Τι θέση θα λέγατε ότι πρέπει να έχει η τέχνη σε τόσο δύσκολες εποχές;
Αυτόν που είχε πάντα. Η τέχνη τι είναι; Είναι άνοιγμα στη ψυχή, άνοιγμα στη φαντασία, είναι παρηγοριά έστω και για λίγο χρονικό διάστημα στη μοναχικότητα και στην καθημερινή δυσκολία. Η μεγάλη χαρά του καλλιτέχνη, του κινηματογραφιστή και η δική μου είναι ότι στο τέλος της προβολής μιας ταινίας, αν για 10 λεπτά ο θεατής θυμηθεί την ταινία, ανοίξει μια κουβέντα με αφορμή την ταινία που είδε, σημαίνει ότι κάτι του άφησε. Δεν είναι λίγο.
Θυμάμαι τα λόγια του Γιάννη Ρίτσου που είχα την τύχη να τον γνωρίζω, όταν κάποια στιγμή τον είχα ρωτήσει αν είναι ευχαριστημένος που οι Έλληνες διαβάζουν την ποίησή του, μου είπε χαρακτηριστικά, ‘’Παντελή, έχει τόσες δυσκολίες ο καθημερινός άνθρωπος, πολυτέλεια είναι να με διαβάσει!’’ Καμία φορά λέω ότι οι έλληνες συνθέτες είναι καλύτεροι σκηνοθέτες από μας γιατί σε 3 λεπτά δημιουργούν κλίμα, ιστορία, φωτισμούς. Έχω διδαχτεί από τους μεγάλους Έλληνες συνθέτες. Το τραγούδι, το θεατρικό έργο, η ζωγραφική, οι ταινίες, ο κινηματογράφος είναι η παρηγοριά μας.
Για μένα, δεν υφίστανται, το μέσον, ο ξάδερφος, η κόρη του φίλου για να παίξουν στην ταινία, αυτά έχουν αποκλειστεί παντελώς. Με τη λογική ότι έχω δυο παιδιά που θέλω με ό,τι καταπιάνονται να το καταφέρνουν από μόνα τους.
Σε πολλές ταινίες σας, από το "Το προξενιό της Άννας" και τις "Νύφες" μέχρι τη "Μικρά Αγγλία"είναι έκδηλα έντονο το γυναικείο στοιχείο, η πορεία της γυναικείας μοίρας στο πέρασμα των ετών, η καταπιεσμένη γυναικεία φύση. Τι συναισθήματα σας προκαλεί;
Δεν ξέρω αν είμαι σκηνοθέτης γυναικείων χαρακτήρων. Δεν το έχω σκεφτεί. Η γυναίκα είναι μέσα στη ζωή μου, δε ξεχωρίζω τη γυναίκα από το αντρικό φύλο. Υπάρχουν ιδιαιτερότητες, διαφορά ψυχισμών. Ένα γυναικείο πρόσωπο είναι για μένα μια πρόκληση να ψάξω, όπως θα έψαχνα και ένα αντρικό.
Η ‘’Μικρά Αγγλία’’, είναι μια κατεξοχήν γυναικεία ταινία, των γυναικών της Άνδρου την εποχή της δεκαετίας του ’30 μέχρι το ’50, κάτω από τις ιδιαίτερες συνθήκες ζωής. Παρολ’ αυτά, μεγάλωσα μέσα σε μια οικογένεια, με θειάδες, με ξαδέρφες. ‘’Το προξενιό της Άννας’’, που είναι η πρώτη μου ταινία, είναι βιωματικά στοιχεία από τις γιορτές, τις Κυριακές, τις μαζώξεις που πέρναγα σ’ αυτά τα σπίτια, όπου οι γυναίκες είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Είχα το ταλέντο της περιέργειας, άλλωστε η δουλειά του καλλιτέχνη πρέπει να έχει ένα βασικό εργαλείο, την παρατήρηση, σε βαθμό μπανιστιρτζή, να μη σου ξεφεύγει τίποτα. Η παρατήρηση του γυναικείου προσώπου είναι κάτι που λατρεύω. Για μένα ο κινηματόγραφος είναι στη ζωή. Λέω πολλές φορές στους μαθητές μου, ‘’με ρωτάτε που είναι οι ήρωες, το σενάριο, οι ιστορίες’’, ο ήρωάς σας είναι ο απέναντί σας στο μετρό, αρκεί να τον προσέξετε, να τον παρακολουθήσετε, κάτι να σας γοητεύσει. Από κει και πέρα δε θα σας διηγηθεί την ιστορία του, δε ξέρετε ποιος είναι, εσείς όμως είστε υποχρεωμένοι να φτιάξετε μια ιστορία. Αυτό που κέρδισα στα 50 χρόνια, είναι η ομορφιά, η ζωντάνια, η πρόκληση της καθημερινότητας.
