Στην συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου ανήκει ένα υπέροχο και σπάνιο έργο τέχνης που μπορεί να θεωρηθεί ο προάγγελος των 3D απεικονίσεων, το οπτικό Κουτί με Απόψεις του Εσωτερικού ενός Ολλανδικού Σπιτιού του Σάμουελ Φαν Χούγκστρατεν.
Παιδί μιας οικογένειας Μεννονιτών με μακρά καλλιτεχνική παράδοση, ο φαν Χούγκστρατεν υπήρξε πολυτάλαντος, καθώς καταπιάστηκε όχι μόνο με την ζωγραφική αλλά και την ποίηση και την συγγραφή, πολυταξιδεμένος, μαθητής του Ρέμπραντ, και σχεδόν εμμονικός με τα θέματα της προοπτικής και της οφθαλμαπάτης. Επίσης ήταν ένας εξαιρετικά φιλόδοξος άνθρωπος που φρόντιζε μέσω των συναναστροφών -και φυσικά του γάμου του- να καλλιεργήσει έναν κοινωνικό κύκλο όπου οι σημαντικοί και κυρίως λίαν ευκατάστατοι αστοί και ευγενείς θα είχαν πάντα θέση και οι παραγγελίες τους για προσωπογραφίες και άλλου είδους ζωγραφικά έργα θα είχαν ως αποδέκτη τον ίδιο.
Γεννηθείς στο Ντόρντρεχτ το 1627, έζησε εκεί και πήρε τα πρώτα μαθήματα ζωγραφικής και χαρακτικής από τον πατέρα του. Όταν εκείνος πέθανε αποφάσισε να εγκαταλείψει την μικρή κωμόπολη για να εγκατασταθεί στο Άμστερνταμ και να μαθητεύσει στο ατελιέ του αξεπέραστου Ολλανδού ζωγράφου και ικανού δασκάλου Ρέμπραντ. Η θητεία του εκεί άφησε ένα ισχυρότατο αποτύπωμα στον φαν Χούγκστρατεν, εμφανές εξάλλου στα παλαιότερα σωζόμενα έργα του.
Παρότι πολλοί θεωρούν τον φαν Χούγκστρατεν καλύτερο ποιητή παρά ζωγράφο, ο σύγχρονος φιλότεχνος δεν μπορεί παρά να θαυμάσει την εντυπωσιακή μαεστρία με την οποία κατασκεύαζε τα peepshows του, ή αλλιώς τα "κουτιά προοπτικής."
Η τεχνοτροπία και τα θέματα που επιλέγει για τους πίνακες, τα χαρακτικά, και τα σχέδια της πρώιμης περιόδου του, θυμίζουν τόσο πολύ τα έργα του Ρέμπραντ ώστε κατά το παρελθόν κάποια να έχουν αποδοθεί λανθασμένα στον δάσκαλο αντί για τον μαθητή. Επίσης στο ατελιέ του Ρέμπραντ συνέπεσε με τον Κάρελ Φαμπρίτιους, ο οποίος εικάζεται πως τον επηρέασε στα θέματα οπτικής και προοπτικής.
Η φιλαυτία του Ολλανδού ζωγράφου εκφράζεται από πολύ νωρίς στις προσωπογραφίες που φιλοτεχνεί και η φιλοδοξία του αντικατοπρίζεται στις συχνές μετεγκαταστάσεις σε αναζήτηση σπουδαίων πατρώνων. Το 1648 επιστρέφει για λίγο στη γενέτειρα του, την οποία σύντομα εγκαταλείπει ξανά το 1651 για να μεταβεί στην Βιέννη. Η σπάνια δεξιοτεχνία του στις συνθέσεις trompe l'oeil και η ικανότητα του στις νεκρές φύσεις είναι ο λόγος που κέρδισε την εκτίμηση του αυτοκράτορα Φερδινάνδου Γ' και μαζί μία θέση στην αυλή του.
