AΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟΔΩΡΟ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ*
Ο αφηγητής του βιβλίου, ένας Έλληνας καθηγητής Ελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Σίδνευ, επισκέπτεται συχνά τον τόπο του, την μητέρα του και τους παλιούς του φίλους, αφού γεννήθηκε στα Κρεστενά της Ηλείας και μεγάλωσε στον Πειραιά. Έτσι, και ο καθηγητής Βρασίδας Καραλής, γίνεται ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής της περιπέτειας που βιώνει η χώρα του στα χρόνια της οικονομικής κρίσης. Από το 2011, που επιδεινώθηκε η κρίση και μέχρι τον Ιανουάριο του 2013, καταγράφει γεγονότα, βιώνει πρωτόγνωρες εμπειρίες και αποφασίζει να τα συμπιέσει σε μια αφηγηματική ενότητα.
Το 2014 εκδίδεται στην Αυστραλία το βιβλίο "The Demons of Athens", ένα βιωματικό χρονικό, που δεν κατατάσσεται εύκολα ως λογοτεχνικό είδος. Από τη μια, έχει την ματιά ενός αυτόπτη μάρτυρα, αποφεύγοντας ωστόσο την φευγαλέα δημοσιογραφική ματιά, από την άλλη, διατηρεί την λογοτεχνικότητα ενός ταξιδιωτικού κειμένου που, ενίοτε, παραπέμπει στον στοχασμό και στην οξυδέρκεια των ταξιδιωτικών βιβλίων του Καζαντζάκη.
Ο Βρασίδας Καραλής ξεκινάει με την Μελβιλική τύπου φράση, "Πείτε με ό,τι θέλετε, λιποτάκτη, προδότη, ανερμάτιστο...". Χωρίς κανενός είδους ναρκισσευόμενου διανοουμενισμού καταφεύγει στην άμεση παρατήρηση, μια παρατακτική σύμπτυξη των συμβάντων της κρίσης μέσα σε τριάντα ημερολογιακές ημέρες, δίνοντας έτσι μια εφιαλτική πυκνότητα σε όσα έχουν διαδραματιστεί τα τελευταία χρόνια στην πατρίδα του. Θέλει να γίνει ένας ρεπόρτερ της αποδιοργάνωσης και του μηδενισμού, διατηρώντας την καντιανή λογική του. Οι σκέψεις του, διαποτισμένες από τις μελέτες του πάνω στον Χάιντεγκερ, τον Καστοριάδη, την Χάνα Άρεντ, προσγειώνονται στα πεζοδρόμια, στις καμένες και σπασμένες βιτρίνες, αναμειγνύονται με την ομίχλη των δακρυγόνων των ΜΑΤ, περιγράφοντας την κατάδυση μιας πόλης στην δική της δαντική κόλαση.
Ο Καραλής δεν ψάχνει δαιμόνια, δεν καταλογίζει ευθύνες στις ξένες δυνάμεις. Εδώ ήταν ο Πλάτων, εδώ και ο Όμηρος. Αν δεν βρίσκεται πια ένα σύμβολο για τη θέση μας στην ιστορία, είναι που χάσαμε τη δημιουργική μας φαντασία, αποτύχαμε και ίσως είναι αργά για άλλες επιφοιτήσεις.
Οι διαλυμένες σχέσεις των ανθρώπων, οι εκπτώσεις των ηθών, οι δυσοίωνες προκαταλήψεις, οι ηθικοπλαστικές εμμονές, ο πολιτισμικός κυνισμός, η μετάθεση ευθυνών, η απαξίωση των βασικών αξιών, όλα σε καταβύθιση. Και πρωτίστως η κρίση νοήματος, η παντελής έλλειψη εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση και τις άρχουσες δυνάμεις. Ένας διαρκής τρόμος στους δρόμους και στις ψυχές των ανθρώπων.
Το ταξίδι στην καρδιά του σκότους είναι εδώ. Ο άνθρωπος, που διάλεξε την Αυστραλία για να επαναδιαπραγματευτεί την ταυτότητά του και την ελληνικότητά του, βρίσκεται μπροστά στην κενότητα ακόμη και των αρχετυπικών συμβόλων. Αρχίζει η συναισθηματική και σωματική διαταραχή του καθώς περιπλανάται στα κεντρικά σημεία της Αθήνας, του Πειραιά αλλά και σε ένα σύντομο ταξίδι στην Ολυμπία. Βιώνει το κάψιμο του "Αττικόν", κινδυνεύει από μολότοφ και δακρυγόνα, έρχεται στα χέρια με χρυσαυγίτες.
Σωματοποιεί την περιπέτεια του λαού, την σιωπηλή τραγωδία των ανθρώπων χωρίς φωνή και θέλει να δώσει λόγο σ' αυτούς, στο δικό τους αντι-έπος. Ταυτόχρονα αντιπαθεί βαθύτατα όλους του εξουσιαστές και τους εξουσιολάγνους, που αποφεύγει να τους κατονομάσει.
