Όλοι θέλουν δικό τους το τέλος του κόσμου»: με αυτή την εξαγγελία αποκαλύπτει ο Ντον Ντελίλλο τις προθέσεις του από την πρώτη κιόλας φράση του Zero K, ενός εσχατολογικού μυθιστορήματος, ενός δαντικού αναγνώσματος για ένα μέλλον όπου ο θάνατος προσδιορίζεται με ακρίβεια και οι νεκροί περιμένουν να ξαναγεννηθούν, κάνοντας έτσι τους υπόλοιπους θνητούς να αναθεωρήσουν πολλούς ή σχεδόν όλους τους κανόνες τους.
Παράδειγμα αποτελεί ο Ρος Λόκχαρτ, ο οποίος δέχεται να ακολουθήσει την παράξενη μονάδα Zero K –όρος που αναφέρεται στο απόλυτο μηδέν, που είναι η θερμοκρασία της κρυοσυντήρησης των νεκρών– σε ένα παράδοξο καθαρτήριο για όλους όσοι επιλέγουν να πεθάνουν, για να διαπιστώσει, μέσω του επιδιωκόμενου θανάτου της δεύτερης συζύγου του Άρτις Μαρτινό, τι σημαίνει να διαβαίνει κανείς έναν φουτουριστικό Ρουβίκωνα. Ως δισεκατομμυριούχος μπορεί να επενδύσει σε αυτήν τη νέα νανοτεχνολογία κρυοσυντήρησης που θα βοηθήσει την αρχαιολόγο –η ιδιότητα διόλου τυχαία– γυναίκα του Άρτις να απαλλαγεί από την ασθένεια που τη βασανίζει και να ξαναγεννηθεί στο μέλλον μέσα από μια διαδικασία «μοριακής ανασυγκρότησης» δίχως πόνο.
Σε αυτό το ταξίδι στη χαραυγή του μέλλοντος τον ακολουθεί ο γιος του από τον πρώτο του γάμο, ο Τζέφρεϊ, ο οποίος μετατρέπεται και σε βασικό αφηγητή. Κατά τη διάρκεια του υπαρξιακού αυτού ταξιδιού όχι μόνο αναρωτιέται ποιο είναι το νόημα του θανάτου και της ύπαρξης αλλά παράλληλα αναζητά την καταγωγή των λέξεων και του κόσμου. Εκεί ανακαλύπτει πως ο προσωρινός χώρος αναμονής, το καθαρτήριο όπου περιμένουν οι μελλοντικοί νεκροί την επόμενη φάση, λέγεται «αμπρί», ενώ το πλαίσιο, στο οποίο εισέρχονται οικεία βουλήσει, αποκαλείται απλώς «Σύγκλιση». Τεράστιες οθόνες εμφανίζονται σε αυτές τις περίεργες εγκαταστάσεις στα βάθη της Ασίας, όπου συνευρίσκονται οι ζωντανοί-νεκροί με τους θνητούς από το πουθενά, με απόλυτες καταστροφές και ταυτόχρονες εναλλαγές των στοιχείων.
"Ανθρώπινο είναι να θέλουμε να μάθουμε περισσότερα, όλο και περισσότερα. Όπως επίσης είναι αλήθεια ότι είμαστε άνθρωποι επειδή δεν γνωρίζουμε τα πάντα. Και η άγνοιά μας δεν έχει τέλος".
Πρόκειται για μια νέα ησιόδεια κοσμογονία με την υπογραφή του Ντελίλλο, όπου τα στοιχεία της φωτιάς δίνουν τη θέση τους στο νερό και στη μετατροπή του σε σταγόνα, κρυοπογικό συστατικό, ψυχρή λάβα που σαρώνει τα πάντα. Το τέλος έρχεται, η νέα αρχή είναι εδώ και κανείς δεν ξέρει αν όλα αυτά είναι τεχνολογία ή μια μορφή τέχνης που μένει, κατά τον συγγραφέα, να αποκαλυφθεί. «Ο θάνατος είναι ένα πολιτισμικό κατασκεύασμα, όχι μια οριστική ετυμηγορία τού τι είναι ανθρωπίνως αναπόφευκτο» γράφει σε κάποια κορυφαία σκηνή του βιβλίου. Σε άλλη απλώς τονίζει ότι πρόκειται για ένα καλλιτεχνικό έργο εν εξελίξει.
