Δεν πιστεύω στα ζώδια, δεν τα διαβάζω. Είμαι Δίδυμος με ωροσκόπο Λέοντα. Η δεύτερη πρόταση αναιρεί την πρώτη, αλλά δεν είναι σχήμα οξύμωρο. Την πληροφορία την έλαβα κατά τη διάρκεια ρεπορτάζ πριν από χρόνια, χωρίς καν να ρωτήσω. Σήμερα είναι η Παγκόσμια Ημέρα Αστρολογίας. Ούτε αυτό το ήξερα. Ενημερώθηκα, προκειμένου να γραφτεί ένα άρθρο που κάπως θα εξηγούσε γιατί προβάλλουμε τα άγχη μας πάνω στα ζώδια, μαζικά, πιστά, κάποτε τυφλά, σε ένα μοτίβο προσήλωσης που λίγο θυμίζει σύγχρονη προσευχή.
Δεν έχω κάτι κακό να πω για τους αστρολόγους. Όσες φορές χρειάστηκε να συνομιλήσω μαζί τους, πάντα για κάποια δήλωση, για τα «φώτα» τους σ’ ένα άρθρο, πάντα (επίσης) διέκρινα εκείνο τον κόμπο στη φωνή, την αμφιβολία για το πώς θα τους συμπεριφερθώ, μήπως θέλω να τους κάνω κακό, να ακυρώσω την «επιστήμή» τους, την τέχνη τους, αν προτιμάτε. Δεν με πολύ-ένοιαζε ποτέ. Μέχρι τη μέρα που χρειάστηκε να πάρω συνέντευξη από μία διασημότητα της ελληνικής αστρολογίας, από τις πιο ευγενείς περιπτώσεις που κυκλοφορούν σε τηλεοράσεις, περιοδικά και στη δημόσια σφαίρα γενικότερα.
Με περίμενε πράος, προσηνής, σχεδόν γοητευτικός, μου είπε αυτά που ήθελε να μου πει, φάγαμε ένα δίωρο κουβεντιάζοντας αντικριστά, μέχρι που τον ευχαρίστησα και άρχισα να μαζεύω μαγνητόφωνα και σημειώσεις για να φύγω. «Δεν θέλετε να με ρωτήσετε κάτι;», μου είπε κάπως ενοχλημένος, μάλλον συνηθισμένος από συναδέλφους, που ναι μεν βρίσκονταν στο γραφείο του για επαγγελματικούς λόγους, αλλά ήθελαν και μια πληροφορία για ένα ζήτημά τους. Σχεδόν 10 χρόνια πριν, μάλλον δεν είχα απορίες για το μέλλον, οπότε απάντησα αρνητικά. Με ρώτησε πότε γεννήθηκα –μήνα, έτος, ώρα- και ανοίγοντας κάτι που έμοιαζε με χάρτη, έφτιαξε με το μολύβι του ένα σχήμα που θύμιζε βάρκα. «Α, τι ενδιαφέρουσα περίπτωση!», αναφώνησε λίγο σα να μιλούσε μόνος του –και λίγο για να μου κεντρίσει το κανένα ενδιαφέρον- και με φώναξε πιο κοντά για να μου δείξει ένα σύμβολο.
Όταν αποτυχαίνει κάποιος, έχει ανάγκη από έναν αμυντικό μηχανισμό που θα μετριάσει την ψυχική του ένταση και το αρνητικό του συναίσθημα. Και μία αστρολογική πρόβλεψη μπορεί να το προσφέρει αυτό. Ένας "ανάδρομος Ερμής" ή μία "ανάδρομη Αφροδίτη" μπορεί να αποτελέσουν το τέλειο άλλοθι για λάθη, αποτυχίες και αναβλητικές συμπεριφορές.