Τι ήταν αυτό που σας ώθησε να μεταφέρετε το μυθιστόρημα της Ιωάννας Καρυστιάνη στον κινηματογράφο;
Η απάντηση είναι πεζή αλλά και αληθινή. Βρήκα τα χρήματα. Οι σκηνοθέτες, ξέρετε, έχουν πάντα στις αποσκευές τους, τρία, τέσσερα projects, που ονειρεύονται ότι κάποια στιγμή θα γίνουν πραγματικότητα. Το απωθημένο του Κιούμπρικ ήταν να γυρίσει τη ζωή του Ναπολέοντα δεν μπόρεσε όμως ποτέ να το κάνει. Όλοι οι μεγάλοι σκηνοθέτες είχαν προκλήσεις και απωθημένα. Ο Ταρκόφσκι επίσης. Δεν τους αναφέρω για να συγκριθώ μαζί τους, προς Θεού.
Η ‘’Μικρά Αγγλία’’ ήταν και πρωτύτερα στα σχέδιά μας αλλά δεν τα καταφέραμε. Τώρα, λοιπόν, η χρηματοδότηση προήλθε από Ανδριώτες που λατρεύουν το νησί και το βιβλίο, οπότε μπήκε μπροστά το γύρισμα. Πάντα μας ακολουθούν ιδέες, άλλοτε πολύ προχωρημένες, άλλοτε μ’ αυτά που επιθυμούμε, πάντοτε όμως αναζητούμε τους τρόπους να τις υλοποιήσουμε. Αυτό δεν ισχύει για τους νέους κινηματογραφιστές όσο ίσχυε για μας όταν ήμασταν νέοι. Με τις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, μπορεί σύντομα και εγκαίρως να δει κανείς τι εικόνες έχει στο μυαλό του, τι μπορεί να πραγματοποιήσει. Ωστόσο, θα επιμένω ότι ο κινηματογράφος είναι η πιο ακριβή τέχνη.
Στις ταινίες σας, πώς επιλέγετε τους ηθοποιούς;
Ξεκινάω από τη σκέψη ότι όποια ιστορία επιθυμώ να αφηγηθώ, αυτή αποτελεί έναν καινούργιο κόσμο. Έναν κόσμο που θέλω να τον φτιάξω από την αρχή. Το στοιχείο της έρευνας, του casting και της διανομής των ρόλων, για μένα είναι από τα πιο γοητευτικά. Σέβομαι και εκτιμώ το γεγονός ότι έρχονται άνθρωποι στο γραφείο μου να με συναντήσουν και να περάσουν τη δοκιμασία αυτή. Τους δίνω χρόνο, δεν εμπιστεύομαι μια φωτογραφία και ένα βιογραφικό. Μπορεί το πρόσωπο που θα με επισκεφτεί να διαθέτει ένα βιογραφικό που δε θα αναφέρει ότι του αρέσουν τα ποντιακά τραγούδια ή ότι μένει σε μια γειτονιά που έχει πρόβλημα ή ότι όταν έρχεται να με συναντήσει έχει έρθει από το νοσοκομείο που είναι η μητέρα του. Η συνάντηση με τους ανθρώπους αυτούς είναι μια ολοκαίνουργια εμπειρία και πολλές φορές οι ιστορίες που αποκομίζω στα castings είναι πολύ πιο ενδιαφέρουσες από τις ιστορίες που ετοιμάζομαι να γυρίσω.
Για μένα, δεν υφίστανται, το μέσον, ο ξάδερφος, η κόρη του φίλου για να παίξουν στην ταινία, αυτά έχουν αποκλειστεί παντελώς. Με τη λογική ότι έχω δυο παιδιά που θέλω με ό,τι καταπιάνονται να το καταφέρνουν από μόνα τους.
Τα πρόσωπα είναι κυρίαρχα στον κινηματογράφο. Παίρνω τον εαυτό μου ως παράδειγμα, όταν μπαίνω στο σινεμά, το πρόσωπο που βλέπω είναι αυτό που μου αφηγείται την ιστορία, ούτε το σκηνοθέτη βλέπω, ούτε τους τεχνικούς ή το budget. Επιμένω και ψάχνω σχολαστικά.
Στις Νύφες, τα κορίτσια στους δυο βασικούς ρόλους, επιλέχτηκαν από 1700 κορίτσια. Στη ‘’Μικρά Αγγλία’’ ήμουν τυχερός, την Πηνελόπη Τσιλίκα, την είδα σε ένα γύρισμα της κόρης μου. Ξεχώρισα την ένταση του προσώπου της, τη φιγούρα της. Η Σοφία Κόκκαλη ήταν συμμαθήτρια με την Πηνελόπη στο Εθνικό και ήμουν πολύ τυχερός και μ’ αυτή την επιλογή. Τους έδειξα εμπιστοσύνη και αποκόμισα ιδέες.
