TA «KOMMATA» ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ θέμα γοητευτικό για μέρες ανοιξιάτικες, έστω κι αν η συγκυρία μάς θέλει σε προεκλογική περίοδο όπου έχουν την τιμητική τους. Για τους πολλούς, ακόμα και για όσους-ες ψηφίζουν ή στηρίζουν κάποιο κόμμα, η κομματοκρατία φέρνει κάτι άσχημο και παρακμιακό σαν αίσθηση.
Όλα τα τελευταία χρόνια ζούμε στοιχηματίζοντας στη δημιουργία νέων, «άλλων», μετα-παραδοσιακών μορφών πολιτικής όπου υποτίθεται πως τα κόμματα θα έχουν αλλάξει τόσο πολύ ή θα έχουν δώσει τη θέση τους σε υβριδικά κινήματα. Άλλωστε, η έννοια κίνημα εμφανιζόταν πάντα πιο νόστιμη από την έννοια κόμμα, όπως η κίνηση και το πάθος φαίνονται πιο σαγηνευτικά από τη στασιμότητα και τη ρουτίνα.
Δεν είναι φυσικά μόνο ελληνική η αίσθηση αυτή. Σε μια κοινωνία όμως όπου κυρίαρχο μοτίβο και συζήτηση υπήρξε η πελατειακή κομματοκρατία, η ιστορία των κομμάτων έγινε αναπόφευκτα περισσότερο δραματική.
Στέκομαι όμως στο γεγονός πως και σ' εμάς, όπως και αλλού, τα «κομματικά πράγματα» έχουν αρνητική χροιά και αντιμετωπίζονται σαν κάτι βλαβερό ή αναχρονιστικό. Σπεύδει λοιπόν κάποιος να πει: εγώ δεν είμαι κομματικοποιημένος, είμαι πολιτικοποιημένος. Σαν να λέει, εγώ δεν είμαι ένοχος, μα έχω όλα τα τεκμήρια της αθωότητας επάνω μου.
Βλέπουμε πως, όπως και άλλοι θεσμοί της νεότερης εποχής, τα κόμματα χάνουν έδαφος και ωστόσο αρνούνται να πεθάνουν, φθείρονται και συγχρόνως συνεχίζουν να έχουν βασικό λόγο στα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα.
Ας δούμε όμως λίγο από πιο κοντά τη συγκεκριμένη στάση. Νομίζω πως είναι στάση επί της ουσίας λάθος, ακόμα και αν έχουμε χίλια δίκια όταν καταγγέλλουμε κάποιες ανελαστικές κομματικές ταυτίσεις ή τη χοντροκομμένη επέμβαση κομματικών «στρατών» στη διοίκηση και στο κράτος.
Η εναλλακτική στα κόμματα είναι, ως γνωστόν, οι λαμπερές προσωπικότητες ή κάποια κινήματα του διαδικτύου και των εκστρατειών τύπου avaaz. Οι προσωπικότητες, ωστόσο, θολώνουν ή φθείρονται και τότε χρειάζονται συμμαχίες και πολιτικά στηρίγματα. Βλέπουμε τώρα τον Μακρόν που δεν έχει αληθινή παράταξη με οργανωτικό ιστό να τον στηρίξει.
Τα κόμματα, όπως και τα συνδικάτα –που κι αυτά έχουν υποστεί μεγάλες φθορές– είναι, παρά τα ελαττώματά τους, τα βασικά σώματα της δημοκρατικής ζωής. Τι κάνουν; Απλουστεύουν τα διλήμματα εξουσίας, οργανώνουν επικράτειες συγκεκριμένων προσδοκιών, συντηρούν ορισμένες «γενικές» ταυτότητες και έτσι εμποδίζουν τον κατακερματισμό των ανθρώπων σε όλο και πιο μικροσκοπικές και αδύναμες κοινότητες. Τα κόμματα διαιρούν την κοινή γνώμη, όμως αυτή η διαίρεση είναι προτιμότερη από το χαοτικό σκόρπισμα σε μικρές φυλές και αιρέσεις.
Φυσικά τα κόμματα έχουν τάση να μικρύνουν σε σχέση με τα θηριώδη μεγέθη του παρελθόντος. Δεν είναι οι μεγάλες εκκλησίες του χθες, ούτε μπορούν να διεκδικούν μορφές αφοσίωσης που κυριάρχησαν στις παλαιές εκδοχές Δεξιάς, Κέντρου και Αριστεράς.
Βλέπουμε πως, όπως και άλλοι θεσμοί της νεότερης εποχής, τα κόμματα χάνουν έδαφος και ωστόσο αρνούνται να πεθάνουν, φθείρονται και συγχρόνως συνεχίζουν να έχουν βασικό λόγο στα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα.
Πίσω από τα κόμματα, πίσω από τα συνδικάτα, βρίσκεται το μεγάλο θέμα των μορφών που αποθηκεύουν και τακτοποιούν τη μοντέρνα εμπειρία. Η σύγχρονη ζωή και οι κυματισμοί του ψηφιακού καπιταλισμού οδηγούν στο άμορφο, στη ναρκισσευόμενη μοναχικότητα ή στις δικτυωμένες φαντασιώσεις «παντοδυναμίας». Οι πολίτες κολυμπούν μέσα σε ρευστές συνάψεις που εύκολα ξεσπούν σε στιγμιαίους πολέμους ή γίνονται σμήνη συναισθηματικής συνενοχής.
Ο ατομικισμός και ο φατριασμός υπάρχουν φυσικά και στα κόμματα και στις κομματικές διαμάχες. Μια δημοκρατία όμως των ψηφιακών όχλων ή των «κινημάτων», χωρίς πραγματική οργάνωση και λαϊκή παρουσία, είναι πιο ευάλωτη στις κρίσεις του μέλλοντος. Μια δημοκρατία των προσωπικοτήτων και των εμπειρογνωμόνων τους, όπου ο κυβερνήτης διοικεί με τις ομάδες συμβούλων και τα επικοινωνιακά του επιτελεία, φέρει μέσα της σημάδια αδυναμίας και ολιγαρχικής νοοτροπίας.
Χρειαζόμαστε πάντα κόμματα αρχών με πραγματική παρουσία. Όχι τις στρατιές των τρολ που είναι, κατά τη γνώμη μου, χειρότερες και από τον πιο δογματικό και αφελή αφισοκολλητή του '80. Προφανώς, πολλά δεν μπορεί να είναι όπως παλιά, ο πολιτισμός που φτιάχνεται από το 2000 και μετά και αλλάζει τη φυσική και δημόσια εμπειρία δεν μπορεί να αναστραφεί.
Πέρα από τα κόμματα υπάρχουν μόνο ψευδοχαρισματικές φιγούρες (σαν μίμηση παλαιότερων ηγετικών στυλ) ή άυλες εκστρατείες ηθικών προθέσεων. Γι’ αυτό και η κριτική στα κόμματα και στις κουλτούρες τους δεν μπορεί να είναι ένας αλαζονικός λόγος που βλέπει παντού δεινοσαύρους της προϊστορίας, αφού κανένας δεν έχει πλέον το μονοπώλιο της πολιτικής καινοτομίας.