«Ξέρετε τι είναι αυτό;». Ιδέα δεν είχα. «Είναι ο ωροσκόπος σας. Ο ωροσκόπος μοιάζει λίγο με βάρκα και λίγο με φέρετρο, γιατί είναι ο τρόπος με τον οποίο μπαίνουμε και βγαίνουμε από τη ζωή». Ομολογώ ότι τα έλεγε λίγο ποιητικά, λίγο έξω από τα δεδομένα μου, δεν με ρώτησε κάτι άλλο που θα μπορούσε να του παρέχει κάποια πληροφορία, κοντοστάθηκα για κανά 20λεπτο ακόμη όρθια να ακούω γενικόλογα κάποια χαρακτηριστικά της ιδιαίτερης ζωδιακής μου περίπτωσης. Ταράχτηκα ελαφρώς, χαιρετηθήκαμε, έφυγα. Δεν βρεθήκαμε ξανά ποτέ. Φρόντισα να ξεχάσω τη συνάντηση τις επόμενες μέρες. Η ζωή είναι ωραία για κάποιον που δεν πιστεύει στις προβλέψεις. Και περίεργη για κάποιον με καλή μνήμη. Όταν μετά από χρόνια, περιστατικά και καταστάσεις, δημιουργούσαν ένα επαναλαμβανόμενο, ωστόσο, απρόκλητο μοτίβο, ο κύριος θα έσκαγε μέσα στο κεφάλι μου σαν την αστραπή. Θυμήθηκα μια δυο κουβέντες του, έτσι ειπωμένες με κάπως βιβλικό ύφος, και με καθυστέρηση πολλών ετών, τσάκωσα τον εαυτό μου σ’ αναμμένα κάρβουνα, τα οποία έσβησαν με τη βαθιά πίστη ότι είμαι, ότι είμαστε, μία πολύ πιο σύνθετη συνάρτηση, πολλών διαφορετικών παραγόντων, από αυτό που είναι γραμμένο στα αστέρια. Το μόνο ιδιαίτερο που μπορώ να μου βρω είναι ότι εν αντιθέσει με τη μαμά, την καλύτερη μου φίλη και πολύ ακόμη κόσμο γύρω μου που εκτιμώ, δεν θέλω να μάθω τι θα μου συμβεί. Ακόμη κι αν υπήρχε μία τέτοια αξιόπιστη πιθανότητα, δεν θέλω να το ξέρω.
Μπορώ, όμως, να καταλάβω όσους κάνουν «σσσς!» την ώρα που παίζουν τα ζώδια στην τηλεόραση. Την προσήλωση του αναγνώστη στα ζώδια ημέρας. Το εννοώ, δεν ειρωνεύομαι. Διαβάζοντας πριν από λίγες μέρες ένα άρθρο στον “Independent”, που πάνω κάτω καταπιανόταν με τη μανία των millennials με τις αστρολογικές προβλέψεις, αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για κάτι σαν σύγχρονη προσευχή, σαν ένα δίλεπτο που ξορκίζει κανείς τα προβλήματα του, περιμένοντας να ακούσει ή να διαβάσει κάτι που θα το εκλάβει σαν σημάδι για το πώς να συνεχίσει τη μέρα του. Αν αναλογιστεί κανείς σε τι εποχές αντέχουμε να ζούμε, με τι ολοκαίνουρια προβλήματα, χωρίς κανένα εγχειρίδιο επίλυσής τους, αντιλαμβάνεται και την αυξανόμενη ανάγκη, ειδικά των 30, 35+.
Ζήτησα την άποψη 4-5 διασήμων της ελληνικής αστρολογίας, μεταξύ των οποίων και ο κύριος με τα ωραία ελληνικά και το βιβλικό ύφος. Δυστυχώς, το κείμενο συνέπεσε με τον θάνατο της Βιργινίας Λεούση και αντιλήφθηκα αν όχι άρνηση, τουλάχιστον ξεκάθαρο μάγκωμα. Και «τι να λέμε τώρα;», «δεν είναι καλή περίοδος για να τα πούμε αυτά», ομοφωνία καθολική και χωρίς προηγούμενη συνεννόηση, κάτι θα φαινόταν όντως δυσοίωνο στα άστρα και δεν είναι καθόλου ειρωνεία αυτό.