Κοιτάζοντας μία νεκρή φύση του, ο αυτοκράτορας αναφώνησε "Αυτός είναι ο πρώτος ζωγράφος που με εξαπάτησε!" Η "τιμωρία" του φαν Χούγκστρατεν γι' αυτό ήταν η κατάσχεση του πίνακα. Σε αντάλλαγμα ο Φερδινάνδος Γ' του χάρισε ένα τιμητικό χρυσό μετάλλιο που αποτέλεσε πηγή μεγάλης υπερηφάνειας για τον ζωγράφο που την ενσωμάτωσε σε πολλούς πίνακες του.
Ο φαν Χούγκστρατεν ταξίδεψε επίσης επί μακρόν στην Ιταλία, επισκεπτόμενος την Ρώμη και τη Νάπολη, στη Γερμανία και αργότερα στο Λονδίνο όπου έμεινε και εργάστηκε για τέσσερα χρόνια περίπου από το 1662 έως το 1666. Και εκεί οι παραγγελιοδότες του ανήκαν στην ελίτ της χώρας. Μετά το Λονδίνο σειρά είχε η Χάγη όπου έζησε εργαζόμενος για πέντε περίπου χρόνια πριν επιστρέψει οριστικά στο Ντόρντρεχτ το 1673 εργαζόμενος πάνω στην πραγματεία του για την ζωγραφική "Εισαγωγή στην Υψηλή Σχολή της Τέχνης της Ζωγραφικής".
Το τελικό του έργο εκδόθηκε το 1678, την χρονιά του θανάτου του και αποτελεί μεταξύ άλλων και μια σημαντική και αρκετά αξιόπιστη καταγραφή των απόψεων του Ρέμπραντ περί ζωγραφικής, ενώ στις σελίδες του ο φαν Χούγκστρατεν δεν φείδεται επικρίσεων για τον υπερβολικό νατουραλισμό του Ρέμπραντ.
Παρότι πολλοί θεωρούν τον φαν Χούγκστρατεν καλύτερο ποιητή παρά ζωγράφο, ο σύγχρονος φιλότεχνος δεν μπορεί παρά να θαυμάσει την εντυπωσιακή μαεστρία με την οποία κατασκεύαζε τα peepshows του, ή αλλιώς τα "κουτιά προοπτικής."
Στην κατηγορία αυτή ανήκει και το Κουτί με Απόψεις του Εσωτερικού ενός Ολλανδικού Σπιτιού που φιλοτέχνησε κάπου μεταξύ 1655 και 1660. Πρόκειται για ένα κουτί διαστάσεων 58 x 88 x 60.5 εκ., διακοσμημένο τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά, και τοποθετημένο σε μία ψηλή βάση. Το εσωτερικό του κουτιού είναι ζωγραφισμένο στις τρεις πλευρές και το επάνω και κάτω μέρος ενώ η έκτη πλευρά είναι ανοιχτή. Ιδανικά η πλευρά αυτή φωτιζόταν είτε από φυσική πηγή φωτός, είτε από κερί ενώ υπάρχουν δύο τρύπες στις βραχείες πλευρές του για να κοιτάζει κανείς μέσα την απεικόνιση του ολλανδικού σπιτιού της εποχής εκείνης που μοιάζει σχεδόν ζωντανή.