Αν, λοιπόν, ο σπουδαιότερος, κατά τη γνώμη μας, Αμερικανός συγγραφέας της εποχής του άλλαξε την πρόσληψη της νεότερης αμερικανικής πολιτιστικής ιστορίας με τον Υπόγειο Κόσμο του, τώρα δείχνει να αναπροσδιορίζει τα όρια της έκφρασης και της γραφής με έναν Υπέργειο Κόσμο που είναι ουσιαστικά το Zero K, το δεύτερο καλύτερό του βιβλίο, σύμφωνα με τους Αμερικανούς κριτικούς.
Εξού και οι φιλολογικές περγαμηνές αποτρέπουν τους «αλλόκοσμους», όπως τους αποκαλεί, επιγόνους του νέου αυτού κόσμου από το να μιλήσουν για τη μοναξιά και τον άνεμο της απέραντης πεδιάδας κάπου στα βάθη της Ασίας όπου βρίσκονται οι εγκαταστάσεις της παράξενης επιχείρησης, υιοθετώντας μια γλώσσα ακατανόητη στους θνητούς και έξω από τα όρια της αντίληψης. Ούτε τα χνάρια της άγριας μετανάστευσης των νεκροζώντανων στη δυστοπική αυτή έρημο ορίζονται επακριβώς, καθώς διαφεύγουν τα όρια της ανθρώπινης ερμηνείας.
Για την ακρίβεια, δεν πρόκειται απλώς για έρημο αλλά για την «Έρημο Χώρα», δηλαδή έναν κατεστραμμένο τόπο, ένα ανοιχτό πεδίο ποιητικής μεταφοράς που παραπέμπει άμεσα στο αντίστοιχο έργο του Τ.Σ. Έλιοτ. Όχι τυχαία στο Zero K ο χώρος ορίζεται επανειλημμένα ως «Waste Land» (το οποίο η Κουζέλη αποδίδει ως ερημότοπο), ενώ σε κάποια από τις αναμνήσεις του ήρωα υπάρχει σαφής περιγραφή της αντίστοιχα ελιοτικής «Τετάρτης των Τεφρών», θυμίζοντας τα πεπερασμένα όρια της θνητής φύσης: «Χους ει και εις χουν απελεύσει».
Ως εκ τούτου, στο πρώτο μέρος του βιβλίου –στο δεύτερο ο Ντελίλλο επιστρέφει στην οικεία σε αυτόν Νέα Υόρκη– υπάρχουν σκηνές βγαλμένες από περιγραφές του Δάντη, αλλού του Μπόρχες ή ενός αλλόκοτου πλατωνικού Φαίδρου με συμβολική διάρκεια. Η λογοτεχνία του παράξενου αυτού προφήτη με το όνομα Ντον Ντελίλλο προβάλλεται πάνω στον αμερικανικό κόσμο που είναι γεμάτος από σενάρια συνωμοσίας, τρομοκρατικά χτυπήματα και καταστροφές, σαν δύο μπορχεσιανοί καθρέφτες που αντανακλούν ο ένας στον άλλον, όπως οι δυο εαυτοί που ανταλλάσσουν απόψεις για τον ασύλληπτο χαρακτήρα της ζωής ή τη δική μας ανικανότητα να τον συλλάβουμε. Ο γέρος Μπεν-Έζρα, απ' όπου και η παρακάτω σκηνή, είναι ένας γέρος φιλόσοφος που λειτουργεί έξω από τα όρια της αντίληψης, ενώ ο νέος, δηλαδή ο πρωταγωνιστής Τζέφρεϊ, είναι ένας αρχαιοδίφης των λέξεων και του εννοιολογικού πλούτου που ορίζουν η εμπειρία μας, ο χώρος, ο χρόνος και η γλώσσα. Χαρακτηριστικός ο μεταξύ τους διάλογος:
«Το σύμπαν, τι ήταν, τι είναι, πού πηγαίνει.
Το σύμπαν που επιταχύνεται, διαρκώς εξελίσσεται, γεμάτο ζωή, γεμάτο κόσμους χωρίς τέλος, είπε.
Το σύμπαν, το πολυσύμπαν, τόσα κοσμικά άπειρα που η ιδέα της επαναληψιμότητας είναι αναπόφευκτη.
Η ιδέα δυο ατόμων που κάθονται σε ένα παγκάκι σε έναν κήπο στην έρημο και κάνουν τη συζήτηση που κάνουμε, εσύ κι εγώ, λέξη προς λέξη, μόνο που είναι διαφορετικά άτομα, σε έναν διαφορετικό κήπο, εκατομμύρια έτη φωτός από εδώ – αυτό είναι αναπόφευκτο γεγονός.