Eίμαι τυχερός που ζω και εκφράζομαι καλλιτεχνικά στον τόπο μου. Ενώ είναι μικρός έχει τελείως διαφορετικές περιοχές, πράγμα που σημαίνει πως έχει τεράστιο πλούτο ιστοριών.
Οι ταινίες σας προσανατολίζονται στο παρελθόν, άλλοτε νοσταλγικό άλλοτε νωπό και επίπονο. Είναι το παρελθόν ο δάσκαλος για το παρόν;
Το παρελθόν είναι κοντά μας, ο σύντροφος της καθημερινότητας, της σύγχρονης στιγμής. Λέω, απευθυνόμενους στους νέους σκηνοθέτες, ‘’δεν έχετε πέσει με ένα αλεξίπτωτο σ’ αυτόν τον τόπο, όπου και να σταθείτε κάποιος άλλος έχει προηγηθεί, έχει υποστεί την ίδια δοκιμασία, έχει συναντήσει την ίδια εμπειρία’’. Οι ταινίες, ήταν μια ανάγκη να καταλάβω τα προβλήματα της εποχής, τους ανθρώπους, να πάρω απαντήσεις. Στη ‘’Ψυχή βαθιά’’ ξεκίνησα για να μελετήσω τον εμφύλιο όχι για να κάνω απλά μια ταινία. Αφού ολοκλήρωσα μια μελέτη και έρευνα 4-5 χρόνων που διάβαζα, τότε ξεκίνησα την ταινία. Είναι η προσωπική μου ανάγκη για ταξίδια στην ιστορία, ξέρω κάθε μύχια λεπτομέρεια του Αλή Πασά, που γεννήθηκε, τους οπλαρχηγούς του, την ατμόσφαιρα της εποχής. Μπαίνω σε ένα ταξίδι έρευνας για δική μου απόλυτα ανάγκη.
Τι ήταν αυτό που αγάπησαν οι σύγχρονοι Έλληνες στην "Μικρά Αγγλία" της δεκαετία τους '30; Ποιο διαχρονικό στοιχείο τους άγγιξε;
Ο δύσκολος και ιδιόρρυθμος τρόπος ζωής των γυναικών. Μπορεί σε μια κουβέντα να αναφερθεί μια τέτοια ιστορία. Ο κινηματογράφος, όμως, έτσι όπως αναπαριστά την εποχή, τα πρόσωπα, τις ιδιαίτερες αντιδράσεις των προσώπων, έδωσε ανάγλυφα τις ιστορίες των γυναικών του νησιού που έμεναν για χρόνια μόνες. Και τις ιστορίες των ανδρών που είχαν μια διέξοδο, έναν τρόπο διαφυγής, την επιλογή του επαγγέλματος του ναυτικού για οικονομικούς λόγους αλλά και την προοπτική μιας άλλης ζωής. Τελείως διαφορετική η μοίρα των γυναικών. Έχουμε ένα σπίτι σ’ ένα χωριό της Άνδρου και για πολλά χρόνια απαγορευόταν να μπει ξένος άντρας στο χωριό. Η προσπάθεια να καταδείξουμε το ψυχισμό αυτών των γυναικών και η επάρκεια του καλλιτεχνικού αποτελέσματος ήταν η φροντίδα μας.
Συνειδητοποιήσατε έτσι ότι η Ελλάδα κρύβει παράλληλες κρυμμένες ιστορίες σε κάθε τόπο...
Άπειρες. Λέω, πολλές φορές, πως είμαι τυχερός που ζω και εκφράζομαι καλλιτεχνικά στον τόπο μου. Ενώ είναι μικρός έχει τελείως διαφορετικές περιοχές. Τα προβλήματα είναι κοινά για όλη την επικράτεια αλλά είναι άλλη η Θράκη από τη Μακεδονία, άλλη η Μακεδονία από την Κρήτη, πράγμα που σημαίνει ότι υπάρχει τεράστιος πλούτος ιστοριών. Είναι ευαίσθητοι οι Έλληνες στο να σου διηγηθούν την ιστορία τους και να σου απονείμουν δικαιοσύνη όταν δουν την ταινία. Είναι γενναιόδωροι στις αντιδράσεις τους. Η ‘’Μικρά Αγγλία’’ ήταν η ταινία με την οποία δεχτήκαμε τη μεγαλύτερη αγάπη του κοινού. Αλλά και οι προηγούμενες ταινίες μου δημιούργησαν μια σχέση εμπιστοσύνης με το κοινό.
