Εξήντα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από το Vertigo (Δεσμώτης του Ιλίγγου), την πιο κλασική από τις κλασικές ταινίες του Χίτσκοκ, έργο που πάντα δέσποζε στις πρώτες θέσεις σ' αυτές τις λίστες/μαυσωλεία πρεστίζ κανονικοποίησης με τις κορυφαίες ταινίες όλων των εποχών, μαζί με τον Πολίτη Κέιν, το Tokyo Story του Όζου, τους Νονούς (τον δεύτερο βασικά), κάτι από Φελίνι, κάτι από Αντονιόνι, Κουροσάβα, Μπουνιουέλ, Κιούμπρικ και ούτω καθεξής.
Στo πλαίσιo των επίσημων εορτασμών, η ταινία θα προβληθεί πανηγυρικά και στην Αθήνα αμέσως μετά την πρεμιέρα της στο 71ο Φεστιβάλ Καννών σε μια ψηφιακά αποκατεστημένη κόπια στην ανακαινισμένη ταράτσα του κινηματογράφου «Άνεσις» την ερχόμενη Δευτέρα.
Κάποιοι καλούν όχι μόνο σε μποϊκοτάρισμα (έλα, Χριστέ και Παναγία) αλλά σε οριστική έξωση της ταινίας στη λήθη, λόγω των βαριά παθολογικών ζητημάτων του Χίτσκοκ με τις πρωταγωνίστριές του αλλά και με το «αρπακτικό», αντρικό, φαλλοκρατικό βλέμμα της ταινίας
Αν και δεν είναι η αγαπημένη μου, ούτε καν από τις ταινίες του σκηνοθέτη της (τίποτα δεν μπορεί να συγκριθεί στο διαταραγμένο ενδεχομένως μυαλό μου με τη διαχρονική –και ασπρόμαυρη– εκλεκτική αρρώστια του Ψυχώ, που, εκτός των άλλων, αποτελεί και την πιο ιδιοφυή απόδοση ξένου τίτλου ταινίας στα ελληνικά – αυτό το ωμέγα, ουάου!), ανυπομονώ να την ξαναδώ όχι μόνο ως κορυφαίο κινηματογραφικό επίτευγμα, αισθητικά και τεχνικά, αλλά μήπως και βγάλω καμιά άκρη από την παροιμιακά περίεργη και ιδιοσυγκρασιακή πλοκή του.
Εν αναμονή της προβολής, όμως, και με αφορμή την επέτειο διαβάζω ότι έχει γίνει ο κακός χαμός στα διάφορα μέσα σχετικά με την τρέχουσα υπόσταση της ταινίας στην εποχή του #metoo και του Γουάινστιν.
Ούτε λίγο ούτε πολύ, κάποιοι καλούν όχι μόνο σε μποϊκοτάρισμα (έλα, Χριστέ και Παναγία) αλλά σε οριστική έξωση της ταινίας στη λήθη, λόγω των βαριά παθολογικών ζητημάτων του Χίτσκοκ με τις πρωταγωνίστριές του αλλά και με το «αρπακτικό», αντρικό, φαλλοκρατικό βλέμμα της ταινίας, όπως αυτό καταγράφεται από την εμμονή του πρωταγωνιστή Τζέιμς Στιούαρτ με την Κιμ Νόβακ που τον «γέλασε», αλλά, όχι, ήταν δύο διαφορετικές γυναίκες και τελικά πυρ, γυνή και θάλασσα και τρέχα-γύρευε σε μια εξωφρενική πλοκή που ποτέ δεν είχε νόημα να την παρακολουθείς ασθμαίνων, παρά μόνο ως μεταφορά για κάτι άλλο, βαθύ και, ναι, ενδεχομένως περί σύνθετης παθολογίας του θεατή, όχι όμως μόνο του άντρα.
