς ήταν αυτός που υποστήριζε τη μητρότητα εκτός γάμου και την αντικατάσταση της οικογενειακής ηθικής από τον αυτοσχέδιο και ελεύθερο ηδονισμό των επικούρειων φιλοσόφων. Θεωρούσε, δε, πως το μοναδικό όχημα προς την εσωτερική γαλήνη και τη στοχαστική ζωή είναι η ελαχιστοποίηση του «θορύβου» που προκαλούν οι εξωτερικές πιέσεις – κι αυτό είναι που ανακαλύπτει κι ο ήρωάς του στο τέλος του βιβλίου. Σε μια μετατόπιση στο σήμερα, θα λέγαμε ότι ο Ερνέστο, πολύ πριν από τον συνονόματό του Τσε Γκεβάρα, ήταν το πρώτο επαναστατικό σύμβολο που υιοθετήθηκε αμέριστα από τους ελευθεριακούς καλλιτέχνες των αρχών του 20ού αιώνα, οι οποίοι αγάπησαν την Κοινή ανθρώπινη μοίρα για την αντικομφορμιστική της δύναμη. Ουσιαστικά «κόπιαραν» δημιουργικά τους αφηγηματικούς της τρόπους –μια γλώσσα λεπτεπίλεπτη, χωρίς να είναι επιτηδευμένη–, το σκωπτικό ύφος, τα συμπεράσματα, τη δημιουργική μανία που επικαλείται ο Μπάτλερ κόντρα στο πλέον ζοφερό κλίμα και την κυρίαρχη μελαγχολία της εποχής. «Βλέπω μια θάλασσα κακό, πώς να την κολυμπήσω;» αναρωτιόταν αντίστοιχα ο πολύ οικείος στον Μπάτλερ αρχαίος Ευριπίδης: ακριβώς όπως ο ίδιος ο φημισμένος βικτωριανός καλλιτέχνης, με το να μπεις μέσα της όσο πιο βαθιά μπορείς και να γελάσεις δυνατά, ηχηρά και χωρίς όρια.

0

ΔΕΙΤΕ ΑΚΟΜΑ

100 βιβλία που ξεχωρίσαμε για αυτό το καλοκαίρι

Βιβλίο / 100 βιβλία να διαβάσεις κάτω από ένα αρμυρίκι ή στην πόλη με το κλιματιστικό στο φούλ

Κλασική λογοτεχνία, σύγχρονοι συγγραφείς, δοκίμια, ιστορία, αυτοβελτίωση, βιβλία για το «μικρό» να μην είναι όλη την ώρα στο iPad. Kάτι για όλους για να περάσει όμορφα, ήσυχα και ποιοτικά το καλοκαίρι.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΜΑΡΙΑ ΔΡΟΥΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Βιβλίο / Κι όμως, πέρασε μισός αιώνας από την αυγή των Talking Heads

Τέτοιες μέρες πριν από πενήντα χρόνια, το γκρουπ έκανε το ντεμπούτο του στην σκηνή του θρυλικού κλαμπ CBGB στη Νέα Υόρκη, κι ένα νέο βιβλίο ακολουθεί την πορεία τους από τις πρώτες τους ημέρες μέχρι το είδος εκείνο της επιτυχίας που συνήθως έρχεται με τα δικά της προβλήματα
THE LIFO TEAM
Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Βιβλίο / Η βιογραφία του Μίλαν Κούντερα κυκλοφόρησε μόλις στα ελληνικά

Η Γαλλίδα κριτικός λογοτεχνίας της «Monde», Φλοράνς Νουαβίλ, στο «Μίλαν Κούντερα: Γράψιμο... Τι ιδέα κι αυτή!», αποκαλύπτει καίριες στιγμές και συγγραφικές αλήθειες του καλού της φίλου, αναιρώντας όλες τις κατηγορίες που συνδέονταν με το όνομά του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
Πάουλο Σκoτ

Βιβλίο / Πάουλο Σκoτ: «Στη Βραζιλία ο ρατσισμός είναι παντού, στη λογοτεχνία, στους στίχους της σάμπα»

Πότε ρεαλιστικό, πότε στρατευμένο, πότε αστυνομικής υφής, πότε μια τρελή και ξεκαρδιστική σάτιρα. Οι «Φαινότυποι» του Πάουλο Σκοτ είναι ένα αξιοσημείωτο βιβλίο. Μιλήσαμε με τον Βραζιλιάνο συγγραφέα για τη λογοτεχνία, την κατάσταση στη Βραζιλία και την αξία των λογοτεχνικών βραβείων.
ΒΕΝΑ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ
Κώστας Σπαθαράκης, εκδότης.

