Παράκαμψη προς το κυρίως περιεχόμενο

«Τα ευτυχισμένα χρόνια»: Ο Εμίλ Ζολά φωτογραφίζει τα παιδιά του

Ο Ζολά, που είχε πάθος με τη φωτογραφία, συνήθιζε να φωτογραφίζει τα παιδιά του και να φτιάχνει λευκώματα με οικογενειακές φωτογραφίες.

Ο Ζολά φωτογραφίζει την κόρη του Ντενίζ και τη μυστική οικογενειακή ευτυχία

To μουσείο Ορσέ παρουσιάζει τις φωτογραφίες της κόρης του Εμίλ Ζολά, Ντενίζ, που τραβήχτηκαν από τον ίδιο τον Γάλλο συγγραφέα όταν ήταν παιδί. Στην έκθεση «Τα ευτυχισμένα χρόνια. Η Ντενίζ φωτογραφίζεται από τον πατέρα της Εμίλ Ζολά» ο Ζολά καταγράφει την καθημερινή ζωή της οικογένειάς του με τρυφερότητα.

Το 1865 ο Εμίλ Ζολά γνώρισε την Αλεξαντρίν, η οποία έγινε ερωμένη του. Παντρεύτηκαν το 1870. Η Αλεξαντρίν έζησε μαζί του μέχρι το τέλος και συνέβαλε καθοριστικά στην προώθηση του έργου του. Ήταν άτεκνοι, αλλά εκείνη είχε κάνει ένα παιδί πριν γνωρίσει τον Ζολά, το οποίο εγκατέλειψε επειδή δεν ήταν σε θέση να το φροντίσει. Όταν το εξομολογήθηκε αυτό στον Ζολά μετά τον γάμο τους, αναζήτησαν το κορίτσι, αλλά εκείνο είχε πεθάνει λίγο μετά τη γέννησή του.

Το 1888 ο Ζολά απέκτησε μια φωτογραφική μηχανή. Την ίδια χρονιά η σύζυγός του προσέλαβε τη Ζαν Ροζερό, μια 21χρονη μοδίστρα που θα ζούσε μαζί τους στο σπίτι τους στο Μεντάν. Ο 48χρονος Ζολά ερωτεύτηκε τη Ζαν και απέκτησε μαζί της δύο παιδιά: την Ντενίζ το 1889 και τον Ζακ το 1891. Αφού η Ζαν έφυγε από το Μεντάν για το Παρίσι, ο Ζολά συνέχισε να την υποστηρίζει και να την επισκέπτεται.

Σαν προσωπικό ημερολόγιο, οι εικόνες του αποτυπώνουν τον μικρόκοσμο της οικογένειάς του, αλλά και την ιδιωτική τραγωδία της διπλής ζωής του, διχασμένης ανάμεσα σε δύο νοικοκυριά και δύο γυναίκες.

Ο Ζολά έφτασε σχεδόν σε επαγγελματικό επίπεδο εξειδίκευσης και φωτογράφιζε μανιωδώς από το 1894, όταν είχε σχεδόν ολοκληρώσει το μεγάλο λογοτεχνικό του έργο, τον κύκλο μυθιστορημάτων Rougon Macquart. Τράβηξε περίπου δέκα χιλιάδες φωτογραφίες που απεικονίζουν μέρη όπου έζησε (Παρίσι, Médan, Verneuil-sur-Seine και Λονδίνο), τοποθεσίες που επισκέφθηκε, ξένες πόλεις που εξερεύνησε, φίλους και υπηρέτες και ανθρώπους που συνάντησε, όμως οι πιο εξαιρετικές και συγκινητικές φωτογραφίες του είναι τα πορτρέτα αυτής της δεύτερης οικογένειάς του.  

Σαν προσωπικό ημερολόγιο, οι εικόνες του αποτυπώνουν τον μικρόκοσμο της οικογένειάς του, αλλά και την ιδιωτική τραγωδία της διπλής ζωής του, διχασμένης ανάμεσα σε δύο νοικοκυριά και δύο γυναίκες. Καθρεφτίζοντας τις επιστολές που έγραφε στις «τρεις του αγάπες», την ερωμένη του Ζαν και τα παιδιά, με τους οποίους ζούσε μια μυστική ζωή, οι φωτογραφίες αυτές είναι παθιασμένες δηλώσεις αγάπης.

Ταξιδιωτικές φωτογραφίες του Ζολά.
 
 

«Αν δεν ξεκινούσαμε αμέσως για έναν περίπατο, μέναμε στον κήπο. Ο πατέρας μου έβγαζε φωτογραφίες με το ίδιο πάθος που αφιέρωνε στα πάντα. Επομένως, έχουμε ζωντανές αναμνήσεις της ιδιωτικής μας ζωής» έγραψε η Ντενίζ Ζολά στο βιβλίο της «Émile Zola raconté par sa fille» το 1931.