Σ' αυτό το πανηγύρι αντικρουόμενων απόψεων που καταλήγει στο (λάθος νομίζω) ερώτημα σχετικά με το τι κρατάμε, τι απωθούμε και τι στέλνουμε για πάντα στο πυρ το εξώτερο από την αμαρτωλή, πατριαρχική ιστορία του σινεμά (και της καλλιτεχνικής/δημιουργικής έκφρασης γενικώς), μπλέχτηκε και ο διάσημος κριτικός και συγγραφέας του σινεμά David Thomson, ο οποίος, σε πρόσφατο κείμενό του, ενώ αναγνώρισε τη βαθιά επίδραση του έργου σε πλήθος άλλων αριστουργημάτων, από την Ωραία της Ημέρας και το Blow Up μέχρι το Μπλε Βελούδο και τη Δασκάλα του Πιάνου, θεώρησε σωστό να καταθέσει και τις σοβαρές αναστολές του:
«... Οφείλουμε να έχουμε καθαρό βλέμμα σχετικά με το Vertigo και με αυτό που μας υποδηλώνει η δύναμη και η επίδρασή του. Δεν είναι ότι ο Άλφρεντ Χίτσκοκ ήταν δόλιος, φαντασιόπληκτος, ηδονοβλεψίας, αρπακτικός θηρευτής. Δεν είναι ότι όσοι Χάρβεϊ Γουάινστιν και να αποκαλυφθούν ποτέ δεν θα απονεμηθεί η δικαιοσύνη που αρμόζει στα τόσα θύματα αδικίας, εκμετάλλευσης και κακοποίησης. Δεν είναι καν το ότι οι άντρες εφηύραν και κυριάρχησαν στον μηχανισμό παραγωγής και ελέγχου του σινεμά, τόσο ως τέχνης όσο και ως επιχείρησης: ότι αποτελούσαν τη συντριπτική πλειοψηφία των παραγωγών, σκηνοθετών και τεχνικών του μέσου στο πέρασμα του χρόνου, ενώ στο κοινό αποτελούσαν τη μειοψηφία.
»Μήπως, τελικά, αυτό είναι που μας λέει το Vertigo, πέρα από την ιστορία του αντρικού ελέγχου; Ότι δηλαδή υπάρχει κάτι στο σινεμά που ενισχύει τη θέση του αρπακτικού στο σκοτάδι καθώς παρακολουθεί απαγορευμένα αντικείμενα του πόθου; Κάτι απειλητικά αντρικό που τοποθετεί μια ηθοποιό στη θέση της σε ένα όμορφα φωτισμένο και προβοκατόρικα φορτισμένο ερωτικά κοντινό πλάνο, έτσι ώστε να ξεκινήσουμε τη ραψωδία περί της σαγήνης που μας προκαλεί;...»
Αυτά από έναν άντρα που έγραψε πριν από μερικά χρόνια ολόκληρη μονογραφία περί της «ανομολόγητης» ερωτικής εμμονής του με τη Νικόλ Κίντμαν και διαβάζοντάς την ήταν σαν να προσπαθείς να διασχίσεις ρυάκι από τρεχούμενα σάλια πορνόγερου.
Νομίζω πιο χρήσιμο είναι να μείνουμε στις μεγαλειώδεις αντιφάσεις της ταινίας, όπως τις είχε αποδεχτεί η επίσης επιφανής θεωρητικός του σινεμά Molly Haskell, γράφοντας για την ταινία το μακρινό 1971, προσκαλώντας μας να εστιάσουμε στο ερώτημα που θέτει το Vertigo περί ψευδαίσθησης και πραγματικότητας:
«... ένα ερώτημα που θα βρίσκεται μαζί μας όσο υπάρχει ακόμα η οποιαδήποτε έννοια δυαδικότητας – ήλιος και φεγγάρι, σώμα και μυαλό, άντρας και γυναίκα. Αυτό ακριβώς το παράδοξο, που προκαλεί βαριά ζάλη όταν επιχειρεί κάποιος να το αναλογιστεί, αποτελεί την ουσία πολλών μεγάλων έργων τέχνης και αναδεικνύεται στην πιο οριστική έκφρασή του στην ταινία του Χίτσκοκ.
»Είναι αυτό που κάνει τόσο "ιλιγγιώδη" την εμπειρία παρακολούθησης του φιλμ, μια κυκλοθυμική κάθοδο σε μια δίνη από αντικρουόμενες αποκρίσεις, μια τρελή πτήση σ' ένα διανοητικό πεδίο όπου προσπαθείς να πιαστείς από κάποια θεμελιώδη δίπολα, όπως θετικό και αρνητικό, υγιές και άρρωστο, και συγχρόνως συνειδητοποιείς πόσο άκυρες είναι τέτοιες ταμπέλες έξω από ένα "νορμάλ" πλαίσιο αναφορών...».
Info
Flix it στη Στέγη - Vertigo
Cine Άνεσις Θερινός, Λ. Κηφισίας 14, Αμπελόκηποι
Δευτέρα 9 Ιουλίου | 21:00