Κώστας Σπαθαράκης / Κώστας Σπαθαράκης: «Δεν έχουμε αφηγήσεις για τις ερωτικές μας σχέσεις, για τα νιάτα μας»

Για τον άνθρωπο πίσω από τις εκδόσεις αντίποδες, το μεγαλύτερο όφελος ήταν ότι, ενώ του άρεσε να είναι χωμένος μέσα στα βιβλία – μια μοναχική και ίσως ναρκισσιστική συνήθεια –, στην πορεία έμαθε να τη μετατρέπει σε εργαλείο κοινωνικότητας και επαφής με τους γύρω του.
M. HULOT
Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού

Βιβλίο / Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες: «Ζούμε το τέλος του ανθρωπισμού»

Ο πολυβραβευμένος Κολομβιανός συγγραφέας μιλά στη LiFO για τη βία που στοιχειώνει τη χώρα του, τη δύναμη της λογοτεχνίας να ανασύρει όσα κρύβει η Ιστορία, αλλά και για την αρχαιοελληνική φιλοσοφία ως σταθερή επιρροή του.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
H Gen Z όχι μόνο διαβάζει αλλά συγχρόνως αλλάζει και την ίδια την έννοια της ανάγνωσης

Βιβλίο / Η Gen Z δεν διαβάζει απλώς· επαναπροσδιορίζει την ανάγνωση

Οι εκπρόσωποι αυτής της γενιάς λατρεύουν την απόδραση, παίρνουν την λεγόμενη fan fiction τόσο σοβαρά όσο και τη λίστα Booker, αναβιώνουν κλασικά βιβλία από την Τζέιν Όστεν έως τον Ντοστογιέφσκι και μοιράζονται ιστορίες στις δικές τους κοινότητες.
THE LIFO TEAM
Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Βιβλίο / Γιατί ο Πέρσιβαλ Έβερετ πήρε το Πούλιτζερ με το «James»

Ο Πέρσιβαλ Έβερετ έγραψε ένα άκρως επίκαιρο, δεδομένων των τελευταίων ημερών, βιβλίο, που ταυτόχρονα φιλοδοξεί να καταστεί κλασικό, για τον ρατσισμό και τη χαμένη ανθρωπιά, και κέρδισε το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας των ΗΠΑ και το Πούλιτζερ.
ΤΙΝΑ ΜΑΝΔΗΛΑΡΑ
«Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη, κιθαρίστα και σκιτσογράφο Κώστα Μπέζο, που ξαναγράφει την ιστορία της Ελλάδας πριν από το 1940

Βιβλίο / «Πάμε στη Χονολουλού»: Ένα βιβλίο για τον μποέμ ρεμπέτη Κώστα Μπέζο

Τη δεκαετία του ’30 άνθισε στην Ελλάδα ένα μουσικό είδος «διαφυγής» από τη σκληρή πραγματικότητα, οι χαβάγιες. Ο Κώστας Μπέζος, αινιγματική μορφή μέχρι πρόσφατα και σημαντικός ρεμπέτης και σκιτσογράφος, έγραψε μια ανείπωτη ιστορία, διαφορετική από αυτή που η επίσημη ιστορία έχει καταγράψει για την εποχή του Μεσοπολέμου.  
M. HULOT
Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Βιβλίο / Εύα Μπαλταζάρ: «Η αγάπη που σε φυλακίζει δεν είναι αγάπη»

Η Καταλανή συγγραφέας, που έχει εξελιχθεί σε σημείο αναφοράς της σύγχρονης queer λογοτεχνίας, μεταφράζεται παγκοσμίως και τη θαυμάζει ο Αλμοδόβαρ, μιλά στη LiFO για το τι σημαίνει να ζεις ελεύθερα.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΑΝΤΑΖΟΠΟΥΛΟΣ
ΕΠΕΞ Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Βιβλίο / Φάνη, ψηλά το κεφάλι!

Το πρώτο βιβλίο του Φάνη Παπαδημητρίου είναι μια συγκινητική εξομολόγηση για το ατύχημα στα 19 του που τον καθήλωσε σε αμαξίδιο, την πάλη του με τον τζόγο και τον αγώνα που έδωσε να ξαναφτιάξει τη ζωή του «μετά το τσουνάμι που ήρθε και τα σάρωσε όλα».
M. HULOT
«Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Το πίσω ράφι  / «Τι ωραίο πλιάτσικο!»: Όταν η «αργόσχολη» τάξη εργάζεται σκληρά για το Κακό

Πιστή στην κλασική μορφή του μυθιστορήματος, αλλά ταυτόχρονα ανατρεπτική και μεταμοντέρνα, η καυστική σάτιρα του Τζόναθαν Κόου για τη βρετανική άρχουσα τάξη των αρχών της δεκαετίας του ’90 διαβάζεται μονορούφι.
ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