Μιλώντας με την ψυχολόγο Μαργαρίτα Ζωγράφου για το τι μας σπρώχνει ευλαβικά στην ανάγνωση του ζωδίου μας η απάντηση, ορθολογική, αλλά όχι καταδικαστική, σίγουρα απενεχοποιητική, κάπως βάζει τα πράγματα στη θέση τους, εξηγεί λίγο την πίστη και τον τρόπο με τον οποίο η καλή ή κακή πρόβλεψη μετουσιώνεται μέσα στη μέρα του καθενός.
«Φόβοι, επιθυμίες, προσδοκίες, ελπίδα και απελπισία, αβεβαιότητα, γνωσιακά σχήματα, ανάγκη για επιμερισμό ευθύνης ή αποτυχίας και «άλλοθι», ανάγκη για γνώση, έλεγχο και υποκειμενική επιβεβαίωση είναι κάποιες έννοιες που θέτουν σε κίνηση ισχυρές ψυχολογικές διεργασίες και ωθούν αρκετά άτομα να στραφούν για λύσεις στο χώρο της Μεταφυσικής και ειδικότερα στις προβλέψεις της αστρολογίας. Ο διακεκριμένος αυστριακός φιλόσοφος Karl Popper,διαφοροποιώντας την αληθινή επιστήμη από την “ψευδοεπιστήμη”, θεώρησε ότι η αστρολογία αποτελεί έναν εναλλακτικό τρόπο να ερμηνεύσει ο αναγνώστης αστρολογικών προβλέψεων την εμπειρία του και να την επιβεβαιώσει φαινομενικά. Η αστρολογία παρέχει μια δομή με ασαφείς και αόριστες προτάσεις ώστε να ισχύσει για μια μεγάλη γκάμα προσωπικοτήτων και καλεί το άτομο “να συμπληρώσει τα κενά”».
Ναι, αλλά πώς;
«Αναζητώντας αρχικά τα κοινά σημεία μεταξύ της προσωπικότητας και των συμπεριφορών των ατόμων και προσαρμόζοντάς τα κατόπιν στα χαρακτηριστικά του αστρολογικού τους ζωδίου, δημιουργώντας αυτό που ο ερευνητής ψυχολόγος Bertram Forer ονόμασε υποκειμενική επιβεβαίωση (Forer/Barnumeffect). Ένα πρωταρχικό ανθρώπινο συναίσθημα είναι ο φόβος. Ο φόβος της απώλειας, της ήττας, του θανάτου. Κινούμενος μέσω του μεταφυσικού στοιχείου, ο άνθρωπος προσπαθεί να αποτρέψει το «κακό» που ενδόμυχα φοβάται ότι θα τού συμβεί. Και στο σημείο αυτό έρχονται να εμπλακούν τα γνωσιακά σχήματα, οι γνώσεις και οι αντιλήψεις που έχει κάποιος για τον εαυτό του και τον υπόλοιπο κόσμο, αλλά και πώς λειτουργεί αυτός. Έχουμε μάθει δηλαδή να πιστεύουμε σε μια θρησκεία ή σε κάτι μεταφυσικό, προβάλλοντας σ’ αυτό τη βαθύτερή μας ανάγκη για παρηγοριά, ενίσχυση και ενδυνάμωση. Ένα έτερο θεμελιώδες συναίσθημα είναι η ανάγκη για γνώση και κατ’ επέκταση έλεγχο. Όταν γνωρίζει κάποιος τι μπορεί να συμβεί μελλοντικά, κινείται με ελάχιστες πιθανότητες λάθους, επεμβαίνοντας και απομακρύνοντας κινδύνους, αποτυχίες και απώλειες. Δεν είναι τυχαίο ή συμπτωματικό πως αρκετοί πολιτικοί, αρχηγοί κρατών και μεγιστάνες συμβουλεύονται αστρολόγους και αστρομάντεις. Η διάθεση για έλεγχο και επιτυχία υπερβαίνει σε κάποια άτομα τη λογική-επιστημονική σκέψη».