Η τηλεόραση χρονικά και όχι αφοριστικά έρχεται να διαδεχτεί τον κινηματογράφο. Στις μέρες μας γίνονται ταινίες που έχουν τηλεοπτική αίσθηση και θυμίζουν τηλεοπτικά προϊόντα. Αυτό αποπροσανατολίζει τον κινηματογράφο;
Ήμουν υπέρ των ιδιωτικών καναλιών στην αρχή της δημιουργίας τους γιατί πίστευα ότι θα μιμηθούν τις επιλογές της κρατικής τηλεόρασης. Τα πρώτα σήριαλ της κρατικής τηλεόρασης είχαν μια αισθητική και μια ποιότητα. Αυτό που δημιούργησαν οι ανάγκες της αγοράς επηρέασαν και την κρατική τηλεόραση που μιμήθηκε τις επιλογές των ιδιωτικών καναλιών. Αυτή τη δύσκολη εποχή η τηλεόραση παίζει τελείως παραπλανητικό ρόλο.
Οι κινηματογραφικές ταινίες που θυμίζουν τηλεόραση και σήριαλ είναι στην ουσία παρέες καλλιτεχνών που έγιναν γνωστοί από την τηλεόραση και που την αισθητική και τον τρόπο ψυχαγωγίας που έμαθαν προσπαθούν να τον περάσουν στον κινηματογράφο. Η απογοήτευσή μου έχει να κάνει με το νεανικό κοινό, που πηγαίνει κινηματογράφο.
Έρχονται ταινίες που έχουν βραβευτεί σε διεθνή φεστιβάλ, συνοδεύονται από καλές κριτικές και αντιμετωπίζουν πρόβλημα διανομής. Εκεί πρέπει η νέα γενιά σκηνοθετών, τα γραφεία εκμετάλλευσης αλλά και το ελληνικό κοινό κάπου να συναντηθούν. Η προσπάθεια πρέπει να ξεκινήσει από τους σκηνοθέτες να κάνουν οι ίδιοι το ταξίδι προς το κοινό. Εγώ λέω στα παιδιά μου,’’ μαζευτείτε, πάρτε ένα πουλμανάκι και για τρία χρόνια βγείτε στην περιφέρεια και δείξτε τις ταινίες σας’’. Για δέκα μέρες που παίζεται μια βραβευμένη ταινία, δεν αρκεί, έφυγε.
Νέοι δημιουργοί με no budget films. Είναι αυτό ευοίωνο;
Στη δική μου γενιά, έπρεπε να φτάσουμε σε ηλικία 35 χρόνων για να βρούμε βαριά κάμερα, φιλμ, για να βρούμε τι μπορούμε να κάνουμε από αυτά που έχουμε στο μυαλό μας. Σήμερα με μια κάμερα των 200 ευρώ, χωρίς να συγκρίνω το αισθητικό αποτέλεσμα που χρειάζεται για μια κινηματογραφική προβολή, μπορεί ο νέος να πάρει απαντήσεις εγκαίρως για το τι έχει στο μυαλό του. Η σύγχρονη τεχνολογία είναι βοηθός των νέων κινηματογραφιστών, αυτό δε σημαίνει ότι δε χρειάζεται η κρατική επιχορήγηση, η βοήθεια από την τηλεόραση και τους χορηγούς.
Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης. Πόσο σημαντικό να υπάρχει αυτός ο θεσμός;
Ένας σημαντικός θεσμός. Γεμίζουν οι αίθουσες με κοινό της πόλης αλλά και άλλων πόλεων, βλέπουν ταινίες που δεν θα τις έβλεπαν αλλού, γίνονται συναντήσεις μεταξύ κινηματογραφιστών και υπάρχουν προοπτικές για μελλοντικές συνεργασίες. Ήταν λίγο διαφορετικό όταν ήταν μόνο για ελληνικές ταινίες, τώρα είναι δικαίως διεθνής θεσμός. Ίσως θα μπορούσε να πέσει λίγο περισσότερη προσοχή στις ελληνικές ταινίες.
Τώρα με την αιτιολογία του εορτασμού των 100 χρόνων του ελληνικού σινεμά είναι μια αφορμή. Στο μέλλον μπορεί να τιμηθούν πρόσωπα που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ιστορία του κινηματογράφου, όχι μόνο σκηνοθέτες και ηθοποιοί αλλά και τεχνικοί. Το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης είναι αναμφισβήτητος θεσμός, ζωντανός με εκατοντάδες εθελοντές. Έχω ταξιδέψει σε πολλά Φεστιβάλ, τα μεγάλα όπως των Καννών, του Βερολίνου, είναι απρόσωπα και χαώδη και τα μικρά Φεστιβάλ χωρίς προγραμματισμό. Η Θεσσαλονίκη είναι παράδεισος και είμαι ευτυχισμένος κάθε φορά που έρχομαι.
σχόλια