Το εσωτερικό φαίνεται σχεδόν μεγαλύτερο από το κουτί που το περιέχει χάρη στην ιδιαίτερη τεχνική του φαν Χούγκστρατεν όπου εντός της κάθε εικόνας περικλείονται φευγαλέες εικόνες άλλων δωματίων μέσα από παράθυρα και πόρτες. Το μεγαλύτερο μέρος της ζωγραφιάς είναι απεικονισμένη με την συμβατική προοπτική, αλλά υπάρχουν και λεπτομέρειες που αλληλεπιδρούν με τις επιφάνειες του κουτιού, όπως για παράδειγμα ο σκυλάκος (αγαπημένη προσθήκη του ζωγράφου στα ζωγραφικά του έργα, όπως και οι γάτες) που φαίνεται να ξεπετάγεται καθώς ο μισός είναι ζωγραφισμένος κανονικά στον "τοίχο" του δωματίου, ενώ το κάτω μέρος και τα πόδια του είναι ζωγραφισμένα στο πάτωμα, σε αναμορφική προοπτική. Η ορθή γωνία δημιουργεί αυτή την ψευδαίσθηση, την οποία εκμεταλλεύεται ο καλλιτέχνης πολλές φορές.
Στο ανάπτυγμα του κουτιού εμφανίζεται επίσης κι ένα παράξενο κόκκινο ορθογώνιο στο δάπεδο, με ένα μικρό λευκό ορθογώνιο επάνω του που εύκολα το περνάει κανείς για χαλί αλλά αν κοιτάξει από τις οπές φαίνεται ξαφνικά σαν τραπέζι με έναν λευκό φάκελο επάνω του, του οποίου ο παραλήπτης μάλιστα είναι ο ίδιος ο φαν Χούγκστρατεν, κάτι που μας οδηγεί στην σκέψη ότι ίσως έχει απαθανατίσει το εσωτερικό του σπιτιού του.
Ίσως μάλιστα η γυναίκα που φαίνεται ξαπλωμένη σε κάποιο από τα δωμάτια στο βάθος να είναι η σύζυγος του ζωγράφου, άποψη που στηρίζεται και η επιλογή να ζωγραφίσει τόσο τον δικό του θυρεό όσο και της οικογενείας της.
Οι τεχνικές που χρησιμοποιούνται για να επιτύχει κανείς αυτό το αποτέλεσμα είναι αρκετές αλλά μάλλον ο φαν Χούγκστρατεν χρησιμοποίησε μία έντονη πηγή φωτός και τοποθετώντας μικρογραφίες αντικειμένων αντέγραψε τις προβεβλημένες σκιές τους, οι οποίες αντιστοιχούν στην αναμορφική εικόνα τους όπως πρέπει να σχεδιαστεί στις άλλες τρεις πλευρές του κουτιού ώστε να ξεγελαστεί το μάτι μας. Δεδομένου ότι κατά πάσα πιθανότητα το εσωτερικό του κουτιού απεικονίζει την εστία του καλλιτέχνη, εξίσου σημαντικές είναι και οι εξωτερικές απεικονίσεις που φαίνεται να αποτελούν αλληγορικές αναφορές στην ζωή του και να αποκαλύπτουν την επιθυμία του για χρήματα, φήμη και δόξα και αντιστοιχούν στα κεφάλαια της πραγματείας που ολοκλήρωσε λίγο πριν τον θάνατο του.
Η επιμήκης πλευρά όπου εμφανίζεται ένα χερουβείμ κρατώντας το κέρας της Αμάλθειας παρουσιάζει την αγάπη για τον πλούτο ως κινητήριο δύναμη που ωθεί τον καλλιτέχνη να δημιουργήσει. Η αγάπη για την τέχνη και την δόξα εικονίζονται στις βραχείες πλευρές του κουτιού ενώ η επάνω πλευρά του καλύπτεται από μια εύκολη να αναγνωστεί αλληγορία για την σωματική έλξη: η Αφροδίτη και ο Έρως είναι ξαπλωμένοι και ζωγραφισμένοι αναμορφικά. Αυτή η επιλογή του φαν Χουγκστράτεν ίσως να ήταν εκτός από τεχνικό κόλπο και μία δήλωση του για το πάθος και τον έρωτα, μιας και η οπτική του ανθρώπου αλλοιώνεται όταν τον αγγίξουν τα βέλη του φτερωτού θεού και κατακλυστεί από επιθυμία.
σχόλια