Είχαμε την περίπτωση ενός γέρου που οι σκέψεις του είχαν ξεστρατίσει ή ενός νεότερου άντρα που προσπαθούσε να αντισταθεί σε ένα ειρωνικό ύφος που τον ενοχλούσε;
Όπως και να 'χε, άρχισα να σκέφτομαι ότι ήταν ένας εκκεντρικός σοφός.
"Ανθρώπινο είναι να θέλουμε να μάθουμε περισσότερα, όλο και περισσότερα" είπα. "Όπως επίσης είναι αλήθεια ότι είμαστε άνθρωποι επειδή δεν γνωρίζουμε τα πάντα. Και η άγνοιά μας δεν έχει τέλος".
"Συνέχισε".
"Και το πεπερασμένο της ζωής δεν έχει τέλος".
"Συνέχισε" είπε.
"Αν κάποιος ή κάτι δεν έχει αρχή, τότε μπορώ να πιστέψω ότι αυτός, αυτή ή αυτό δεν έχει τέλος. Αν όμως γεννηθεί ή εκκολαφθεί ή βλαστήσει, τότε οι μέρες είναι ήδη μετρημένες".
Σκέφτηκε για μια στιγμή.
"Είναι η πιο βαριά πέτρα που μπορεί να ρίξει η μελαγχολία σε έναν άνθρωπο, να του πει ότι η φύση του πεπέρασται ή ότι άλλη κατάσταση δεν πρόκειται να ακολουθήσει".
Περίμενα.
"Δέκατος έβδομος αιώνας" είπε. "Σερ Τόμας Μπράουν".
Περίμενα λίγο ακόμα. Αλλά αυτό ήταν όλο. Δέκατος έβδομος αιώνας. Με άφησε να αναλογιστώ μόνος μου την πρόοδό μας από τότε.
Τώρα φυσάει πραγματικός άνεμος, στον κήπο δεν κουνιέται φύλλο, τα λουλούδια μένουν αλλόκοτα ασάλευτα, το γρασίδι και τα φύλλα αντιστέκονται στις αισθητές ριπές του αέρα. Όμως η σκηνή δεν είναι εντελώς στατική. Υπάρχουν τόνοι και χρώματα, μια λάμψη παντού, ο ήλιος που βασιλεύει, τα δέντρα που λαμπαδιάζουν στο φως της μέρας που σβήνει.
"Κάθεσαι μόνος σε ένα ήσυχο δωμάτιο στο σπίτι και αφουγκράζεσαι. Τι ακούς; Όχι την κίνηση στο δρόμο, ούτε φωνές ή τη βροχή ή ένα ραδιόφωνο" είπε. "Ακούς κάτι, αλλά τι; Δεν είναι οι ήχοι του δωματίου ή οι ήχοι του περιβάλλοντος. Είναι κάτι που ενδεχομένως αλλάζει όσο η προσοχή σου εντείνεται, δευτερόλεπτο το δευτερόλεπτο, και ο ήχος δυναμώνει – δεν δυναμώνει ακριβώς, αλλά κάπως διευρύνεται, εμπεριέχει τον εαυτό του, περικλείει τον εαυτό του. Τι είναι αυτό; Ο νους, η ίδια η ζωή, η ζωή σου; Ή μήπως είναι ο κόσμος, όχι η υλική μάζα, η γη και η θάλασσα, αλλά αυτό που κατοικεί τον κόσμο, η πλημμυρίδα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το βουητό του κόσμου. Εσύ το ακούς ποτέ;"
Δεν μπορούσα να επινοήσω ένα όνομα γι' αυτόν. Δεν μπορούσα να τον φανταστώ νέο. Είχε γεννηθεί γέρος. Είχε ζήσει όλη του τη ζωή σε αυτό το παγκάκι. Ανήκε στο παγκάκι, ήταν κομμάτι του, ο Μπεν-Έζρα, πασούμια, σκούφος, μακριά αραχνοειδή δάχτυλα, ένα σώμα που ξεκουράζεται σε έναν κήπο από γυαλί"».
Το άρθρο δημοσιεύθηκε στην έντυπη LiFO
________________________
To νέο βιβλίο του Στάθη Τσαγκαρουσιάνου κυκλοφορεί.