Σε γενικές γραμμές, όμως, είμαστε καλά, αν χρησιμοποιούμε την αστρολογία έτσι λίγο σαν αποκούμπι;
«Μέσα σε κάθε άνθρωπο με φυσιολογικές ψυχολογικές συμπεριφορές υπάρχει η επιθυμία ή η προσδοκία και η μη εκπλήρωσή τους οδηγεί σε ματαίωση, που με τη σειρά της φέρνει θλίψη, πόνο και πικρία. Όταν κάποιο άτομο δεν μπορεί να εκπληρώσει τις επιθυμίες του με άλλον τρόπο μεθοδευμένο και λογικό, καταφεύγει στη μεταφυσική. Η αναζήτηση της ευτυχίας πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει το άτομο από την απλή ανάγνωση αστρολογικών προβλέψεων ως πιο πολύπλοκες μεταφυσικές πρακτικές. Όταν αποτυχαίνει κάποιος, έχει ανάγκη από έναν αμυντικό μηχανισμό που θα μετριάσει την ψυχική του ένταση και το αρνητικό του συναίσθημα. Και μία αστρολογική πρόβλεψη μπορεί να το προσφέρει αυτό. Ένας “ανάδρομος Ερμής” ή μία “ανάδρομη Αφροδίτη” μπορεί να αποτελέσουν το τέλειο άλλοθι για λάθη, αποτυχίες και αναβλητικές συμπεριφορές. Άλλες πάλι φορές μια αρνητική ή μια θετική αστρολογική πρόβλεψη μπορεί να επαληθευτεί, ενεργοποιώντας το φαινόμενο της αυτοεκπληρούμενης προφητείας, όπου μία προφητεία, ισχυρή πεποίθηση ή αυταπάτη, η οποία ουσιαστικά δεν ισχύει ή αποτελεί πιθανότητα, εντούτοις το άτομο τη θεωρεί αληθινή, δύναται να επηρεάσει τα τεκταινόμενα σε τέτοιο βαθμό ώστε οι αντιδράσεις του ατόμου να συμμορφωθούν προς την πρόβλεψη – προφητεία, ώσπου στο τέλος να βγει αληθινή. Με απλά λόγια, μια αστρολογική πρόβλεψη του τύπου: “Προσοχή στα ατυχήματα” για κάποιον που πιστεύει βαθιά στην Αστρολογία μπορεί να βγει αληθινή, εφόσον το άτομο θεωρεί ότι θα έχει πραγματικά ατύχημα και μπαίνει σε μια κατάσταση άγχους και έντασης, με αποτέλεσμα να αποσπάται γενικά η προσοχή του. Όταν πια έχει συμβεί το ατύχημα, που προκλήθηκε εξαιτίας της αρνητικής του ψυχολογίας, το άτομο έχει πειστεί απόλυτα πως επαληθεύτηκε η αστρολογική πρόβλεψη».
Να, λοιπόν, που η εξήγηση δεν πόνεσε, δεν είχε κάποιο δόλο η ερώτηση και όλα καλά. Ο γείτονας μου εδώ και καιρό έχει βρει την αστρολογία ως χόμπι και περνά περίφημα τα βράδια και εγώ τη μόνη πραγματικά άσχημη εμπειρία που έχω να θυμηθώ από αστρολόγο, ήταν ένα μεσημέρι πριν από πολλά χρόνια, στο λογιστήριο της «Ελευθεροτυπίας», όταν στο ταμείο προηγείτο της δικής μου πληρωμής εκείνη γνωστού γραφικού τύπου, που συνεργαζόταν με τις τηλεφωνικές υπηρεσίες του Ομίλου. Είχα να αναμένω τότε γύρω στα 800 ευρώ για μερικά ρεπορτάζ στα ένθετα της εφημερίδας και κάπως ένιωσα, όταν αντιλήφθηκα ότι έφυγε από μπροστά μου κατά 3.500 ευρώ βαρύτερος. Αυτή, προφανώς, δεν ήταν μια καλή μέρα για ‘μένα, τη Δίδυμο με ωροσκόπο Λέοντα, αλλά σίγουρα ήταν μία εξαιρετική για τον κύριο με το γυαλιστερό πουκάμισο και την κομμωτηριακή χαίτη. Συμβαίνουν αυτά, είτε διαβάζεις το ζώδιο σου είτε όχι.