Ο Καραλής αναζητάει μια καινούργια αφήγηση για τη χώρα μέσα από το κατακερματισμένο τοπίο της. Συνομιλεί με κάθε λογής ανθρώπους για να αντλήσει σκέψεις, επιδιώκοντας την διαλογικότητα. Συνομιλεί με διανοούμενους, σε "περιπατητικούς" διαλόγους, επαναφέροντας κύρια φιλοσοφικά ζητήματα, χωρίς την -κουρασμένη πια- αποδόμησή τους. Ψηλαφίζει τα γκράφιτι στους τοίχους, πνίγεται στην στενωσιά των χώρων, ασφυκτιά στους δρόμους. Ο τρόμος ελλοχεύει στις καφκικές Εφορίες, ο καινούργιος λόγος θα συλλαβιστεί από το μηδέν στις λαϊκές συνοικίες και τις σταράτες κουβέντες. Καταφεύγει αναφορικά και στις εμβληματικές ελληνικές ταινίες, όπως ο "Δράκος", "Συνοικία το όνειρο", για να επανασυνδέσει το χαμένο νήμα ανάμεσα στις γενιές των πολέμων, της προσφυγιάς και της μετανάστευσης.
Η περιδιάβαση αυτή, κατορθώνεται σε διαφορετικά επίπεδα εντός κειμένου: είναι και η προσωπική του πορεία και η σχέση με τη χώρα του, είναι η περιπέτεια της χώρας και η επανατοποθέτηση απέναντι στο παρελθόν της. Ο Καραλής δεν ψάχνει δαιμόνια, δεν καταλογίζει ευθύνες στις ξένες δυνάμεις. Εδώ ήταν ο Πλάτων, εδώ και ο Όμηρος. Αν δεν βρίσκεται πια ένα σύμβολο για τη θέση μας στην ιστορία, είναι που χάσαμε τη δημιουργική μας φαντασία, αποτύχαμε και ίσως είναι αργά για άλλες επιφοιτήσεις.
Το πολυεπίπεδο και φορτισμένο νοηματικά βιβλίο θα ξαφνιάσει και θα τρομάξει τους αγγλόφωνους λάτρεις της τουριστικής και ζορμπαδικής Ελλάδας. Για τους Έλληνες, αν ποτέ μεταφραζόταν, θα ήταν ένα κείμενο-εφιάλτης. Καλώς τα πράττουμε αλλά ας μην τα διαλαλούμε.
"Οι δαίμονες των Αθηνών" αποτελεί μια ελεγεία στην γενιά της μεταπολίτευσης, της τόσο άδικα χαμένης και σπαταλημένης, τόσο εύκολα παραδομένης στα θέλγητρα της εξουσίας και της δύναμης, μιας γενιάς "που είχαμε τα πάντα, δεν γνωρίσαμε εξορίες, φτώχεια, καταδιώξεις. Όμως καταλήξαμε εγκληματικά επικίνδυνοι, ανίκανοι να ξεπεράσουμε την ασημαντότητά μας-οι Δαίμονες των Αθηνών".
Πίσω από την αγανάκτηση ξεπροβάλλει μια ουμανιστική αντίληψη, μια ανάγκη για ανθρωπιά, για μια πολιτεία με πλήρη ισονομία και δημοκρατία, για μια Ελλάδα που θα πάψει αν είναι μια "θορυβώδης κοινωνία της σιωπής".
Βιβλιογραφία στα αγγλικά
Martin Heidegger and the Aesthetics of Living
Recollections of Mr Manoly Lascaris
A History of Greek Cinem
Βιβλιογραφία στα ελληνικά
Για τον Ανδρέα Αγγελάκη, Οδός Πανός
Αναγνώσεις σολωμικών κειμένων, Ιδεόγραμμα
Ο Νίκος Καζαντζάκης και το παλίμψηστο της ιστορίας, Κανάκη
Σπουδή στη "Μικρά Σύρτι" του Ζήσιμου Λορεντζάτου, Δόμος
Ωδή στον Γεώργιο Γεμιστό Πλήθωνα, Κανάκη
Μεταφράσεις
Λέων, Διάκονος, Ιστορία, Κανάκη
Δούκας, Μιχαήλ, Βυζαντινοτουρκική ιστορία, Κανάκη
Ψελλός, Μιχαήλ, Χρονογραφία, Κανάκη
White, Patrick, 1912-1990, Βος, Κανάκη
Ψελλός, Μιχαήλ, Χρονογραφία, Κανάκη
________
* Ο Θεόδωρος Γρηγοριάδης είναι συγγραφέας. Τα βιβλία του κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Πατάκη
σχόλια