Μια εξαιρετική συνεργασία αναπτύχθηκε μεταξύ αυτού του ερασιτέχνη φωτογράφου και του νεαρού μοντέλου του στο «μεγάλο εξοχικό σπίτι περιτριγυρισμένο από τοίχους» στο Verneuil-sur-Seine, «το οποίο ήταν κρυμμένο από τον έξω κόσμο», όπως περιγράφει η Ντενίζ. Μέχρι τον θάνατό του το 1902, ο Ζολά τράβηξε πάνω από εκατό πορτρέτα της Ντενίζ, που ήταν από εννέα έως δεκατριών ετών.

Το νεαρό μοντέλο του φωτογραφίζεται σε εσωτερικούς χώρους, χωρίς ντεκόρ ή σκηνικά. Η Ντενίζ κοιτάζει στον φακό τον αγαπημένο της πατέρα, ο οποίος την παρατηρεί από κάθε γωνία σε κοντινό πλάνο. Είναι ένα παιχνίδι μεταξύ τους, ο Ζολά ερμηνεύει το πρόσωπο ενός παιδιού που αναπτύσσεται ενώ εκείνη παίζει με τον φακό παίρνοντας στοχαστικές, ανεξιχνίαστες και συχνά πανηγυρικές πόζες. Τα δυο πρόσωπα μπροστά και πίσω από την κάμερα συνδέονται με μια μυστική ζωή και οι φωτογραφίες αποτυπώνουν έναν σιωπηλό διάλογο μεταξύ δύο προσώπων που νιώθουν αγάπη και τρυφερότητα.

Εμίλ Ζολά, Οικογενειακό πορτρέτο, Ζακ και Ντενίζ, περ. 1900 © Musée d’Orsay,

Τον Νοέμβριο του 1891 η Αλεξαντρίν ανακάλυψε τη σχέση τους, γεγονός που τους έφερε στα πρόθυρα του διαζυγίου. Δεν χώρισαν ποτέ, γεγονός που επέτρεψε στον Ζολά να αναλάβει ολοένα και πιο ενεργό ρόλο στη ζωή των παιδιών. Μετά τον θάνατο του Ζολά, τα παιδιά πήραν το όνομά του ως νόμιμο επώνυμό τους.

Τα οικογενειακά λευκώματα φωτογραφιών ήταν πολύ διαδεδομένα στην αστική τάξη της εποχής. Ωστόσο, λίγοι ήταν εκείνοι που αφοσιώθηκαν όχι μόνο στη λήψη φωτογραφιών, αλλά και στη δημιουργία λευκωμάτων. Πρόκειται για μια πρακτική που παρατηρείται συχνότερα μεταξύ των γυναικών, οι οποίες επιθυμούν να διατηρήσουν την οικογενειακή μνήμη. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο τα λευκώματα φωτογραφιών του Ζολά είναι πρωτοφανή και σπάνια.

Ως πραγματικός επαγγελματίας, ο Ζολά είχε στην κατοχή του δώδεκα φωτογραφικές μηχανές όλων των μορφών: την ταξιδιωτική φωτογραφική μηχανή Brichaut με τρίποδο, την Nadar Detective, την Pocket Kodak, την πανοραμική Kodak και την Mürer Express. Ο συγγραφέας-φωτογράφος πειραματίστηκε με διάφορες μορφές, χαρτιά και καδραρίσματα και χρησιμοποίησε τόσο πλάκες όσο και φιλμ, που μόλις είχαν εμφανιστεί. Έστησε επίσης ένα εργαστήριο στο υπόγειο κάθε σπιτιού του. Ο Ζολά έκανε τη φωτογραφία αυτόνομη πρακτική και ένα πραγματικό μέσο έκφρασης, που αποτελεί κεντρικό στοιχείο της δουλειάς του.

Ο Ζακ και η Ντενίζ φωτογραφίζονται από τον πατέρα τους Εμίλ Ζολά.
Ντενίζ Ζολά, περ. 1900 © Musée d’Orsay.
Ντενίζ Ζολά, περ. 1902 © Musée d’Orsay.
Η Ντενίζ και ο Ζακ στον κήπο του σπιτιού τους.
Ντενίζ Ζολά, περ. 1898-1899.
Ντενίζ Ζολά, περ. 1898-1899.
Ντενίζ Ζολά, 1901.
Ντενίζ Ζολά, περ. 1898-1899.
Μέρος του φωτογραφικού αρχείου του Εμίλ Ζολά.
Ο Εμίλ Ζολά με την Ντενίζ και τον Ζακ.